İnsanın tənəffüs sistemi: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 137:
Yaşıllıq örtüyü az olan iri sənaye şəhərlərində, havanın üzəri sıx tüstü, dumantoz qarışığı, quru yanacaqdan ayrılan lazımsız qarışıqlar, his və hissəciklərlə örtülür. Quru havada bu qarışıqlar sıx sarı duman şəklində olur, tutqun, çiskinli havada isə damcılara çevrilir, yerə enir.
<br />'''Tənəffüs Sistemi Xəstəlikləri:'''
'''Astma Xəstəliyi:'''
Astma tənəffüs yollarının iltihabi xəstələyi olub, xırıltılar, tənəffüs müddətinin qısalması, öskürək, döş qəfəsində gərginliklə xarakterizə olunur.Astma tənəffüs yollarında olan iltihab nəticəsində əmələ gəlir. Ölkəmizdə astma xəstəliyi tez-tez rast gəlinsə də dəqiq statistika yoxdur. Amerika Birləşmiş Ştatlarında təxminən 20.5 milyon amerikalı astma ilə xəstədir. Astmalı xəstələrin böyük əksəriyyətinin ailəsində və ya özündə allergik rinit və ya ekzema tipli allergiya var.
Astma tutmaları zamanı tənəffüs yolları əzələləri gərginləşir, selikli qişasi şişkinləşir. Bu bronxlarla keçən havanın həcmini azaldır və quru xırıltıların əmələ gəlməsinə səbəb olur. Bəzi xəstələrdə quru xırıltılar tutmalar şəklində olaraq simptomsuz dövrdən seçilir. Bəzi xəstələrdə uzun müddətli tənəffüs müddətinin qısalması müşahidə olunur. Digər qrup xəstələrdə isə öskürək əsas simptom olaraq qalır. Astma tutmaları bir neçə dəqiqədən bir neçə günədək davam edir. Tənəffüs həcmi kəskin azalarsa təhlükəli ola bilər.
Həssas insanlarda allergiya törədən maddələrlə nəfəs alma xəstəliyin başlamasına start verə bilər. Bunlara heyvan xəzi, gənə, tarakan allergenləri, bitki tozları, plastik tozlar daxildir. Eyni zamanda respirator infeksiyaları, soyuq hava, siqaret çəkmə, stress, qida və dərman allergenləri da buna səbəb ola bilər. Bəzi xəstələrdə aspirin və digər qeyri steroid tipli iltihab əleyhinə olan preparatlar astmanı provokasiya edə bilər.
'''Astmanın əlamətləri''' (astmanın simptomları)
— xırıltılar
— qəfil başlanır
— epizodik olur
— gecə və ya səhər erkən daha güclü ola bilər
— soyuq havadan, refluksdan güclənə bilər
— öz-özünə keçə bilər
— bronxodilatatorlarla müalicə olunur
— Fiziki yüklənmə nəticəsində kəskinləşən tənəffüs qısalığı
— Qabirğaarası dərinin tənəffüs zamanı dartılması
'''Təcili yardım simptomları:'''
— Tənəffüsün çətinləşməsi
— Üz və dodaqların göyərməsi
— Həyacan və tənəffüsün qısalması
— Sürətli nəbz
— Tərləmə
— Astma tutmaları zamanı xəstələrdə əmələ gələn çaşqınlıq
'''Əlavə simptomlar:'''
— Burun pərlərinin genişlənməsi
— Döş qəfəsində ağrı və gərginlik
— Qeyri normal tənəffüs-Nəfəsvermə nəfəsalmadan iki dəfə uzundur
— Nəfəsalma müvəqqəti dayanır
'''Astmanın müayinəsi:'''
Allergik testlərin aparılması allergenləri tapmağa kömək edə bilər. Ümumi allergenlər heyvan xəzi, gənə, tarakan məhsulları, ev tozu, bitki və plastic tozlar allergenləridir. Ümumi tənəffüs yolları qıcıqlandırıcıları siqaret tüstüsü, ağac yanmasından və qazların yanmasından əmələ gələn tüstülərdir.
