İstanbul: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 76:
[[1930]]-cu ilə dək beynəlxalq sənədlərdə şəhərin rəsmi adı [[Konstantinopol]] ({{lang-tr|Kostantiniyye}}) kimi qeyd edilirdi. İstanbulun da qədim adları sayılan, "Konstantinopol – Yeni Roma və Ümumdünya patriarxı Müqəddəs Arxiyepiskopu"nun rəsmi titulunda saxlanan ''Yeni Roma'' və ya ''İkinci Roma'' və [[330]]-cu ilə qədər istifadədə olan ''[[Bizans]]'' adlarıdır. [[1923]]-cü ildə Böyük Millət Məclisi Höküməti beynəlxalq səviyyədə tanındıqdan sonra [[Türkiyə|Türkiyə Cümhuriyyəti]]<nowiki/>nin əsası quruldu, həmin ilin [[13 oktyabr]]ında isə Türkiyənin paytaxtı [[Ankara|Ankara şəhəri]] elan edildi. [[28 mart]] [[1930]]-cu ildə isə Türkiyədə bütün sənədlərdə ''İstanbul'' yazılması barədə qərar qəbul edilidi. Türkiyənin İstanbul şəhəri dünyanın ən qədim mədəniyyət mərkəzlərindən biridir. 15-ci əsrədək Bizansın paytaxtı olmuş bu şəhərin siması islam-türk mədəniyyətinin verdiyi töhfələrlə daha da gözəlləşmişdir.
== Tarixçəsi ==
Sətir 178 ⟶ 170:
=== Şəhərin quruluşu ===
İstanbulun ümumilikdə 39 rayonu vardır. Bu rayonlardan 25-i Avropa tərəfində, 14-ü isə Asiya tərəfində yer almaqdadır. İstanbulun tarixi rayonlarından qərbə və şimala gələrkən böyük bir fərqlilik hiss edilir. Ən yüksək göydələnlər və ofis binaları, xüsusilə Levent, Məcidiyəköy və Maslak Avropa tərəfindədir. Şəhərin 20-ci əsrdə sürətlə böyüməsi şərqdən qərbə böyük miqrasiyanın başlanmasına gətirib çıxardı. Beləliklə, şəhərdə sökülmə böyük bir sürət qazandı. Xəzinə və ya xüsusi torpaq sızan kimi yaradılan bu binalar qısa müddətdə və keyfiyyətsiz olaraq inşa olunurdu. Türkiyənin ən böyük şəhərləri arasında olan Ankara və İzmirdə bu binalar məşhurdur.
[[Şəkil:Istanbul Panorama - bosphor, golden horn, sultanahmet 2.jpg|center|thumb|921x921px|Galata Qülləsindən, İstanbulun şəhər quruluşunun yansıdığı görüntüləri]]
== İqtisadiyyatı ==
[[Şəkil:İstanbul view from İstanbul Sapphire observation deck Aug 2014, p9.JPG|thumb|233x233px|İstanbul, Türkiyənin iqtisadi baxımdan ən böyük şəhəridir.]]
İstanbul, Türkiyənin ən böyük şəhəri və siyasi olaraq köhnə paytaxtıdır. Quru və dəniz ticarət yollarının bir qovşağı olması və stratejik mövqeyi səbəbiylə Türkiyədə iqtisadi həyatın mərkəzi olmuşdur. Eyni zamanda şəhər ən böyük sənaye mərkəzidir. Türkiyədəki sənaye məşğulluğunun 20%-ni qarşılayır. Sənaye sahəsi təxminən 38%-dir. Bu sahədə İstanbul və ətraf şəhərlər; meyvə, zeytun yağı, ipək, pambıq və tütün kimi məhsullar ixrac etməkdədir. Ayrıca qida sənayesi, parça istehsalı, neft məhsulları, rezin, metal əşya, dəri, kimya, dərman, elektronik, şüşə, texnoloji məhsullar, avtomobil, nəqliyyat vasitələri, kağız və kağız məhsulları, spirtli içkilər, şəhərin əhəmiyyətli sənaye məhsulları arasında iştirak etməkdədir. Forbes jurnalının məlumatına görə, 35 milyarderə sahib olan şəhər, 2008-ci ilin mart ayından etibarən dünya sıralamasında dördüncü yer tutdu.
