16:44, 5 dekabr 2016 tarixindəki versiya redaktə II. Niveles (müzakirə \| töhfələr) 31.058 redaktə k düzenleme using AWB ← Əvvəlki redaktə		08:12, 16 fevral 2019 tarixindəki versiya redaktə əvvəlki halına qaytar Eminn (müzakirə \| töhfələr) İnzibatçılar 34.197 redaktə Səhifənin məzmunu 'Şəkil:Elazığ 101.jpg\|200px\|thumbnail\|right\|Harput köhnə bir rəsmi. Qalanın cənub yamacındakı bu yaşayış yerləri indiki vaxtda...' yazısı ilə dəyişdirildi Teq: Dəyişdirildi Sonrakı redaktə →
Sətir 1: ~~{{qaralama-az}}~~ [[Şəkil:Elazığ 101.jpg\|200px\|thumbnail\|right\|Harput köhnə bir rəsmi. Qalanın cənub yamacındakı bu yaşayış yerləri indiki vaxtda yox olmuşdur.]] [[Şəkil:Elazığ 34.jpg\|200px\|thumbnail\|right]] [[Şəkil:Elazığ 35.jpg\|200px\|thumbnail\|right\|Harput'ta Erməni baqqal Hovhannes'in dükanı.]] '''Harput''', [[Elazığ]]da olan bir antik şəhərdir. [[E.ə. XX əsr]]dən qalıqlar var. Antik Harput yaşayış sahəsi, bir açıq hava muzeyi kimidir. Muzeyi, qalası, məscidləri , kilsəsi və buzlu mağarasıyla indiki vaxtda bir turizm mərkəzidir. ~~==Tarixçə==~~ Mövcud tarixi qaynaqlara görə Harput ən köhnə sakinləri e.ə. 2000-ci illərindən etibarən Şərq Anadoluya yerləşən Hurriler'dir. Hurriler'den sonra bölgə Hitit hakimiyyəti altına girmişdir. Çox uzun sürməyən Hitit hakimiyyətindən sonra e.ə. 9. əsrdən etibarən Şərq Anadoluda dövlət quran Urartular Harput'da uzun müddət hökm sürmüşdür. Harput və ətrafı, 1085 -ci ildə türklərin əlinə keçmişdir . Bundan sonra [[Elxanilər Dövləti]]nin, [[Zülqədəroğulları bəyliyi]]nin, [[Ağqoyunlu]]lar, [[Səfəvi]]lər əlinə keçmiş və 1516 -ci ildə Çaldıran müharibəsindən sonra Osmanlı Ordusu tərəfindən fəth edilmişdir. 1906 -ci ildə Osmanlının ən son etdiyi əhali sayımına görə Harput mərkəz əhalisi 15.000, bunun 9000 nəfərlik qismi müsəlman əksəriyyətlə Türk, 6000 adam ermənilərdən meydana gəlməkdə idi. 1915 tehcirine sonra ermənilərin hamısına yaxını, əsasən Suriyaya (Hələb ətrafına) göndərilmişdir. Köç əvvəl isə köçlər daha çox Amerika Birləşmiş Dövlətlərinə olmaqda idi. ~~==Etimologiya==~~ ~~Surguroğlu: Harput adının mənşəyinin "Har-pu-ta-va-nas" və ya "Har-pu-ta-aş" sözlərindən törədiyini, bu sözlərin isə "Ga-ar-ba-ta" və ya "Har-pu-ta-aş"~~ ~~adlı bir tanrı və ya lider adından gəlmə ola biləcəyini ifadə etsə də, bu adların harada yer aldığını və hansı mədəniyyətə aid olduğunu edilməyəcək.~~ ~~Bütün bu şərhlərin əksinə Nurettin Ardıçoğlu, Harputun ən köhnə adının "Carcathiocerta" olduğunu ifadə edərkən; "Carcath=şəhər", "Certa=qala"~~ ~~mənalarını qoyaraq, Carcathiocerta / Karkathiokerta adının "şəhər qala" mənasını gəldiyini deyir.~~ Net və elmi olmayan bu ad mənşəyi şərhləri ilə birlikdə, tarixi inkişaf müddətində Harput şəhəri; müxtəlif qaynaqlarda Hartabert / Hartabird / Khartabirf, Haratparat, Hısn-ı Ziyad / Hisn Ziyad / Hısn Zait / Hesna de Ziyad, Zaid / Zait, Ziata Castellum, Karkathioker-ta/Carcathiocerta, Hasan Ziyad, Kharpot/ Kharpote/ Kharpeta/ Karpata, Quartapiert/Quart-Piere, Harputaş, Kharpert/ Kharberd/ Karbed/ Harberd/ Garpert/ Harbert/ Hoiberd, Harpote, Kharput/Karput, Hayr al-buyut, Harputauanas, Harpurt/Harpurd, Hartpirt/ Hargirt/ Harbit/ Harbirt/ Harbid/ Harbut, Herburt/ Herbrut/ Herput/ Herprut, Handzit/Hinzit, Ilüsnüziyad kimi adlarla tanınır. ~~== İqlim ==~~ ~~Yaz aylarında isti və quraq, qış aylarında soyuq və yağışlı.