Həkim ağciyərlərə qulaq asmaq üçün stetoskop istifadə edir. Xəstənin astması varsa uyğun səslər eşidiləcək. Lakin astma tutmaları arası ağciyərlər üzərində normal tənəffüs eşidilir.
'''Əlavə olan testlər:'''
— Ağciyər funksiyasını yoxlamaq üçün testlər
— Nəfəsvermə zamanı tənəffüs həcminin ölçülməsi
— Döş qəfəsinin rentgeni
— Qan analizləri (eozinofillərin sayılması ilə)
— Arterial qanda qazların təyini
'''Astmanın müalicəsi'''
Müalicə əsasən allergenlərdən, tənəffüs yollarını qıcıqlandıran maddələrdən uzaq olmaqdan və tənəffüs yollarının iltihabından qaçmaqdan ibarətdir.
Müalicə üçün əsas 2 dərman növləri var:
Uzun müddətli dərmanlar profilaktikası üçün istifadə olunur, onlar aşağıdakılardır:
— İltihabın qarşısını alan steroidlər ( Azmacort, Vanceril, AeroBid, Flovent)
— Leykotrien inhibitorları (Singulair və Accolate)
— Anti-IgE terapiyası (Xolair)
— Uzun müddətli bronxodilatatorlar (Serevent)
— Xromolin sodium (Intal) və ya nedocromil sodium
— Aminofillin və ya teofillin
Bəzən steroid və bronxodilatatorlar birgə işlədilir.
Tutma zamanı sürətli təsir edən dərmanlar:
— Qısa təsirli bronxodilatatorlar (Proventil, Ventolin, Xopenex).
— Kortikosteroidlər (prednisone və ya methylprednisolone), ağıza və ya venaya vurulur.
Orta ağırlıqlı astma zamanı qısa təsir müddətli dərmanlardan istifadə olunmalıdır. Ağır formada özünü göstərərsə xəstəlik üçün daimi müalicə tətbiq olunmalıdır. Kəskin formada isə xəstəxana şəraitində müalicə aparılmalıdır.
Peak flow meter (tənəffüs həcmini təyin edir) ağciyər həcmini ölçmək üçün sadə qurğudur, tutmanın başlayacağını simptomlardan əvvəl xəbər verir.
Peak flow meter dərman müalicəsini nə zaman başlamağa ehtiyac olduğunu göstərir.
Peak flow 50-80% arası olarsa bu orta ağırlıqlı xəstəlikdir, 50%-dən aşağı isə kəskin tutmadır.
'''Ağırlaşmalar:'''
— Tənəffüs sisteminin üzülməsi
— Dərmanların əlavə təsirləri
— Pnevmotoraks
— Ölüm
'''Həkimə nə zaman getməli:'''
Əgər siz və ya uşağınız astmadan əziyyət çəkirsinizsə həkimə müraciət edin.
Tənəffüs həcmi 50-80%-dirsə və əlamətlər əvvəl yazılmış müalicə ilə azalmırsa təkrar müayinəyə gedin.
Kəskin tənəffüs problemləri, döş qəfəsində ağrı ilə təcili yardıma müraciət edin.
'''Astma xəstəliyi zamanı profilaktika'''
Allergenlərdən uzaq olmaqla xəstəliyin kəskinləşməsinin qarşısını almaq olar. Bunu toza allergiyası olanlarda evdən xalçaları yığışdırmaqla, quş tükündən olan balışları dəyişməklə, tez-tez evləri təmizləməklə etmək olar. Belə insanlar tüklü heyvanlardan da uzaq olmalıdır.
Eyni zamanda belə xəstələr siqaret tüstüsundən və sənaye tüstülərindən də uzaq olmalıdır.
Bir çox xəstəlikləri sivilizasiyanın «ayağına» yazırlar. Belə xəstəliklərdən biri də astmadır. Amma bu xəstəlik qədimdən məlumdur. Məsələn, Homerin «İliada»sında Axill Hektorun boğazına nizə yeridir və o, «astma»ya məruz qalır. Doğru tapdınız: «astma» yunanca «boğulma» mənasını verir.