İstanbulda ilk olaraq 1866-ci ildə xidmətə girən Dersaadet Tahvilat Birjası, 1986-ci ilin əvvəllərində mövcud quruluş dəyişdirilərək günki İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) açılmışdır.
İndiki vaxtda İstanbul, Türkiyənin
=== Ticarət və sənaye ===
İstanbulun gəlirlərində ən böyük paya sahib olan sektor - ticarət sektorudur. Boğaziçi Körpüsü, 15 İyul Şəhidlər Körpüsü, Asiya və Avropa kimi əhəmiyyətli mərkəzləri birləşdirən avtobanlar ticarət sektoruna xeyli miqdarda dəstək verib. İstanbul ticarət sektoru ölkənin ümumi həcminin 27% -ni təşkil edir. İxrac və xaricə satış mövzusunda da İstanbul, Türkiyə səviyyəsində birinci sıradadır. Türkiyədə xidmət verən xüsusi bankların qəzetlərin, televiziya kanallarının, nəqliyyat firmalarının və çap evlərinin, ümumiyyətlə hər şeyin başlıca ofisi İstanbulda yerləşir. Əslində, İstanbul iqtisadiyyatında nəqliyyat-kommunikasiya sektorunun payı 15%-dən çoxdur.
[[Şəkil:Maslak kerembarut.jpg|center|thumb|782x782px|İstanbulun yeni iş məkanlarından olan - [[Maslak]]]]
=== Turizm ===
[[Şəkil:Otağtepe Fatih Korusu.jpg|thumb|261x261px|İstanbulun ən məşhur gəzməli görməli yeri - Otağtəpə Fatih Qoruğu]]
İstanbul tarixi, abidələri və bədii əsərlərin olması səbəbindən İstanbulun sevimli turizm mərkəzlərindən biridir. Turistlər arasında ən böyük pay Almanlara məxsusdur. Almanlar, Amerikalılar, İtalyanlar və Fransızlar almanları çox az miqdarla geridə qoyurlar. 2011-ci ildə şəhərə 9 milyondan çox turist ziyarət etmişdir. Hər büdcə üçün İstanbulda əlverişli otelləri tapmaq mümkündür. 5 ulduzlu otellər şəbəkəsindən, butik ailəsi olan otellərə qədər 1180-dən çox otel var. Son illərdə dünyada adını demiş otel şəbəkələri İstanbula böyük maraq göstərir. Minlərlə ildir ki, müxtəlif xalqlara ev olan İstanbulun demək olar ki, hər bir regionunda müxtəlif tarixi dövrlərdən olan əsərlərlə qarşılaşmaq mümkündür. 2009-cu ilin statistikasına görə İstanbul, Antalyadan sonra ən məşhur turistik məkandır. 2009-cu ildə hava, quru və dənizlə daxil olan turistlərin sayı 7,5 milyondan çoxdur. Almanlar 13.1%, Ruslar ise 6.7% pay ilə ikinci sırada yer aldılar.
== Əhali ==
Türkiyə Statistika Təşkilatının (TÜİK) hazırlamış olduğu 2013-ci ilin Ünvana Söykənən Əhali Qeyd etmə Sistemi (ADNKS) nəticələrinə görə İstanbulun (İstanbul Böyükşəhər Bələdiyyəsi və bağlı bələdiyyələrin sərhədləri içindəki əhali) ümumi əhalisi 14.160.467 nəfərdir.
