Akif Əlizadə: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
|||
Sətir 25:
== Həyatı ==
Akif Əlizadə 25 fevral [[1934]]-cü ildə tanınmış Azərbaycan həkimləri Ağamehdi və Əfşan xanım Əlizadələr ailəsində anadan olmuşdur. Bu məşhur azərbaycanlı ailəsi öz genetik kökləri ilə respublikanın bir çox görkəmli şəxsləri ilə bağlıdır. Onlardan Azərbaycan xalqının ən məşhur və sevilən seyidlərindən biri Ağa Seyidəli Mirmövsümzadəni, uzun müddət Bakı quberniyası Şiələr Məclisinin sədri, sonralar isə Azərbaycanın Şeyxülislamı kimi yüksək vəzifələri tutmuş görkəmli din xadimi Axund ağa Əlizadəni<ref>[http://www.anl.az/down/meqale/ses/2014/fevral/354072.htm İlham Mirzəyev. Dünya şöhrətli alim... Akif Əlizadə - 80//"Dinşünaslıq və mədəniyyətşünaslığın fəlsəfi problemləri" şöbəsinin böyük elmi işçisi, psixologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Səs.- 2014.- 21 fevral.- S.4.]</ref>, Azərbaycan gənclərinin parlaq lideri Məsud Ağa Mehdi oğlu Əlizadəni və başqalarını göstərmək olar.
Orta məktəbi [[Məktəb medalları|gümüş medalla]] bitirmiş gələcək akademik Azərbaycan Sənaye İnstitutuna daxil olur. Bu, heç də sadə qərar deyildi, çünki ailədə tibb istiqaməti müəyyənedici idi, gümüş medal sahibi isə o dövrlərdə ölkənin istənilən ali məktəbinə müsabiqəsiz daxil olmaq hüququna malik idi. Akif Əlizadə isə geologiyaya üstünlük verdi. Lakin tibb peşəsi ömrü boyu onun sevimli bir istiqaməti olaraq qaldı. Hələ ilk illərdən başlayaraq onun xarakterinin əsas cizgiləri uğursuzluqları dəf etməkdə mətinlik, qeyri-adi məqsədyönlülik, şəxsi intizam, bekarçılıq və nizamsızlığa qarşı dözümsüzlik formalaşmağa başladı.
Tələbə elmi cəmiyyətində fəal iştirakı, ciddi elmi işə həvəs göstərməsi ilə nəticələndi və sonralar seçdiyi bilik sahəsində yeni, hələ öyrənilməmiş məsələlərə can atması gələcək müqəddəratını müəyyən etdi. Məhz buna görə də institutu bitirərək neft mədənlərində quyuların tədqiqi üzrə texnik vəzifəsinin icrasına başlasa da, yenidən elmə qayıtdı. 1957-ci ildə Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Geologiya İnstitutuna işə qəbul edildi. İnstitut həmişəlik fəaliyyət məkanına çevrildi.<ref name=":1">[http://www.anl.az/down/meqale/kredo/2019/fevral/633367(meqale).pdf Əsədulla Cəfərov. Elmlə təşkilatçılığın vəhdəti: Akif Əlizadə - 85//Kredo qəzeti, 2019, 7 fevral, s.2-3]</ref>
== Elmi fəaliyyəti ==
Akif Əlizadənin bir alim kimi inkişafı Azərbaycan geologiyasının qızıl dövrünə təsadüf edir. Azərbaycanda geologiya elmi 60-70-ci illərdə özünün inkişaf zirvəsinə yüksəlmişdi. Bu zaman bir neçə geoloq nəslinin səyi nəticəsində regionun geoloji quruluşunun və təkamülinin əsas cizgiləri müəyyən edilmişdi. Bu fundamental nailiyyətlər bazasında Azərbaycan geoloqları tərəfindən uzun illər ərzində respublika iqtisadiyyatının sabit inkişafını təmin edə biləcək neft və qaz, polimetal və filiz, qeyri-metal faydalı qazıntı yataqları kəşf edilmişdir. Bundan əlavə, son onillikdə neft sənayesinin yüksəlişi və bir qədər gecikmiş olsa da, filiz sənayesinin dirçəlişi – bütün bunlar o dövrün geoloqlarının əməyinin bəhrəsidir. Həmin dövrdə Azərbaycanda geologiya və geofizika sahəsində elmi və pedaqoji məktəblər də formalaşmışdı. Elmin sürətli inkişafı gənc alim üçün olduqca əlverişli şərait yaratmışdı. Ardıcıl olaraq əvvəlcə elmlər namizədi, 35 yaşında isə doktorluq dissertasiyası müdafiə etmiş A.Əlizadə SSRİ-də ən gənc yüksək ixtisaslı mütəxəssislərdən biri və Azərbaycan Elmlər Akademiyası sistemində ən cavan direktor müavini olmuşdur.