Astmanın nə olduğunu anlamaq üçün ona tutulmaq lazımdır. Doğrudan da, rahat nəfəs almamağın nə demək olduğunu hər adam dəqiq izah edə bilməz. Xəstəliyin mahiyyəti bronxların allergiyaya həddən artıq həssas olmasındadır. Nəfəsalmada dəyişikliklər üzündən bronxlar sıxılır və nəfəsalma cingiltili və xırıltılı olur. Eyni zamanda adam öskürür və boğulma halları baş verir. Çirkli ekologiya, virus və bakteroloji infeksiyalar, müxtəlif qida əlavələri, məişət şəraiti və ilk növbədə passiv və fəal siqarətçəkmə son on ildə astma xəstəliyinə tutulanların sayını artırıb.
Əvvəllər həkimlər astmanı perspektivsiz xəstəlik hesab edirdilər. Həkimlər ən yaxşı halda xəstəni boğulmalardan xilas edə bilirdilər. İndisə vəziyyət dəyişib. Təbabətin inkişafı astmaya tutulmuş xəstələrin vəziyyətini yaxşılaşdırmağa imkan verir. Artıq astmadan əziyyət çəkənlər idmanla da məşğul ola bilirlər. Çox az adamın məlumatı var ki, «Mançester Yunayted» futbol komandasının aparıcı oyunçularından biri Pol Skouz astmadan əziyyət çəkir. Düşünə bilərsiniz: futbol hara, astma hara. Lakin, gördüyünüz kimi, P.Skouz sakitcə İngiltərə çempionatında iştirak edir. Təbii ki, astma xəstələri daim həkimlə ünsiyyət saxlamalıdırlar. Ancaq təbabətin inkişafı astma xəstəliyini yüngül keçirməyə imkan verir. Çox güman ki, yaxın gələcəkdə astma ilə mübarizədə daha yüksək nəticələr əldə etməyə şərait yaradacaq. Hələliksə insanlar boğulmaya qarşı effektli mübarizə apara bilirlər. Astma ilə fəal mübarizə aparanlardan biri olan Mariya Hopenin dediyi kimi, «Mənim astmam var, lakin mən astmanın deyiləm».
Yeri gəlmişkən, alimlərin araşdırması həftədə ən azı 3 hamburger yeyən uşaqlarda astma xəstəliyinə daha tez-tez rast gəlindiyini göstərib. Alman, ingilis və ispan alimlər qrupunun 50 000 uşaq üzərində apardıqları araşdırma bu faktı tam təsdiqləyib. Yaşı 8-12 arasında olan uşaqlarda astma xəstəliyinə tutulanların əksəriyyətinin hamburger düşkünü olduğu müəyyən edilib.
'''Vərəm Xəstəliyi:'''
Vərəm xəstəliyinə hər il dünyada 10 milyona yaxın insan yoluxur, 3 milyona yaxın insan isə bu xəstəlikdən dünyasını dəyişir. İndi bütün dünya bəşəri problemə çevrilmiş bu xəstəliyə qarşı birgə mübarizə aparır. Hər il mart ayının 24-də Ümümdünya Vərəm Əleyhinə Mübarizə gününün qeyd olunması bu bəlaya qarşı hamılıqla mübarizə aparmağın zəruriliyini bir daha sübut edir.
1965-ci il iyunun 7-dən etibarən vərəm kliniki təsnifata bölünmüşdür. Vərəmin əsas klinik formaları bunlardır:
