23:02, 12 mart 2019 tarixindəki versiya redaktə Sortilegus (müzakirə \| töhfələr) Bürokratlar, İnzibatçılar 273.142 redaktə k Sortilegus Divanu Luğati-t-Türk səhifəsinin adını Divanü Lüğat-it-Türk olaraq dəyişdi. ← Əvvəlki redaktə		23:04, 12 mart 2019 tarixindəki versiya redaktə əvvəlki halına qaytar Sortilegus (müzakirə \| töhfələr) Bürokratlar, İnzibatçılar 273.142 redaktə Redaktənin izahı yoxdur Sonrakı redaktə →
Sətir 1: {{Kitab \| Adı = '''~~Divanu~~Divanü ~~Lüğati~~Lüğat-tit-Türk''' \| Orijinal adı = ديوان لغات الترك \| Şəkil = Divanü lüğat-it-türk.png Sətir 26: }} '''~~Divanu~~Divanü ~~Luğati~~Lüğat-tit-Türk''' ({{lang-ar\|ديوان لغات الترك}} - '''Türk dilləri lüğəti''') — türk dünyasının ilk ensiklopedik əsəri. [[XI əsr]]də yaşamış böyük türk alimi [[Mahmud Kaşqarlı]] tərəfindən [[Bağdad]]da [[1072]]-[[1074]]-cü illər arasında yazılan türkcə-ərəbcə lüğətdir. "~~Divanu~~Divanü ~~Lüğati~~Lüğat-tit-Türk" həm [[XI əsr]]də söz varlığının genişliyini, müxtəlifliyini nümayiş etdirir, həm də o dövrdə insan və cəmiyyət həyatıyla, türklərin maddi və mənəvi mədəniyyətilə əlaqədar maraqlı qeydləri özündə cəmləyir. Bu baxımdan zamanımızdan təxminən min il əvvəl yazılan DLT, Türkcənin ilk lüğəti olmaqdan kənar bir çox araşdırmaçının təslim etdiyi üzrə tarixi və mədəni müraciət qaynaqlarımızın da ilklərindəndir. Cəmiyyətlərin həyat formaları, dünyanı anlayışları o cəmiyyətin dilində də özünü göstərir. DLT, təxminən bir yüzillikdir ki, Türklük elminin başlıca araşdırma mövzularından biri olmuşdur. Bu əsər, ədəbiyyat baxımından əhəmiyyətli olduğu qədər mədəniyyət xüsusiyyətlərini əks etdirməsi baxımından da qiymətlidir.<ref>Adem,AYDEMİR,"[http://turkolojimakaleleri.page.tl/D%26%23304%3BVAN-Ue--L-Ue-GAT%26%23304%3B-h-T_T-Ue-RK-h-TE-%26%23304%3B%26%23350%3B-KAVRAMINA-DA%26%23304%3BR-VER%26%23304%3BLER.htm DİVANÜ LÜGATİ'T-TÜRK'TE İŞ KAVRAMINA DAİR VERİLER]",[http://turkolojimakaleleri.page.tl Türkoloji Makaleleri]</ref> [[Türkçə]]nin bizə məlum ən qədim lüğətidir, qiymətli və əhəmiyyəyli topludur. Kitab ərəblərin türk dilini öyrənməsi üçün yazılmışdır. Quruluş etibarı ilə lüğətdir. Lakin, hikmətli sözlər, atalar sözləri, şeir, nəsr kimi nümunələrlə zəngindir. Səkkiz bölmədən (''əsərdə "kitab"'') ibarət əsər ərəb dilinin lüğət qaydalarına uyğun yazılmışdır. Sətir 44: * [[Qaraxanlı türkçəsi]] ilə yazılmışdır. Ərəb dilində lüğətlər üçün xarakterik olan xüsusiyyəti Kaşqarlı Mahmudun lüğətində də görürük. Lüğətdə sözlər əlifba sırası ilə düzülməmişdir. Kaşqarlı Mahmud lüğətdə müqayisəli üsuldan istifadə edir. Əsər bizim indi qəbul etdiyimiz mənada lüğət deyildir. Bu və ya digər məsələ izah edildikdə şeir parçaları, atalar sözləri, xalq ifadələri misal gətirilir. Müəllif hansı dilə aid sözün ədəbi dil üçün düzgün olduğunu göstərir, yeri gəldikcə fonetik və qrammatik qanunları izah edir, sözlərin etimologiyasını araşdırır. Türk dillərində ahəng qanununun fəaliyyət göstərdiyini ilk dəfə Kaşqarlı Mahmud aşkar etmişdir. Laşqarlı Mahmudun ~~“Divanü~~"Divanü ~~lüğat~~Lüğat-it-~~türk”~~Türk" əsəri türk dillərinin tarixi inkişafını, tarixi leksikologiyasını öyrənməkdə, müqayisəli qrammatikasını tərtib etməkdə əvəzsiz, ilkin mənbələrdən biridir. Tərtib edildiyi vaxtdan 900 il keçməsinə baxmayaraq bu əsərə olan maraq hələ də azalmamış, lüğət türkoloqların masaüstü kitabı olmuşdur ~~[2]~~. == Kitabın ~~Önsözü~~önsözü == [[Mahmud ~~Kaşqarlı]],~~Kaşqarlının ~~Divânü~~"Divanü ~~Lügətit~~Lüğat-it-Türk'ə" əsəri belə başlayır;▼ ▲[[Mahmud Kaşqarlı]], Divânü Lügətit-Türk'ə belə başlayır; Əsirgəyən, qoruyan Allahın adıyla Sətir 67 ⟶ 66: == Xəritə == [[Şəkil:Kashgari map.jpg\|thumbnail\|250px\|right\|~~Divanu~~"Divanü ~~Luğati~~Lüğat-tit-~~Türkdə~~Türk"də olan xəritə]] Mahmud Kaşğari əsərində '''"Dünya xəritəsi"''' başlıqlı bir xəritə vermişdir. Burada mərkəz [[Balasaqun]]u götürərək o zaman türklərin yaşadığı bütün ərazilər qeyd olunmuşur. Dairəvi şəkildə olan xəritənin çevrəsində cəhətlər ([[Şimal]], [[Şərq]], [[Cənub]], [[Qərb]]) göstərilmişdir. Bəzi çaylar və göllərin adları qeyd edilərək göy rənglə işarələnmiş, dağlar isə qırmızı xətlərlə gösərilmişdir. Sərhədlər Qərbdə [[Volqa\|İdil çayı]]na, Cənub-Qərbdə Həbəşistana (indiki [[Efiopiya]]), Cənubda [[Hindistan]] və Şərqdə [[Yaponiya]]ya qədər işarələnmişdir. == "Divanü ~~Lügati't~~Lüğat-it-Türk~~'te~~"də ~~Şamanizme~~şamanizmə ~~Ait~~aid ~~Sözlər~~sözlər == Mahmud Kaşğari bu çox qiymətli əsərini Türklərin bir dövlət olaraq İslam dinini qəbul etdiklərindən bir yarım əsr sonra İraqda, ehtimal Bağdadda oturduğu zaman yazmışdır. İslam dünyasının mədəniyyət mərkəzi olan İraqa nə vaxt gəldiyini bilmirik. 1069-74-ci illərdə ən fəsih və bəliğ ərəbcə ilə böyük bir əsər müəllif edə Kaşğarinin hər halda uzun müddət İslam mədəniyyəti mərkəzlərində tapılmış olduğuna şübhə yoxdur. Onun, 1041-ci ildə müsəlman türklərlə müşrik Yabaku və Basmıl Türkləri arasında cərəyan edən böyük döyüşə iştirak edən Türk gazilerini görmüş və onlarla danışmış olması (III, 227) əsərini yazdığı tarixdən aşağı yuxarı otuz il əvvəl Türkistanda, Kaşğarda və ətrafında tapılmış olması lazımdır . Kaşğari tünd bir müsəlmandır. Müşrik türklərlə döyüşən, Budistlerin məbədlərini yıxıb bütlərə ən ağır təhqir edən qaziləri dastanlarından parçalar nəql (I, 343, 483). Bir müsəlman Türk bir budist Uygur'u öldürdüyünü öğünerek izah edir: "Mənə bir müşrik Uyğur gəldi, dedim: indi sən yat, quşlara olmaq ol, səni kərkəs və kurd istəyir" (I, 36). Bu kimi şeirlər nəql Kaşğari fanatik bir müsəlman həyacanıyla izah edir. Lakin müsəlman Türklərin köhnə şamanizm qalıqlarından olan sözləri və terminləri izah edərkən tam bir şamanist Türk kimi danışır. Bəzən, şamanist qalığı olan inancları ifadə edən sözləri və terminləri izah edərkən "Türklər belə inanırlar", "bu inanış çox məşhurdur" deməklə kifayətlənir. Kaşğarinin "umay" üzərinə verdiyi məlumatlar nəzərə dəyər. O, bu dişi tanrını unutdurma səyini, bilərək göstərmişdir.<ref>Abdulkadir,İNAN,"[http://turkolojimakaleleri.page.tl/D%26%23304%3BVAN-Ue--L%DBGAT_%26%23304%3BT_T-Ue-RK-h-TE-%26%23350%3BAMAN%26%23304%3BZME-A%26%23304%3BT-KEL%26%23304%3BMELER.htm DİVANÜ LÛGAT-İT-TÜRK'TE ŞAMANİZME AİT KELİMELER]",[http://turkolojimakaleleri.page.tl Türkoloji Makaleleri]</ref> Sətir 76 ⟶ 75: === Azərbaycanca === * Mamhmud Kaşğari. "Divanü ~~lüğat~~Lüğat-it-Türk". Dörd cilddə. I cild, Bakı, "Ozan", 2006, 512 səh. ISBN 978-9952-426-00-X [http://ebooks.azlibnet.az/book/5wS1shdV.pdf oxu]; [http://ebooks.azlibnet.az/download/5wS1shdV.pdf yüklə] {{az}} * Mamhmud Kaşğari. "Divanü ~~lüğat~~Lüğat-it-Türk". Dörd cilddə. II cild, Bakı, "Ozan", 2006, 512 səh. ISBN 978-9952-426-00-X [ oxu]; [ yüklə] {{az}} * Mamhmud Kaşğari. "Divanü ~~lüğat~~Lüğat-it-Türk". Dörd cilddə. III cild, Bakı, "Ozan", 2006, 512 səh. ISBN 978-9952-426-00-X [http://ebooks.azlibnet.az/book/woeS2grO.pdf oxu]; [http://ebooks.azlibnet.az/download/woeS2grO.pdf yüklə] {{az}} * Mamhmud Kaşğari. "Divanü ~~lüğat~~Lüğat-it-Türk". Dörd cilddə. IV cild, Bakı, "Ozan", 2006, 512 səh. ISBN 978-9952-426-00-X [http://ebooks.azlibnet.az/book/yi2bjvcq.pdf oxu]; [http://ebooks.azlibnet.az/download/yi2bjvcq.pdf yüklə] {{az}} == İstinadlar == Sətir 89 ⟶ 88: == Həmçinin bax == * [[Kitabu-cəvahirin-nəhv fi luğati-t-turk]] * [[Mahmud Kaşqarlı]] [[Kateqoriya:Türkologiya]]

Divanü Lüğat-it-Türk: Redaktələr arasındakı fərq