Akademik A.Əlizadənin çoxillik tədqiqatlar əsasında yazılmış əsərlərində Azərbaycanın təbaşir mollyuska faunasının (belemnitlər) kompleksləri barədə təlimin başlıca müddəaları irəli sürülmüş, bu qədim canlıların təsnifatı və filogeniyası verilmiş, paleobiocoğrafi rayonlaşdırma prinsipləri işlənib hazırlanmış, ekologiya və paleopatologiyaya dair məsələlər işıqlandırılmışdır.
Təbaşir dövründə Aralıq dənizi hövzələrində fəqərəsizlərin zaman-məkan daxilində paylanma mərhələlərinin müəyyən edilməsində və bu əyalətdə müvafiq paleobiocoğrafi taksonların ayrılmasında öncüllük akademik A.Əlizadəyə məxsusdur. Morfogenezin tarixi baxımdan tədqiqi, populyasiyaların dəyişmə tendensiyasının təyini, irsi morfoloji dəyişkənliklərin aşkar edilməsi alimə müxtəlif belemnoideya qrupların təkamülündə ümumi istiqaməti bərpa etməyə imkan vermişdir.
Akif Əlizadənin adı dünya elmi ictimaiyyətinə yaxşı tanışdır. O, 1960-cı ildən Ümumittifaq paleontoloji cəmiyyətin üzvü, Qafqaz regional stratiqrafik komissiyanın sədri, SSRİ EA biosfera problemləri üzrə elmi şuranın üzvüdür. Onun orijinal tədqiqatlarının nəticələri yüksək qiymətləndirilmiş, onların çox hissəsi dərslik və dərs vəsaitlərinə daxil edilmişdir. Elm aləmi Azərbaycan aliminin xidmətlərinə yüksək qiymət vermiş, belemnitlərin yeni ailəsi ("Akifibelidlər") onun adıyla adlandırılmışdır. Bu, paleontoloq üçün böyük şərəfdir.▼
O, Qafqazın təbaşir hövzələrinin bio-geokimyəvi rayonlaşdırılması metodlarının işlənilməsi və təkamül amili kimi paleohövzələrdə geokimyəvi şəraitin öyrənilməsi sahəsində fundamental tədqiqatlar aparmışdır. Fossil orqanizmlərin skelet hissələrinin mikrostruktur, kimyəvi tərkib və kristallokimyəvi xüsusiyyətlərinin təhlilinə əsasən, o, müxtəlif kimyəvi elementlərin miqrasiya və toplanma qanunauyğunluqlarını, ayrı-ayrı taksonların paleofizioloji xüsusiyyətlərini müəyyənləşdirmiş, təbaşir dəniz fəqərəsizlərinin geokimyəvi ekologiyasını təsvir etmişdir. Alim ilk dəfə olaraq izotop paleotermometriya üsulu ilə O18 və O16 izotoplarının nisbətinə görə Azərbaycanın təbaşir hövzələri üçün paleotemperatur qiymətlərini təyin etmişdir.<ref name=":0" />
▲
Akif Əlizadənin çoxsaylı fəaliyyətini şərti olaraq iki mərhələyə ayırmaq olar – 1990-cı illərdən əvvəlki və sonrakı dövrlər. Birinci dövr keçmiş SSRİ-də bir çox alim və elmi rəhbərlərə xas olan tipik inkişaf yolu olub formalaşmış elmi məktəblər çərçivəsində aktiv yaradıcılıq fəaliyyəti, dissertasiya müdafiəsi və elmi-təşkilatı işlərlə səciyyələnir. Bunlar bir-birini tamamlayaraq alim və təşkilatçının bütöv simasını müəyyən edirdi. Hərçənd ki, elmi-təşkilatı karyerada onun fəaliyyəti heç də həmişə asan olmamışdır. [[AMEA Geologiya və Geofizika İnstitutu|Geologiya İnstitutu]] Akif Əlizadənin rəhbərliyi dövründə (əvvəl 1970-ci ildən direktor müavini, 1976-cı ildən isə direktor kimi) Azərbaycan EA sistemində aparıcı elmi mərkəzlərindən birinə çevrildi. İnstitutun elmi fəaliyyətinin effektivliyi o dövrdəki ənənəvi göstəricilərə – namizədlik və doktorluq dissertasiyalarının, monoqrafik əsərlərin, keçici bayraqların sayına görə kifayət qədər yüksək olmuşdur. Onlarla gənc tədqiqatçı SSRİ-nin aparıcı elmi mərkəzlərinə məqsədli aspirantura və doktoranturaya ezam edilirdi. İnstitut sürətlə beynəlxalq səviyyəyə çıxırdı, dəniz və okeanların öyrənilməsi üzrə beynəlxalq okeanoloji ekspedisiyalarda iştirak edirdi.