1.Uşaqlarda və yeniyetmələrdə vərəm intoksikasiyası
2. Tənəffüs orqanlarının vərəmi
3. Digər orqan və sistemlərin vərəmi
4.Beyin qişalarının və mərkəzi sinir sisteminin vərəmi
5. Bağırsağın, peritonun, müsariqə limfa düyünlərinin vərəmi
6. Sümük və oynaq vərəmi
7. Sidik-cinsiyyət orqanlarının vərəmi
8. Dəri və dərialtı toxumanın vərəmi
9. Periferik limfa düyünlərinin vərəmi
10. Gözün vərəmi
11. Digər orqanlarının vərəmi.
'''Ftizatriya''' — Vərəm haqqında elmə deyirlər.“Phitsis” yunanca üzülmə, arıqlama, “jatos” isə həkim və ya həkimlik mənasındadır. Vərəm yoluxucu xəstəlikdir. Mycobacterim tuberculosis və ya kox çöpləri tərəfindən törənir. Bunlar aerob, turşuyadavamlı bakteriyalar olub ətraf mühitin bir sıra təsirlərinə qarşı çox davamlıdır. Sağlam, yaxşı immunitetə malik insan vərəmə yoluxduqda adətən heç bir əlamət üzə çıxmır, bu zaman daxildə yaranmış kiçik vərəm prosesi isə öz-özünə sağalır. Bu prosesdən bəzən heç bir əlamət qalmır və ya kiçik məhdud həcmdə qon ocağı qalır. Bu cür ilkin yoluxma adətən uşaq və ya yeniyetmə yaşlarında baş verir.
Vərəmi «tuberkulozis» də adlandırırlar. Bu sözün latın dilindən tərcüməsi qabarcıq deməkdir. Vərəmin törədicisi isə onu aşkar edən alimin şərəfinə «kox» çöpləri adlandırılır. Əsasən immuniteti zəif olanlar və vərəmli xəstələrlə sıx təmasda olanlar bu infeksiyaya tutulur və ya gəzdirici olurlar. Lakin gəzdiricilər nəzarətdə qalmalıdırlar: onlar praktiki sağlam olub, ətrafdakılar üçün təhlükə törətmirlər, lakin onların immuniteti zəifləyərsə, o zaman vərəm çöpləri çoxalmağa başlayır. Nəticədə vərəm xəstəliyi inkişaf edir.
=== Vərəm çöpləri hansı yolla yoluxurlar? ===
Yoluxma çox zaman hava-damcı üsulu ilə baş verir, adətən payız aylarında yoluxma ehtimalı artır. Lakin çox zaman vərəm xəstəliyi orqanizmin zəifləməsi fonunda uşaq vaxtı ilkin yoluxma zamanı əmələ gəlib qalmış qon ocaqlarının yenidən aktivləşməsi nəticəsində yaranır. Beləliklə bu xəstəlik yalnız yaxşı qidalanmayan, qeyri-qənaətbəxş şəraitdə yaşayan müxtəlif səbəblərdən immuniteti aşağı olan, digər xəstəliklər fonunda çox siqaret çəkən, və ya zərərli tozlarla daim nəfəs alan insanlarda və s. inkişaf edir.
Vərəmin klinikası onun formasından asılı olaraq müxtəlif ola bilər. Uşaqlarda və yeniyetmələrdə vərəm intoksikasiyası zamanı bədən temperaturu periodik olaraq 37-38 S –yə qalxır, xəstənin iştahası pozulur, neyrovegetativ pozğunluqlar (əsəbilik və ya süstlük, başağrıları, ürək döyünmə) periferik limfa düyünlərinin zəif böyüməsi, qaraciyərin və bəzən dalağın bir qədər böyüməsi, bədən çəkisinin artmaması, azalması, orta qulağın iltihabı, başqa xəstəliklərə meyllilik müşahidə olunur.
Biz bilirik ki, tənəffüs ritmi mərkəzi sinir sistemi vasitəsilə nizama salınır. İnsan dəqiqədə 14-18 dəfə bütün ömrü boyu isə təxminən 600 milyon dəfə nəfəs alır. İnsan dinc vəziyyətdə 5 litr hava alır. Fiziki iş zamanı bu 120 litrə çatır. Söhbət zamanı öskürək, asqıraqla öpüşərkən seliz damcıları ilə və s. yollarla vərəmə yoluxmaq mümkündür. Vərəm xəstəliyinin mənbəyi xəstə insanlar, heyvanlar, və quşlardır.
Epidemioloji cəhətdən ən qorxulu olanlar bəlğəmlə, külli miqdarda vərəm mikrobakteriyaları xaric edən xəstələrdir. Bir xroniki vərəmli xəstə sutka ərzində 7 milyarda qədər vərəm çöpləri xaric edir. Belə xəstə bir dəfə öskürərkən havaya 60 minə yaxın tüpürcək dənələri püskürür. Bir açıq formalı vərəmlə xəstə il ərzində 10-12 yeni sağlam şəxsin vərəmə tutulmasına səbəb ola bilər. Əgər dünyada hər 7 saniyədən biri 5 yaşına qədər bir uşaq sətəlcəm xəstəliyindən dünyasını dəyişirsə, bu gün dünyada hər 10 saniyə ərzində 1 nəfər vərəm xəstəliyindən dünyasını dəyişir.
