Moskva uğrunda döyüş: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 102:
15 noyabr 1941-ci ilə qədər şaxtanın təsirindən yer dondu ki, bu da palçıq problemini həll etdi. 51 diviziondan ibarət zirehli alman qoşunları hücuma keçərək, Moskvanın mühasirəyə alınması hədəflərinə çatmaq üçün paytaxtın şərqində yerləşən [[Noqinsk]] şəhərində əlaqə qurmalı idilər. Bu məqsədə çatmaq üçün almanların 3-cü və 4-cü tank qrupları Volqa su anbarı və Mojaysk arasında qüvvələrini toplamalı və Sovet 30-cu ordusunu keçərək Klin və [[Solneçnoqorsk]]<nowiki />a çatmaqla paytaxtı şimaldan mühasirəyə almalı idi. Cənubda, 2-ci tank ordusu Tulanı keçərək, hələ də Sovet qoşunlarının nəzarəti altında olan [[Kaşira]] və [[Kolomna]]<nowiki />ya hücuma keçməli, daha sonra şimala doğru cinah hücumu təşkil etməklə Noqinskdə digər alman qoşunları ilə birləşməli idi. 4-cü alman piyada ordusu isə mərkəz istiqamətdən irəliləyərək cəbhə xəttindəki Sovet qoşunlarını geriyə doğru sıxışdırmalı idi.
=== Uğursuz hücum ===
15 noyabr 1941-ci ildə alman tank orduları [[Klin]] istiqamətində hücuma başladı, hansı ki, Stalinin əmri ilə Sovet qoşunları [[Volokolamsk]] istiqamətində əks-hücuma hazırlaşdıqları üçün Klin yaxınlığında heç bir ehtiyat qüvvə saxlamamışdılar. İlkin alman hücumları cəbhənin iki yerə bölünməsi, həmçinin Sovet qoşunlarının 16-cı və 30-cu ordularının bir-birindən ayrılması ilə nəticələndi. Ağır döyüşlər bir neçə gün davam etdi. Bu döyüşlər barədə [[Georgi Jukov|Jukov]] sonradan öz xatirələrində qeyd edirdi ki, "düşmən bütün itkilərinə baxmayaraq, nəyin bahasına olursa-olsun Moskvaya çatmaq üçün döyüşürdü."<ref name="Zhukov28">Zhukov, tome 2, p. 28.</ref> Vermaxtın bütün cəhdlərinə baxmayaraq, çoxqatlı müdafiə sistemi Sovet tərəfinin itkilərinin sayını azaldırdı.
[[Şəkil:Bundesarchiv Bild 146-2008-0317, Russland, Bergung eines Verwundeten.jpg|thumb|left|Alman hərbçilər Moskva yaxınlığında yaralanmış komandirlərinə yardım edir, 1941-ci ilin noyabr-dekabr ayları]]
Almanların 3-cü tank ordusu ağır döyüşlərdən sonra 23 noyabrda [[Klin]] şəhərini, 24 noyabra qədər isə [[Solneçnoqorsk]] şəhərini ələ keçirməyi bacardı. Buna baxmayaraq, Sovet qoşunlarının müqaviməti hələ də güclü idi və bu döyüşlər hələ heç nəyi həll etməmişdi. Deyilənlərə görə, Stalin Jukovdan Moskvanın necə uğurla müdafiə olunacağını soruşmuş və Jukov da cavabında bunun mümkün olduğunu, lakin bu məqsədə çatmaq üçün onlara təcili şəkildə ehtiyat qüvvənin lazım olduğunu bildirmişdir. 27 noyabra qədər almanların 7-ci tank divizionu Moskvaya çatmaq üçün sonuncu mühüm maneə hesab olunan Moskva-Volqa kanalının üzərindən keçən körpünü ələ keçirərək Kremlinə 35 km məsafəyə qədər yaxınlaşsa da, sonradan 1-ci zərbə ordusunun güclü əks-hücumu nəticəsində geri çəkilməyə məcbur oldular. Elə həmin tarixlərdə alman qoşunları Moskvanın mərkəzindən 29 km şimal-qərbdə yerləşən [[Lobnya]] şəhərinə çatdı və alman zabitləri Sovet paytaxtında yerləşən bəzi mühüm binalara daxil olmağı bacardı.<ref>Guderian, p. 345.</ref> Davam edən ağır döyüşlər nəticəsində həm Sovet, həm də alman qüvvələri getdikcə tükənirdi.
