Uran (planet): Redaktələr arasındakı fərq

[[Şəkil:HerschelTelescope.jpg|upright=0.85|left|thumb|Herşelin Uranı kəşf etmək üçün istifadə etdiyi teleskopun kopiyası]]

Uranı 1781-ci ildə [[Uilyam Herşel]] kəşf etdi. Uran planet olaraq hesab edilməmişdən əvvəl bir neçə dəfə müşahidə edilmişdir, ancaq çoxu onun [[ulduz]] olduğunu zənn etmişdir. Məlum olan ən əvvəlki müşahidə, b.e.ə 128-ci ildə [[Hipparx]] tərəfindən həyata keçirilmişdir. O, Uranı ulduz olaraq qeydə alıb özünün ulduz kataloquna yerləşdirmişdir, sonralar [[Ptolemey]]<nowiki/>in ''Almeqestinə'' əlavə edilmişdir.<ref>{{cite journal|title=Was Uranus Observed by Hipparchos?|author=René Bourtembourg|journal=Journal for the History of Astronomy|volume=44|issue=4|pages=377–387|doi=10.1177/002182861304400401|date=2013|url=http://jha.sagepub.com/content/44/4/377.full.pdf+html|bibcode=2013JHA....44..377B}}</ref> Ən erkən nişanlama 1690-cı ildə oldu, [[Con Flemstid]] onu ən azı altı dəfə müşahidə edərək ''Tauri 34'' olaraq kataloqlamışdır. Fransız astronom [[Pier Moniyer]] Uranı, 1750-1769-cu illər arası an azı 12 dəfə müşahidə etmişdir.<ref>{{cite web|title=Uranus – About Saying, Finding, and Describing It|publisher=thespaceguy.com|url=http://www.thespaceguy.com/Uranus.htm|last=Dunkerson|first=Duane|accessdate=17 April 2007|deadurl=yes|archiveurl=https://www.webcitation.org/60qT4Vpn3?url=http://www.thespaceguy.com/Uranus.htm|archivedate=11 August 2011|df=mdy-all}}</ref>

 

[[Uilyam Herşel]], 13 mart 1781-ci ildə, Uranı, [[İngiltərə]]<nowiki/>də [[Bat]]<nowiki/>daki ''Nyu King'' küçəsindəki evinin bağından müşahidə etdi <ref>{{cite web|title=Bath Preservation Trust|url=http://www.bath-preservation-trust.org.uk/|accessdate=29 September 2007}}</ref>(indiki Herşel Astronomiya Müzeyi) və başlanğıcda onu kometa olaraq elan etdi (26 aprel 1781-ci il).<ref>{{cite journal|title=Account of a Comet, By Mr. Herschel, F. R. S.; Communicated by Dr. Watson, Jun. of Bath, F. R. S|author=Herschel, William|journal=Philosophical Transactions of the Royal Society of London|volume=71|pages=492–501|bibcode=1781RSPT...71..492H|doi=10.1098/rstl.1781.0056|date=1781|last2=Watson|first2=Dr.}}</ref>Herşel özünün dizayn etdiyi teleskopu istifadə edərək "hərəkətsiz ulduzların paralaksının bir sıra müşahidəsi ilə məşğul idi".<ref name="Ref-1">Journal of the Royal Society and Royal Astronomical Society 1, 30, quoted in [[#Miner|Miner]], p. 8.</ref>

 

[[Uilyam Herşel|Herşel]] öz jurnalında yazmışdı: "''ζ Tauri yaxınlığında yerləşən dumanvari [[ulduz]] və ya bir [[kometa|komet]]''".<ref>Royal Astronomical Society MSS W.2/1.2, 23; quoted in [[Uran (planet)#Miner|Miner]] p. 8.</ref>17 mart tarixində o, belə bir qeyd aldı: "''Mən kometa və ya dumanvari ulduz axtarırdım və onun kometa olduğu aşkar olundu ona görə ki, o mövqeyini dəyişirdi''."<ref>RAS MSS Herschel W.2/1.2, 24, quoted in [[Uran (planet)#Miner|Miner]] p. 8.</ref> Herşel kəşfini [[London Kral Cəmiyyəti|Kral Cəmiyyəti]]<nowiki/>nə təqdim edəndə, [[kometa|komet]] kəşf etdiyini təsdiqləməyə dəvam etdi, həmçinin onu bir planet ilə də müqayisə etdi:<ref name="Ref-1" />

 

<nowiki/>{{Sitat|Mən kometi gördüyümdə güc 227 idi. Təcrübələrimdən bilirəm ki, hərəkətsiz ulduzların diametrləri, planetlərdə olduğu kimi yüksək gücə sahib şəkildə mütənasüb olaraq böyümür; buna görə də mən güc 460 və 932-ni istifadə etdim və aşkar etdim ki, kometin diametri elə olduğu kimi mütənasüb şəkildə böyüyürdü, gümanıma əsasən o hərəkətsiz ulduz deyildi və müqayisə etdiyim ulduzların diyametri həmin ölçü ilə artmırdı. Üstəlik komet işığının qəbul edə biləcəyindən çox daha böyüyürdü, bu böyük güclə dumanlı və təyin edilməsi çətin şəkildə görünürdü, ancaq, ulduzların parıltısını və aydınlığını saxladığını, mən minlərlə müşahidəmdən bilirdim. Nəticələr mənim təxminlərimi doğru çıxardırdı və bu da bizim axır vaxtlar müşahidə etdiyimiz şeyin komet olduğunu sübuta yetirir.<ref name="Ref-1" />}}

 