Vərəm mikrobakteriyaları təkcə bəlğəmlə deyil, sidik, nəcis, və irinlədə xaric olunur. Yer üzərində 50 növdən artıq məməli heyvanlar, 80 milyondan artıq quşlar, vərəm xəstəliyinə yoluxa biləcək ən qorxulu heyvanlar inəklər və keçilərdir. Öküz tipli vərəm çöpləri ilə insanlar süd və süd məhsulları vasitəsilə yoluxa bilir. Bəzi hallarda vərəm mikrobakteriyaları ilə yoluxmuş ətdən yaxud da xəstə heyvanlarla yaxın kontaktdan yoluxma baş verə bilir.
Adətən, vərəm çöpləri orqanizmə hava-damcı yolu ilə, nisbətən az hallarda dəridə və selikli qişalarda olan sıyrıntı və yaralardan, xəstə heyvan və quş ətindən istifadə etdikdə, xəstənin tüpürcəyi və bəlğəmindən, yenidoğulmuşlara isə anaların qanı vasitəsilə daxil olur.
Əgər vərəm çöpləri nəfəs alınan hava ilə ağciyərlərin alveollarına daxil olarsa, bu zaman ağciyərlərin vərəmi müşahidə olunur (vərəmin ən çox rast gəlinən forması). Vərəm çöplərinin zərərli təsirindən insan tez bir zamanda 5-10 kq arıqlayır. Bundan başqa, iştah pozulur, iş qabiliyyəti zəifləyir, yorğunluq, süstlük, halsızlıq hiss olunur, güclü tərləmə (xüsusilə gecələr və səhərə yaxın), bədən hərarətinin 37-37,5, bəzən isə 38-39 qalxması müşahidə edilir. Daha sonra öskürək əziyyət verməyə başlayır: əvvəlcə irinli-bəlğəmli, getdikcə qan qarışmış əzabverici öskürək xəstələri narahat edir. Çox tez-tez ağciyərlərdəki iri damarların partlaması nəticəsində qanaxma baş verir.
Ən təhlükəli cəhət ondadır ki, xəstələr və onların əhatəsində olanlar vərəmdən heç şübhələnmirlər də, çünki vərəmin əlamətləri çox vaxt yuxarı tənəffüs yollarının xəstəliklərinə, ən çox da bronxitə oxşar şəkildə özünü büruzə verir. Ona görə də yuxarıda göstərilən əlamətlərdən bir neçəsi aşkar olunarsa, bu zaman mütləq həkimə müraciət etmək lazımdır- diaqnozu təsdiq və ya inkar etmək üçün.
Diqqətli olun! Hər il xəstəliyin kəskin formasından əziyyət çəkən, lakin kifayət qədər müalicə almayanların 50%-i ölür. Qalan 50% -də isə xəstəlik xroniki formaya keçir, vərəm mikobakteriyaları isə digər orqanları zədələməkdə davam edirlər.
=== Vərəmdən necə qorunmaq olar? ===
Vərəmdən qorunmağın ən sadə üsulu-immunitetin aşağı enməsinə yol verməməkdir. Qida rasional, zülallar, vitaminlər, mineral maddələrlə kifayət qədər zəngin olmalıdır. Bundan başqa, özünüzü soyuqdəymədən, həddindən artıq istiləşmədən qoruyun (əgər zərərli istehsalatda işləyirsinizsə, o zaman respiratordan və ya qoruyucu maskadan istifadə edin).