{|
|+ '''İstanbulun tarixi əhali artımı'''
|-
| valign="top" align=right|
{|class="wikitable" border="1" cellpadding="2"
|-
!width="30" style="background:#efefef;"|İl
!width="55" style="background:#efefef;"|Əhali sayı
!width="54" style="background:#efefef;"|<small>İllik artım miqdarı (faizlə)</small>
|-
|330||align="right"|40.000||-
|-
|400||align="right"|400.000||3,34
|-
|530||align="right"|550.000||0,25
|-
|545||align="right"|350.000||-2,97
|-
|715||align="right"|300.000||-0,09
|-
|950||align="right"|400.000||0,12
|-
|1200||align="right"|150.000||-0,39
|-
|1453||align="right"|36.000||-0,56
|}
| valign="top" align=right|
{| class="wikitable" border="1"
|-
!width="30" style="background:#efefef;"|İl
!width="55" style="background:#efefef;"|Əhali sayı
!width="54" style="background:#efefef;"|<small>İllik artım miqdarı (faizlə)</small>
|-
|1477||align="right"|14.803<ref>{{Kitap kaynağı|son=Ortaylı|ilk=İlber|başlık=İstanbul'dan Sayfalar|sayfalar=s. 286|yayımcı=Alkım Yayınevi|yer=İstanbul|id=ISBN 9944-1-4801-6}}</ref>||-3,64
|-
|1566||align="right"|600.000||4,25
|-
|1817||align="right"|500.000||-0,07
|-
|1860||align="right"|715.000||0,84
|-
|1885||align="right"|873.570||0,80
|-
|1890||align="right"|874.000||0,01
|-
|1897||align="right"|1.059.000||2,78
|-
|1901||align="right"|942.900||-2,86
|}
|valign="top" align=right|
{| class="wikitable" border="1"
|-
!width="30" style="background:#efefef;"|İl
!width="55" style="background:#efefef;"|Əhali sayı
!width="54" style="background:#efefef;"|<small>İllik artım miqdarı (faizlə)</small>
|-
|1914||align="right"|909.978||-0,27
|-
|1927||align="right"|680.857||-2,21
|-
|1935||align="right"|741.148||1,07
|-
|1940||align="right"|793.949||1,39
|-
|1945||align="right"|860.558||1,62
|-
|1950||align="right"|983.041||2,70
|-
|1955||align="right"|1.268.771||5,24
|-
|1960||align="right"|1.466.535||2,94
|}
| valign="top" align=right|
{| class="wikitable" border="1"
|-
!width="30" style="background:#efefef;"|İl
!width="55" style="background:#efefef;"|Əhali sayı
!width="54" style="background:#efefef;"|<small>İllik artım miqdarı</small>(faizlə)
|-
|1965||align="right"|1.742.978||3,51
|-
|1970||align="right"|2.132.407||4,12
|-
|1975||align="right"|2.547.364||3,62
|-
|1980||align="right"|2.772.708||1,71
|-
|1985||align="right"|5.475.982||14,58
|-
|1990||align="right"|6.629.431||3,90
|-
|2000||align="right"|8.803.468||2,88
|-
|2009||align="right"|12.782.960||4,52
|}
| valign="top" align=right|
{| class="wikitable" border="1"
|-
!width="30" style="background:#efefef;"|İl
!width="55" style="background:#efefef;"|Əhali sayı
!width="54" style="background:#efefef;"|<small>İllik artım miqdarı (faizlə %)</small>
|-
|2010||align="right"|13.120.596||2,64
|-
|2011||align="right"|13.483.052||2,76
|-
|2012||align="right"|13.710.512||1,68
|-
|2013||align="right"|14.160.467||3,28
|-
|2014||align="right"|14.377.018||1,53
|-
|2015||align="right"|14.657.434||1,527
|}
|}
== Maraqlı faktlar ==
[[Şəkil:Istanbul-manzara.jpg|thumb|296x296px|İstanbuldan möhtəşəm mənzərə]]
İstanbul üçün bir neçə maraqlı fakt:
*
* Əhalisinin mütləq hissəsi [[müsəlman]] olan [[ölkə]]də Konstantinopol pravoslav kilsəsinin Mərkəzi və Konstantinopol – Yeni Roma və Ümumdünya patriarxı Müqəddəs Arxiyepiskopunun iqamətgahı yerləşir.
* Bütün tarixi boyu şəhər 10 [[Roma imperiyası|Roma]], 82 [[Bizans]] [[İmperator]]unun və 30 [[Osmanlı]] sultanın iqamətgahı olmuşdur.
* İstanbul uzununa 150 km, eninə 50 km ərazini tutur. Şəhərdə hər il təqribən 30 yeni [[küçə]] meydana gəlir, yeni yaşayış massivləri salınır.
*
* Hər il İstanbulu 30 milyondan çox turist ziyarət edir.
Sətir 248 ⟶ 369:
{{sütun}}
* {{bayraq|Yaponiya}} [[Simonoseki]], [[Yaponiya]]
* {{bayraq|İsveç}} [[Stokholm]], [[İsveç]]
* {{bayraq|Fransa}} [[Strasburq]], [[Fransa]]
|