Herşelin təklif etdiyi ad [[Böyük Britaniya|Britaniya]] xaricində populyarlıqla qarşılanmadı və alternativlər tezliklə irəli sürüldü. [[Cerom Laland]] təklif etdi ki, planet onu kəşf edənin şərəfinə ''Herşel'' adlandırılsın.<ref name="Francisca">{{cite journal |title=The meaning of the symbol H+o for the planet Uranus |author=Herschel, Francisca |date=1917 |bibcode=1917Obs....40..306H |volume=40 |page=306 |journal=The Observatory}}</ref> [[Erik Prosperin]], ''Neptun'' adını təklif etdi. Bu təklif [[ABŞ İstiqlal müharibəsi|ABŞ istiqlal müharibəsi]] dövründə [[Krallıq donanması]]<nowiki/>nın qələbələrini, yeni planeti ''Neptun III Corc'' və ya ''Neptun Böyük Britaniya'' adlandıraraq qeyd etmək fikrini bəyənən digər astronomlar tərəfindən dəstəkləndi.<ref name="lexell" />Bode yunan tanrısı olan ''Uranusun'' latınlaşdırılmış versiyası olan ''Uran'' adını təklif etdi.<ref name="Bode">{{harvnb|Bode|1784|pp=88–90}}: [In original German]: "Bereits in der am 12ten März 1782 bei der hiesigen naturforschenden Gesellschaft vorgelesenen Abhandlung, habe ich den Namen des Vaters vom Saturn, nemlich Uranos, oder wie er mit der lateinischen Endung gewöhnlicher ist, Uranus vorgeschlagen, und habe seit dem das Vergnügen gehabt, daß verschiedene Astronomen und Mathematiker in ihren Schriften oder in Briefen an mich, diese Benennung aufgenommen oder gebilligt. Meines Erachtens muß man bei dieser Wahl die Mythologie befolgen, aus welcher die uralten Namen der übrigen Planeten entlehnen worden; denn in der Reihe der bisher bekannten, würde der von einer merkwürdigen Person oder Begebenheit der neuern Zeit wahrgenommene Name eines Planeten sehr auffallen. Diodor von Cicilien erzahlt die Geschichte der Atlanten, eines uralten Volks, welches eine der fruchtbarsten Gegenden in Africa bewohnte, und die Meeresküsten seines Landes als das Vaterland der Götter ansah. Uranus war ihr, erster König, Stifter ihres gesitteter Lebens und Erfinder vieler nützlichen Künste. Zugleich wird er auch als ein fleißiger und geschickter Himmelsforscher des Alterthums beschrieben... Noch mehr: Uranus war der Vater des Saturns und des Atlas, so wie der erstere der Vater des Jupiters."; [Translated]: "Already in the pre-read at the local Natural History Society on 12th March 1782 treatise, I have the father's name from Saturn, namely Uranos, or as it is usually with the Latin suffix, proposed Uranus, and have since had the pleasure that various astronomers and mathematicians, cited in their writings or letters to me approving this designation. In my view, it is necessary to follow the mythology in this election, which had been borrowed from the ancient name of the other planets; because in the series of previously known, perceived by a strange person or event of modern times name of a planet would very noticeable. Diodorus of Cilicia tells the story of Atlas, an ancient people that inhabited one of the most fertile areas in Africa, and looked at the sea shores of his country as the homeland of the gods. Uranus was her first king, founder of their civilized life and inventor of many useful arts. At the same time he is also described as a diligent and skilful astronomers of antiquity … even more: Uranus was the father of Saturn and the Atlas, as the former is the father of Jupiter."</ref> Bode, adın digər planetlərdən fərqli görünməməsi üçün mifalogiyanı izlənməsini və necə ki, Saturn Yupiterin atası idisə, yeni planetə Yupiterin atası olan Uran adının qoyulmasını daha uyğun hesab etdi.<ref name="Miner12" /><ref name="Bode" /><ref name="planetsbeyond" /><ref>{{cite web |title=Astronomy in Berlin |publisher=Brian Daugherty |url=http://bdaugherty.tripod.com/astronomy/bode.html |accessdate=24 May 2007 |last=Daugherty |first=Brian}}</ref> 1789-cu ildə Bodenin Krallık Cəmiyyəti həmkarı [[Martin Haynriş Klaprot|Martin Klaprot]], kəşf etdiyi yeni elementə Bodenin təklifinə dəstək olmaq üçün ''[[uranium]]'' adını verdi.<ref>{{cite web |title=The Straight Scoop on Uranium |author=Finch, James |date=2006 |publisher=allchemicals.info: The online chemical resource |url=http://www.allchemicals.info/articles/Uranium.php |accessdate=30 March 2009 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081221011537/http://www.allchemicals.info/articles/Uranium.php |archivedate=21 December 2008 |df=}}</ref> Nəticədə, Bodenin təklif etdiyi ad geniş şəkildə istifadə olunmağa başladı və ''Georgium Sidus'' adından ''Urana'' keçirilərək 1850-ci ildə üniversal oldu.<ref name="planetsbeyond" />

 

Mifalogiyaya əsasən Uran (''qədim yunanca'': ''Οὐρανός; latınca: Ūranus)'' yunan tanrıları olan [[Kron]]<nowiki/>un (Saturn) atası, [[Zevs]]<nowiki/>in ([[Yupiter (mifologiya)|Yupiter]]) babasıdır. Uran yeganə planetdir ki, adı birbaşa yunan tanrılarından gəlir.

 

''<nowiki/><nowiki/><nowiki/>''

== Orbit və fırlanması ==

[[Şəkil:Uranus Orbit.gif|300px|thumb|right|Uranın [[Günəş]] ətrfında hərəkətini göstərən animasiya.]]