Əgər analizlərin nəticələri vərəm diaqnozunu təsdiq edərsə, kədərlənməyin. Hazırda vərəm əleyhinə tətbiq olunan müasir preparatlar xəstəlikdən müalicə etməyə tamamilə qadirdirlər. Xəstəliyin formasından, inkişaf dərəcəsindən asılı olaraq xəstələr vərəm dispanserində, sanatoriyalarında və yaxud həkim nəzarəti altında evdə müalicə ala bilərlər. Bir vacib məsləhəti unutmayın: həkimin təyin etdiyi müalicəni yarımçıq kəsməyin. Əks təqdirdə mikobakteriyaların davamlılığı artır və onlar sonrakı müalicəyə qarşı dözümlü olurlar.
Vərəm xəstəliyinin müalicəsinin effektini artırmaq və sağalmanı sürətləndirmək üçün vərəm əleyhinə preparatlardan əlavə, xalq təbabətində geniş istifadə olunan müalicə vasitələrindən faydalanmaq məsləhət görülür. Ümumi qüvvətləndirici kimi aşağıda təqdim olunan reseptlərdən istədiyinizi seçə bilərsiniz:
-1 x/q solmazçiçək, adaçayı, bağayarpağı qarışığından 4 x/q götürərək üzərinə 1 litr qaynar su tökün, 1 sutka saxlayın, süzün. Gündə 4 dəfə 1 ç/q balla 1 stəkan qəbul edin.
-ət maşınında 1,5 kq 3-5 illik aloye yarpaqlarını əzin (5 gün əvvəldən bitkiyə su verməyi dayandırın), üzərinə 2,5 kq bal qatın, qarışdırın, tünd bankaya tökün, qapağı bağlı halda 1 həftə saxlayın. 1-ci 5 gün yeməkdən 1 saat əvvəl gündə 1 dəfə 1ç/q, sonrakı günlər isə gündə 3 dəfə qəbul edin.
Dəvə-dabanı, razyana, cirə qarışığından dəmləmələr, biyan kökündən cövhər hazırlayıb qəbul edin.
Keçmişdə köçərilər bir çox xəstəlikləri, o cümlədən vərəmi at südü ilə (kumısla) müalicə edirdilər.
Qədim zamanlardan vərəmin müalicəsində hərtərəfli qidanın, təmiz havanın, günəşin, suyun, fiziki məşğələlərin roluna xüsusi əhəmiyyət verirdilər. Həkimlər qida rasionuna aşağıdakı qidaları daxil etməyi məsləhət görürlər: yağsız ət, balıq, quş əti, süd, kefir, kəsmik, pendir, çovdar çörəyi, kartof, alma, qaraqarağat, kahı, kələm, noxud və s.
Gündə 4 dəfə yemək yeyin. Yemək arası 1 stəkan meyvə şirəsi qəbul etmək olar. Mümkün qədər təmiz havada, dəniz sahillərində olun. Günəş vannaları qəbul edin, özünüzü möhkəmlədin, kontrast duş qəbul edin.
Rəsmi mənbələrdə isə Azərbaycanda 10 minə yaxın şəxsin vərəmə yoluxduğu göstərilir. Ölkəmizdə vərəmli xəstələr ümumi mərkəzləşmiş qaydada pulsuz ərzaq məhsulları ilə təmin olunur, stasionarlarda pulsuz şəkildə müalicə edilir, onlara dərmanlar pulsuz verilir (bax-Vərəmə qarşı vaksin və revaksinasiya) Son illərin statistikası onu göstərir ki, sosial vəziyyəti aşağı olan ailələrdə, cəzaçəkmə müəssisələrindən azadlığa buraxılan məhbuslarda vərəmə yoluxma faizi daha yüksəkdir və bu fakt ətrafdakıların da xəstəliyə yoluxma riskini artırır. Qeyd edək ki, dünyada ən geniş yayılmış yoluxucu xəstəliklərdən biri olan vərəmin insana yoluxması hava-damcı yolu ilə baş verir. Bu xəstəliklə mübarizə aparmaq üçün bütün qüvvələrimizi əsirgəməməliyik.
'''Bronxial Astma Xəstəliyi:'''
'''Bronxial astma''' – tənəffüs sisteminin xroniki infeksion-allergik mənşəli xəstəliyidir. Xəstəlik zamanı tənəffüs sistemi selikli qişasının müxtəlif qıcıqlara qarşı həssaslığı yüksəlir. Bronxial astma xəstəliyinin əsas kliniki əlamətləri bronxial keçiriciliyin pozulmasıı ilə müşahidə olunan tutma şəkilli təngnəfəslik, öskürək və xırıltıdan ibarətdir.