Sətir 42 ⟶ 46:
Geologiya İnstitutunun alimləri bir sıra geoloji istiqamətlər üzrə, o cümlədən palçıq vulkanizmi və dərinlikdə yatan neft-qaz yataqlarının formalaşmasının öyrənilməsi sahəsində dünya elmində aparıcı yerlər tuturdular. Geologiya İnstitutunun alimləri dünyada ilk dəfə olaraq dəniz və okeanların su qatında submarin qazohidratları və qazları aşkar etmiş və öyrənmişlər. Nəhayət, başqa zamanlar – mürəkkəb və ziddiyyətli 90-cı illər gəldi. Maliyyələşdirmənin tamamilə kəsilməsi, ümumi ənənəvi əlaqələrin, o cümlədən elm məkanında əlaqələrin pozulması, ən qabiliyyətli, bacarıqlı kadrların biznesə, xarici neft şirkətlərinə axını, sadəcə, qazanc dalınca getməsi institutu real dağılma həddinə gətirib çıxartdı. Digər tərəfdən, bu, bir sürpriz oldu, institutun dünya elmindəki yeri hec də onun əldə etdiyi real nailiyyətlərə uyğun gəlmirdi və buna da informasiyanın zəif olması və xarici həmkarlarımız tərəfindən kifayət qədər tanınmaması səbəb olmuşdu. Həmin məqamda gələcək fəaliyyət istiqaməti düzgün seçildi və bu yolun seçilməsi sonralar özünü doğrultdu: dünya elminə sürətli inteqrasiya, qabaqcıl texnologiya və metodlara yiyələnmə, kadrların hazırlanması və təkmilləşdirilməsi.
1994-cü ildə Azərbaycanın sabiq prezidenti Heydər Əliyevin təşəbbüsü və rəhbərliyi ilə "Əsrin müqaviləsi" neft kontraktı imzalandı. Bu müqavilə uzun illər ərzində Azərbaycanın inkişafının bütün sahələrini əhatə etməklə oriyentir oldu. Hazırda bu strateji kurs Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən uğurla həyata keçirilir.<ref>[https://president.az/articles/12921 İlham Əliyev Bakıda “Əsrin müqaviləsi”nin 20 illiyinə və “Cənub” qaz dəhlizinin təməlinin qoyulmasına həsr olunmuş təntənəli mərasimdə iştirak edib] - [https://president.az mənbəː president.az saytı]</ref> XX əsrin 90-cı illərində akademik Akif Əlizadə simvolik əməkhaqqı ilə dünyanın elm "bazarı"nın yeni şəraitində çalışa bilən istedadlı komandanın fəaliyyətini təşkil və təmin etməyi bacardı.
O illərdə neft geologiyası və geokimyası institutu maliyyə, kadr və mənəvi böhrandan tədricən çəkib çıxaran lokomativ rolunu oynadı. Həmin elmi istiqamətin ardınca üçüncü dövr stratiqrafiya və paleontologiyası, struktur və regional geologiya istiqamətləri böyük fayda gətirdi. Bu dövrdə eksperimental baza haqqında düşünmək real olmadığı üçün əsas diqqət kompüterləşdirməyə və informasiyalı texnologiyalara, xüsusilə də, şərikli elmi tədqiqatların maksimal inkişafına yönəldilmişdi. Belə islahatların aparılması çox böyük təşkilatçılıq məharəti tələb edirdi. Fasiləsiz təmaslar, görüşlər, onlarla ölkəyə səfər, çoxsaylı konfranslarda iştirak – bunlar Geologiya İnstitutu direktorunun böyük təşkilatçılıq işinin yalnız bir hissəsidir. Nəticə uğurludur. Son on il ərzində dünyanın aparıcı neft şirkətlərinin elmi mərkəzləri ilə birlikdə 50-dən artıq elmi-tədqiqat işi yerinə yetirmişdir.