[[Şəkil:Soldiers on guard in December 1941 to the west of Moscow.jpg|thumb|Moskvanın qərbində mövqe tutan alman hərbçiləri, 1941-ci ilin dekabrı]]
18 noyabr 1941-ci ildə [[Tula]] yaxınlığında baş tutmuş döyüşlərdə almanların 2-ci tank ordusu bu şəhəri mühasirəyə almağa cəhdlər etdi. Alman qoşunları qış geyimi və təchizatına sahib olmadan yorğun vəziyyətdə döyüşməyə davam edirdi. Almanların ilkin hücumları onların hər gün yalnızca 5-10 km irəliləməsi ilə nəticələnirdi.<ref>Guderian, p. 340.</ref> [[Tula]] yaxınlığında mövqe tutan alman tank ordularının Sovet qoşunlarının 49-cu və 50-ci orduları tərəfindən cinah hücumlarına məruz qalması onların hücumunu getdikcə yavaşladırdı. Buna baxmayaraq, Quderianın tabeçilyi altındakı alman qoşunları 22 noyabr 1941-ci ildə [[Novomoskovsk|Stalinoqorsk]]u işğal etdi və burada yerləşən Sovet atıcı divizionunu mühasirəyə aldı. 26 noyabrda alman tankları Moskva yolunda yerləşən çox əhəmiyyətli [[Kaşira]] şəhərinə daxil oldu. Buna cavab olaraq, növbəti gün həmin istiqamətdə Sovet əks-hücumu baş tutdu. General Belovun 2-ci süvari korpusu 173-cü atıcı divizion, 9-cu tank briqadası, iki əlahiddə tank batalyonu, həmçinin təlim və milis birliklərinin dəstəyi sayəsində Kaşira yaxınlığında alman hücumunun qarşısını ala bildi.<ref>Erickson, 'The Road to Stalingrad,' p. 260</ref><ref name=GeorgyZhukov/>{{rp|35–36}}<ref>A.P. Belov, ''Moscow is behind us'', Moscow, Voenizdat, 1963, p. 97.</ref> Dekabrın əvvəllərində almanlar şəhərdən geri çəkilməyə məcbur oldu.<ref>Belov, p. 106.</ref> Sovet qoşunlarının nəzarəti altında saxlanılan Tula şəhəri həm hərbçilər, həm də mülki şəxslər tərəfindən müdafiə olunurdu. Cənub istiqamətində almanlar heç vaxt paytaxta yaxınlaşa bilmədilər.
Moskvanın şimal və cənub istiqamətlərində ciddi müqavimətlə üzləşən alman qoşunları 1 dekabr tarixində Minsk-Moskva yolu ilə birbaşa Moskva istiqamətində hücuma başlamağa qərar verdi. Bu hücum məhdud tank dəstəyi ilə təmin olunmuşdu və ekstensiv Sovet müdafiəsinə qarşı həyata keçirilirdi. Almanların bu hücum cəhdi Sovet qoşunlarının 1-ci qvardiya motoatıcı divizionunun müqaviməti ilə üzləşdi, həmçinin 33-cü ordunun cinah əks-hücumu nəticəsində dayandırıldı. Elə eyni gündə, Vermaxtın Moskva istiqamətində hücumda iştirak edən yeganə xarici hərbi birləşməsi olan fransızlardan ibarət 638-ci piyada alayı Dyutkovo kəndi yaxınlığında döyüşlərə qoşuldu.<ref>{{Cite journal|last=Beyda|first=Oleg|date=7 August 2016|title='La Grande Armeé in Field Gray': The Legion of French Volunteers Against Bolshevism, 1941|journal=The Journal of Slavic Military Studies|volume=29|issue=3|pages=500–518|doi=10.1080/13518046.2016.1200393|pmid=}}</ref> 2 dekabrda almanların kəşfiyyat batalyonu Moskvanın mərkəzindən 30 km uzaqlıqda yerləşən [[Ximki]] şəhərinə, həmçinin burada yerləşən dəmiryolu stansiyasına çatmağı bacardı. Bu, alman qüvvələrinin Moskvaya ən çox yaxınlaşdığı məqam kimi tarixə düşdü.<ref name=comm>Henry Steele Commager, ''The Story of the Second World War'', p. 144</ref><ref name=argyle>Christopher Argyle, ''Chronology of World War II Day by Day'', p. 78</ref>
[[File:Moscow Strikes Back - ski soldiers march to battle.jpg|thumb|left|Qırmızı Ordunun qış geyimində olan hərbçiləri]]
1941-1942-ci illərin qış fəsli 20-ci əsrdə Avropanın ən soyuq qışı kimi tarixə keçmişdi. 30 noyabrda alman generalı fon Bok Berlinə məruzə edərək, temperaturun – 45 °C olduğunu bildirmişdir.<ref>Chew (1981), p. 34.</ref> 6-cı tank divizionunun komandiri general Erxard Raus temperaturun gündəlik gedişatını öz gündəliyində qeyd edirdi. Həmin məlumatlara əsasən daha soyuq dövr dekabrın 4-dən 7-nə qədər davam etmişdir. Belə ki, həmin dövr ərzində temperatur –36 ilə –38 °C arasında dəyişirdi.<ref>Raus (2009), p. 89.</ref> Rəsmi Sovet Meteoroloji Xidmətinin məlumatlarında isə dekabrda qeydə alınmış ən aşağı temperatur –28.8 °C olmuşdu. Alman qoşunlarında qış üçün münasib geyim təchizatının olmaması səbəbilə alman hərbçilər arasında 130,000-dən çox donvurma halı qeydə alınmışdı.<ref name="Jukes32">Jukes, p. 32.</ref> Sürtkü yağları donduğuna görə texnikalar istifadə olunmazdan hələ bir neçə saat əvvəldən qızdırılmağa başlanırdı.<ref name="Jukes32">Jukes, p. 32.</ref> Eyni soyuq hava Sovet qoşunlarına da təsir edirdi, lakin onlar daha yaxşı təchizatlı idi.
Almanların Moskva istiqamətində hücumu dayanmışdı. Alman generalı [[Haynts Vilhelm Quderian|Haynts Quderian]] öz gündəliyində yazırdı ki, "Moskva istiqamətində hücum uğursuz oldu. Biz düşmənin gücünü, onun sayını və iqlim şəraitini düzgün qiymətləndirmədik. Xoşbəxtlikdən, mən öz tabeçiliyimdəki qoşunları 5 dekabrda dayandırdım, yoxsa itkilər qaçılmaz olacaqdı."<ref>Guderian, pp. 354–5.</ref>
== Həmçinin bax ==
| |||