Bronxial astma tutması qısa və uzun müddətli ola bilər. Xəstəliyin ilkin inkişaf mərhələlərində baş verən tutmalar qısa müddətli olub, öz-özünə keçir, insan hər hansı bir xəstəliyin olmasından şübhə etmir. Vaxt keçdikcə, xəstəlik daha da irəliləyir, tutmaların baş vermə tezliyi, müddəti və xarakteri dəyişilir.
Bronxial astma xəstəliyi infeksion-allergik və qeyri infeksion-allergik olmaqla iki qrupa ayrılır.
* İnfeksion-allergik mənşəli bronxial astma tənəffüs sisteminin infeksion xəstəliklərinin (pnevmoniya, faringit, bronxit, angina) fonunda inkişaf edir. Bu halda allergen rolunda mikroorqanizmlər çıxış edir. Bronxial astma xəstəliyinin bu növü daha geniş yayılmışdır. Ümumi xəstəliyin 2/3 hissəsi bu formanın payına düşür.
* Qeyri infeksion-allergik mənşəli bronxial astma xəstəliyində isə allergen rolunda üzvi və qeyri-üzvi olmaqla bir sıra maddələr rol oynaya bilər. Bitki tozları, məişət tozları, lələk, yun, insan və heyvan orqanizminə məxsus epidermal mənşəli kəpək, qida allergenləri (sitrus meyvələri, çiyələk, moruq və s.), dərman maddələri (antibiotiklər, xüsusən penisillin, B1 vitamini, aspirin, piramidon və s.), bir sıra kimyəvi maddələr (əksər hallarda formalin, pestisidlər, sianamidlər, ağır metalların qeyri-üzvi duzları və s.) bronxial astma xəstəliyinin bu formasının inkişaf etməsinə səbəb ola bilər. Xəstəliyin bu formasının inkişaf etməsində irsi faktor da mühüm rol oynayır.
==== Astma Simptomları ====
Bronxial astma xəstəliyinin əsas kliniki əlamətləri aşağıakılardır:
* Nəfəsvermə zamanı fitləyici xırıltılarla müşahidə olunan boğulma tutmaları. Bu zaman insan bu xəstəliyə xas məcburi bir vəziyyət alır. Oturaq vəziyyətdə əlləri ilə dizlərinə təkan edərək gövdəsini önə doğru əyir.
* Təngnəfəslik, tənəffüsün çətinləşməsi əksər hallarda gecə yuxu vaxtı müşahidə olunur. Xəstə yuxudan hava çatışmazlığı və öskürək ilə ayılır.
* Fiziki yük, psixo-emosional stress, tənəffüs havası ilə allergenlərin daxil olması və s. bronxial astma tutmasına səbəb ola bilər.
* Əksər hallarda soyuqdəymə əlamətləri 10 gündən də artıq davam edir və xəstədə öskürəyin daha da dərinləşməsi kimi bir hiss yaranır.
* Bronxolitiklərin (bronx mənfəzini genişləndirən dərman preparatları) qəbulundan dərhal sonra təngnəfəslik əlamətləri keçir.
Kliniki əlamətlərin bu qədər aşkar şəkildə özünü büruzə verməsinə baxmayaraq əksər hallarda xəstəlik astmatik bronxit, obstruktiv bronxit kimi diaqnozlarla yanlış müalicə olunur. Bir çox hallarda isə xəstəliyə gecikmiş hallarda düzgün diaqnoz qoyulur.
==== Bronxial astma xəstəliyinin müalicəsi ====
Son illərdə bronxial astma xəstəliyinə baxış bucağı xeyli dəyişmiş və təkmilləşdirilmişdir. Bu isə tənəffüs yolları selikli qişasının allergik mənşəli iltihabı və bronxların hiperreaktivliyinin (yüksək həssaslığı) xəstəliyin inkişafında mühüm rol oynadığının elmi əsaslara sübuta yetirilməsindən sonra baş vermişdir. Müasir baxışlara görə bronxial astma xəstəliyinin müalicəsi iki əsas komponentdən ibarətdir: bazis (planlı) iltihabəleyhi müalicə və astmatik tutmalar zamanı təcili yardım. Buna görə də istifadə olunan dərman preparatları da 2 qrupa bölünür: tutmalar zamanı simptomları tez bir zamanda aradan qaldırmaq üçün isitfadə olunan preparatlar və xəstəliyə nəzarət etmək üçün planlı bazis terapiya.