Eyni zamanda, kadr hazırlığı və qabaqcıl texnologiyalara yiylənmək məsələləri həll edilirdi. Cənubi Karolina, Yuta və digər universitetlərə pesrpektivli gənc kadrlar uzunmüdətli ezamiyyətə göndərilir, xarici universitetlərin aparıcı alimləri Geologiya İnstitutuna dəvət olunurdu. Bu, təbii olaraq institutun çox da böyük olmayan maliyyə resurslarına təsir göstərirdi. İnstitut 15 il ərzində, elə indi də büdcədənkənar vəsaitlərlə öz tədqiqatlarını təmin edir. Yeni maliyyə imkanları axtarıb tapmaq və ən başlıcası, onları optimal bölüşdürmək məsələsini "kiçik bir möcüzə" adlandırmaq olar. Xarici neft şirkətləri elmi mərkəzlərinin əməkdaşları ilə əlaqələrin genişlənməsi xarici ölkə universitetləri ilə əməkdaşlığı kəskin sürətdə aktivləşdirir. Bu, Azərbaycan alim-geoloqlarının beynəlxalq nüfuzunun yüksəlməsi və onların dünya elmi ictimaiyyətində statusunun xeyli artması deməkdir. Geologiya İnstitutu Azərbaycan elmi müəssisələri sırasında ən çox qrant qazanan liderdir. İnstitut "Soros", "İNTAS", "NATO", "CRDF
MDB ölkələri və Sakit okean regionu alimləri ilə əməkdaşlıq aktivləşdirilir, əlaqələr bərpa etdirilir. Yaponiya Milli Şirkəti, Cənubi Koreya institutları (KİQAM), Çanq-Konq (Tayvan) Universiteti, İndoneziya Milli Neft Şirkəti ilə müştərək işlərin aparılması İnstitutun fəaliyyətinin yeni mərhələsi ilə əlamətdardır. İndi cəsarətlə demək olar ki, institutun şöhrəti təkcə milli və regional səviyyədə deyil, o, artıq bu sahədə, sözsüz, liderdir və bir sıra elmi istiqamətlər üzrə regionun sərhədlərini aşmışdır.
Sətir 62 ⟶ 64:
H.Zərdabi adına Təbiət Tarixi Muzeyi direktorun xüsusi diqqət və qayğı obyektidir. Muzeyin qorunub saxlanılması və fəaliyyət göstərməsi, ayrıca büdcə maliyyəsi olmadan paleontoloji və mineraloji kolleksiyaların toplanması və yeniləri ilə zənginləşdirilməsi kimi işlər mübaliğəsiz demək olar ki, akademik Akif Əlizadənin fədakarlığının bəhrəsidir. Bu qəbildən məşhur Britaniya Təbiət Tarixi Muzeyində yüz minlərlə insanın iki il ərzində gəldiyi "Müqəddəs odlar ölkəsi" sərgisinin təşkili və fəaliyyətini də göstərmək olar.
Akademik A.Əlizadənin təşəbbüsü və rəhbərliyi ilə [[AMEA Geologiya və Geofizika İnstitutu|Geologiya və Geofizika İnstitutunda]] Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyasının (2012-ci il) və [[Bakı Dövlət Universiteti|Bakı Dövlət Universitetinin]] (2013-cü il) baza kafedraları yaradılmışdır.
Elmlə təhsilin inteqrasiyasını təmin etmək, elmi kadr potensialının inkişafını sürətləndirmək və gənclərin elmə marağını artırmaq məqsədilə akademik A.Əlizadənin təşəbbüsü və rəhbərliyi ilə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasında magistratura pilləsi yaradılmışdır (2014-cü il).<ref name=":0" />
== Təltif və mükafatları ==
| |||