~~ ~~== Nəqliyyat ==~~ Harput'a quru yolu ilə hər yerdən rahat nəqliyyat təmin edilər. Elazığ Bələdiyyəsi saat başı avtobus səfərləri təşkil edir. Dəmiryolu nəqliyyatı da mövcuddur. Yöreye ən yaxın havalimanı Elazığ Havalimanının Elazığ - Bingöl Quru yolu 8. km'sinde iştirak etməkdədir. Nəqliyyat Havaş Servisleri ilə xüsusi taksilərlə təmin edilməkdədir. ~~== Turistik yerlər ==~~ ~~=== Qalalar ===~~ ~~[[Şəkil:Festung_Harput.jpg\|250px\|thumbnail\|right\|Harput qalası]]~~ [[Harput qalası]] (Süd qalası): tarixi Harput şəhərinin cənub-şərqində, Elazığ düzənliyinə suveren bir mövqedə olan qalanın Urartular dövründə inşa edildiyi bilinməkdədir. Qalanın Roma, Bizans və Ərəblərin əlinə keçdiyi tarixi sənədlərdə mövcuddur. Qala müxtəlif dövrlərdə təmir görmüşdür. Düzbucaqlı planlı qala, daxili qala və xarici qala olmaq üzrə iki hissədən edilmişdir. Görkəmli bürcləri hələ də ayaqdadır. Qala haqqında müxtəlif əfsanələr təsvir edir. Bir rəvayətə görə qalanın istehsalı əsnasında xərcin hazırlanması zamanı su yerinə süd istifadə, bu səbəblə Harput qalasının bir adınında Süd qalası olduğu deyilməkdədir. ~~=== Hamamlar ===~~ ~~Harputta bir çox tarixi hamam tapılar.~~ ~~=== Məscidlər ===~~ ~~==== Ulu Məscidi ====~~ ~~Harputtan Artuklu Hökmdarı Fahrettin Karaslan Tərəfindən 1156-1157 -ci ildə etdirilən məscidi, Anadoludakı ən köhnə və ən əhəmiyyətli strukturlardan biridir.~~ ~~==== Kurşunlu Məscidi ====~~ ~~Harputtan Osmanlı dövrü məscidlərinin ən gözəl nümunəsidir.~~ ~~==== Alacalı Məscidi ====~~ Harputtan Kitapçıgil Parkının girişində olan məsciddə müxtəlif quruluş devirlerinin izləri görünür. Artukoğulları dövründə inşa edilən məscid kiçik ölçüdə düzbucaqlı planlıdır. ~~==== Ağa Məscidi ====~~ Harputa girişdə əsas yolun solunda yer alan məscidinin qübbəsi çökmüş olub, yalnız zərif minarəsi ayaqdadır. Harput muzeyindəki kitabəsində görə 1559 -ci ildə Pervane Ağa tərəfindən inşa edilmişdir. Daha sonra məscid əslinə uyğun olaraq yenidən abadlıq edilmiş, və minarə yanlızlıktan xilas olmuşdur. ~~=== Kilsə ===~~ Məryəm Ana Kilsəsi: Hələ də fəaliyyətdə olan kilsə Harput qalasının sol tərəfində yer alır. Arka divarlarını qalanın qaya kütlələri təşkil etdiyindən kilsə sanki qalanın qayalıqları içinə basdırılmış kimidir. Inşaa tarixi 179'dur. Bu kilsə Qırmızı Kilsə, Sürəni Kilsəsi və Yaqub Kilsəsi adlarıyla da xatırlanmaqdadır, indi fəaliyyətdə deyil yalnız muzey halına gətirilmək üçün bərpa edilir. ~~=== Mağaralar ===~~ ~~[[Şəkil:Elazığ 99.jpg\|200px\|thumbnail\|right\|Buzluk Mağarası]]~~ ~~Şəhərin ən əhəmiyyətli mağarası turizmə açılmış olan Buzluk Mağarasıdır. Mağara Harput'ta 4 kilometr uzaqdadır.