Əksər dərman preparatları inhalyator şəklində istifadə edilir. Bu forma ən effektli və təhlükəsiz hesab edilir. Dərman preparatı bronxlara yerli olaraq birbaşa təsir edir. Dərmanın təsir effekti daha tez müşahidə olunur, tənəffüs yollarında maksimum konsentrasiya əldə edilir. Dərman yerli tətbiq olunduğuna görə digər orqan və sistemlərə əlavə təsiri minimuma endirilir.
==== Təcili yardım zamanı istifadə olunan dərman preparatları ====
Ən effektli preparatlar qısa müddətli təsirə malik bronxgenəldici beta adrenomimetiklər (salbutamol, berotek və s.) hesab edilir. Bu preparatlar tez bir zamanda daralmış bronx mənfəzini genişləndirə bilmək xüsusiyyətinə malikdirlər. Eyni zamanda göstərilən preparatların uznmüddətli müalicə zamanı istifadə edilməsi məsləhət görülmür. Onlar kifayət qədər qısamüddətli təsirə malikdirlər.
Təcili yardım məqsədilə teofillin, eufillin də istifadə olunur.Lakin inhalyasion preparatlarla müqayisədə onlar daha az effektlidirlər. Nəzərə almaq lazımdır ki, xəstəliyin müalicəsi zamanı iltihabəleyhi preparatlardan mütləq istifadə olunmalıdır.
'''Bazis terapiya preparatları'''
Bazis terapiyanın əsas preparatları ''inhaliyasion kortikosteroidlər'' hesab edilir. Bronxial astmanın uzunmüddətli müalicəsi zamanı inhaliyasion kortikosteroidlər ən effektli dərman preparatları hesab edilir. Bu preparatların uzun müddət istifadəsi tutmaların baş vermə tezliyini və ağırlıq dərəcəsini getdikcə azaldır.Bu preparatlar yerli təsir edərək bronxolitik və iltihabəleyhi effekt yaradır. Yerli təsir göstərdiklərinə görə sistem təsirləri minimum səviyyədədir.
Tərkibində kortikosteroid və beta adrenomimetik olan kombinəedilmiş inhaliyasion preparatlar pasiyentlər üçün daha əlverişli hesab edilir. Sübut edilmişdir ki, bu preparatların təsir gücü kortikosteroidlərin ikiqat təsirinə bərabərdir.
==== Yadda saxlayın: ====
* İnhaliyasion kortikosteroidləri vaxtında təyin etmək lazımdır. Bunun üçün xəstənin vəziyyətinin ağırlaşmasını və ya xəstəliyin proqressivləşməsini gözləmək düzgün deyil!
* Hormonal inhalyatorlar baş vermiş astmatik tutmanın qarşısını almaq məqsədilə istifadə edilmir. Onlar planlı təyin edilir və təsiri müəyyən müddətdən sonra müşahidə edilir.
* Müalicəni özbaşına tərk etmək qəti qadağandır. Əgər özünüzü yaxşı hiss edirsinizsə, bu, müalicəni dayandırmağa əsas vermir. Dərmanın dozasının və ya miqdarının azaldılması yalnız həkim təyinatı ilə 3 ay xəstəliyin dinamik müşahidəsindən sonra pilləli şəkildə təyin edilə bilər.
* Xroniki xəstəliklərdə müalicə kursu deyilən bir anlayış mövcud deyil. Əgər heç bir problem müşahidə olunmazsa hər 3-6 aydan bir aparılan müalicənin həcminin azaldılmasından söhbət gedə bilər. Əgər pisləşmə qeyd olunarsa dərhal həkimə müraciət etmək lazımdır.
*
| |||