Ceyms Maksvell: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
Teqlər: Mobil redaktə Mobil veb redaktə
k dil şablonunun tənzimlənməsi using AWB
Sətir 1:
{{Alim
|Adı = Ceyms Maksvell
|Orijinal adı = {{langDil-en|James Clerk Maxwell}}
|Şəkil = James Clerk Maxwell big.jpg
|Şəkil miqyası = 200px
Sətir 23:
}}
 
'''Ceyms Klerk Maksvell''' ({{langDil-en|James Clerk Maxwell}}, 13 iyun 1831, [[Edinburq]] – 5 noyabr 1879, [[Kembric]]) – ingilis fiziki.
 
== Həyatı ==
Sətir 41:
[[1831]]-ci ildə Maksvelin doğum ilində [[Maykl Faradey]] elektromaqnit induskiyası hadisəsini kəşfi ilə nəticələnəcək klassik təcrübələr həyata keçirir. Maksvell elektrik və maqnetizm hadisələrinin tədqiqinə bundan [[20]] il sonra elektrik və maqnit effektlərinin təbiətinə dair ikili baxışın mövcud olduğu bir dövrdə başlayır. [[Andre Mari Amper]] və [[Con fon Neyman]] kimi alimlər elektromaqnit qüvvələrinə iki kütlə arasındakı qravitasiya cazibəsinın analoqu kimi baxırdılar. Maykl Faradey isə qüvvə xətləri ideyalarına sadiq qalaraq bu qüvvələrin mənfi və müsbət elektrik yüklərini və ya maqnitin şimal və cənub qütblərini birləşdirdiyini bildirirdi. Qüvvə xətləri bütün ətraf mühiti əhatə edir (Faradey bunu sahə adlandırırdı) və elektrik və maqnit qarşılıqlı əlaqəsini şərtləndirirdi. Faradeyin ardınca Maksvell qüvvə xətlərinin hidrodinamik modelini işləyir və o vaxtlar məşhur olan və Faradeyin mexaniki modellərinə uyğun gələn elektrodinamik əlaqənin riyazi ifadəsini verir. Bu tədqiqatların əsas nəticələri "Faradeyin qüvvə xəttləri" (Faraday’s Lines of Force, [[1857]]) əsərində öz əksini tapır. 1860-[[1865]]-ci illərdə Makvell elektromaqnit hadisələrinin əsas qanunauyğunluqlarının öz əksini tapdığı tənliklər sistemi (Maksvell tənlikləri) şəklində hazırladığı elektromaqnit sahəsi nəzəriyyəsini yaradır. [[1]]-ci tənlik Faradeyin elektromaqnit induksiyasını ifadə edirdi; [[2]]-ci tənlik Maksvellin özü tərəfindən kəşf olunmuş və qarışıq cərəyanlar təsəvvürlərinə əsaslanan maqnitoelektrik induksiyasını izah edir; [[3]]-cü tənlik elektrik miqdarının saxlanılması qanunu; [[4]]-ü maqnit sahəsinin burulğanlı təbiətinı ifadə edirdi.
Bu ideyaları təkmilləşdirməklə Maksvell belə bir nəticəyə gəlir ki, elektrik və maqnit sahələrinin istənilən dəyişilməsi ətraf mühiti dəlib keçən qüvvə xətlərinin dəyişilməsinə səbəb olmalıdır, yəni mühitdə yayılan impulslar (və ya dalğalar) mövcud olmalıdır. Bu dalğaların yayılması sürəti (elektromaqnit həyəcanlanması) mühitin dielektrik və maqnit keçiriciliyindən asılı olub elektromaqnit vahidinin elektrostatik vahidi nisbətinə bərabərdir. Maksvell və digər tədqiqatçılara görə bu nisbət 3.4*1010  cm/s təşkil edir. Bu isə yeddi il əvvəl fransız fiziki A. Fizo tərəfindən təyin olunmuş işığın yayılma sürəti qiymətinə yaxındır. [[1861]]-ci ilin oktyabrında Maksvell Faradeyə öz tapıntısı haqqında məlumat göndərir: işıq – qeyri-keçirici mühitdə yayıla bilən elektromaqnit həyəcanlanması, yəni elektromaqnit dalğalarının bir növüdür. Tədqiqatın bu həlledici mərhələsi özünü "Elektromaqnit sahəsinin dinamik nəzəriyyəsi" (Treatise on Electricity and Magnetism, [[1864]]) əsərində əks etdirir. Tədqiqatın nəticələri isə sonralar elektrik və maqnetizm haqqında məşhur Traktatın işıq üzü görməsi ilə nəticələnir ([[1873]]).
 
== Mənbə ==