~~ Digər bir xüsusiyyəti bu mağaranın yazın sərin, qışda isə isti olmasıdır. Köhnə tarixlərdə başda Serince (Şüşnaz) Köyü olmaq üzrə ətraf kəndlərdə yaşayan insanlar yeməklərini saxlamaq məqsədiylə bu mağaranı istifadə edərdilər. Dəvə Mağarası: Şəhərin 6 kilometr uzağında Ölbe Vadisinin içində var Köhnə zamanlarda buradan keçən karvanları bu mağaraya dəvələrini və yüklərini buraxaraq konaklarlardı. ~~== Muzeylər ==~~ ~~=== Harput Muzeyi ===~~ Muzeydə Elazığ və Harput ətrafında olan tarixi əsərlər nümayiş etdirilir. Bunlar arasında kitabələr, İçməli Höyüğü buluntuları və müxtəlif etnoqrafik əsərlər yer almaqdadır. (Aprel 2003- bağlanıb olub 2008-ci ilin etibarilə hələ də bağlıdır. Son zamanlarda tamamilə yıxılması gündəmdədir.) ~~=== Şefik Gül Mədəniyyət Evi ===~~ ~~Elazığlı iş adamı Şefik Gülün öz adına etdirdiyi Şefik Gül Mədəniyyət Evi , Ulu Məscidin bitişiyində xalqın ziyarətinə pulsuz olaraq açıq tutulmaqdadır.~~ ~~=== Harput Evi ===~~ ~~Son illərdə yenilənən yapılardandır. Butik Otel, restoran, şərq guşələrindən ibarətdir. Bölgənin mədəniyyətini əks etdirməsi baxımından əhəmiyyətlidir.~~ ~~== Yöre yeməkləri ==~~ ~~[[Şəkil:Dilber dudağı.JPG\|200px\|thumbnail\|right\|Dilber dodağı adı verilən şirin]]~~ Elazığ - Harput mətbəxi bölgənin xüsusiyyətlərinə bağlı olaraq çox böyük müxtəliflik və zənginlik göstərir . İlin özünə xas və öz adıyla xatırlanan bir çox yeməyi var . Bu yeməklər Türkiyənin bir çox bölgəsində Elazığ yeməyi olaraq edilməkdədir. Kellecoş, İşgene, Harput küftə, içli küftə, daş çörəyi, pendirli çörək, patile, fodula, gömme, ufalama, sırrın, keşkek, tahana, orcik, dut pekmezi, tut bəkməz, şavak pendiri, söğürtme, ışkın, pirpirim, Heside, Gaygana, Pestilli Yumurta, çiy küftə, Dolangel, Kalbur xurması, dilber dudağı Elazığa has yemək və şirinlərə nümunə olaraq verilə bilər. ~~== Folklor ==~~ ~~Zəngin bir folklor müxtəlifliyinə malikdir.~~ Türkiyədə ən çox bilinən çayda çıra oyunu mumla oynanan Elazığ ilinə xas bir oyundur. Bu oyun Dünya da "ağda rəqs" olaraq tanınır. Ayrıca Elazığ halayı, temirağa, avreş, nurə, Keçike, ağır halay, delilo yenə Elazığa has oyunlardır. "Dil Folkloru baxımından Harput Ağzı" adında nəşr elmi bir kitabı olan məşhur folklor tədqiqatçısı və musiqi sənətçisi Fatih Kısaparmak da, əslən Harputludur . == İnternet Saytları == * [http://www.elazig.gov.tr/ Elâzığ Valiliği] * [http://www.elazig.bel.tr/ Elâzığ Bələdiyyəsi] * [http://www.elazigkulturturizm.gov.tr/ Elâzığ İl Mədəniyyət Və Turizm Müdirliyi] * [http://elazig.meb.gov.tr/ Elâzığ Milli Təhsil Müdirliyi] * [http://www.elazig.saglik.gov.tr/ Elâzığ İl Sağlamlıq Müdirliyi] * [http://www.elazigemniyet.gov.tr/ Elâzığ Təhlükəsizlik Müdirliyi] * [http://www.elazig-gsim.gov.tr/ Elâzığ Gənclik və İdman İl Müdirliyi] * [http://www.firat.edu.tr/ Elâzığ-Fırat Üniversitesi] * [http://www.elazigtarim.gov.tr/ Elâzığ Kənd Təsərrüfatı Müdirliyi] * [http://www.elazigsporlular.com/ Elazığspor İdman Taraftar Saytı] * [http://www.elaziz.net/ Elâziz.net] * [http://www.inciHARPUT.com/ inciHARPUT] * [http://www.harput.net/ Elazığ Harput məlumat]

Harput: Redaktələr arasındakı fərq