Jan Şarden: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Jan Şarden (Jean Chardin) (1663-1713). Fransız zərgəri, tacir və səyyah. |
|||
Sətir 3:
== Həyatı ==
Jan Şarden (Jean Chardin) (1663-1713). Fransız zərgəri, tacir və səyyah. 1665-1670-ci illərdə atasının tapşırığı ilə Şərq ölkələrinə (Hindistan və İran) səyahətə çıxır. Məqsəd ucuz qiymətə brilliant və daş-qaş almaq, eləcə də yeni müştərilər əldə etmək idi. İlk səyahəti 5-6 il çəkir. İkinci dəfə yenidən yola çıxır. Bu dəfə İran şahı II Abbas üçün düzəltdiyi zərgərlik məmulatlarını İrana gətirir, amma xəbəri yox idi ki, onun ilk səfərindən az sonra II Şah Abbas vəfat etmişdi. İkinci dəfə Şarden 1672-ci ilin 17 avqust tarixində yola çıxır və 1677-ci ildə Avropaya qayıdır. O, 1713-cü ildə, 70 yaşında Londonda vəfat edir. Ölümündən 2 il əvvəl, 1711-ci ildə Amsterdamda səfərləri zamanı yazdığı gündəliklərini, xatirələrini bütöv şəkildə çap etdirir.
Şarden kitabında yazırdı: “İranda rəqs etmək ayıblı, ədəbsiz bir şey sayılırdı, ona görə rəqqasələrin hamısı demək olar ki fahişə qadınlar idi. Bu qadınlar rəqs edərkən çox çevik, elastik hərəkətlər edirdilər. Belə hərəkətləri fransız qadınları edə bilməzdilər. Onlar bütün bədənlərini arxaya doğru əyərək əllərini dabanlarının ucuna kimi çatdıra bilirdilər, sonra yıxılmadan yenidən əvvəlki vəziyyətlərinə qayıda bilirdilər. Bu qadınlar rəqs edərkən bədənlərinin bütün əzaları tərpənırdi. Rəqqasələr üçün çalğı çalıb oxuyanlar kişilər idi. Arada rəqqasə qadınlar da oxuyurdular, amma onların səsi yaxşı deyildi.
Hindistanda və İranda heç bir məclis rəqqasələrsiz keçməzdi. İrandakı Şah sarayının öz rəqqasələr qrupu var idi. Qrupun 24 üzvü və başçısı var idi. Qrup üzvləri bir yerdə yaşamırdılar. Onlar şəhərin müxtəlif yerlərində yaşayırdılar. Başçı qadının vəzifəsi lazım olanda bütün rəqqasələri toplayıb sifariş verilən yerə aparmaq idi. Orada bir anlaşılmazlıq, dava-dalaş yaranardısa, başçı qadın onu həll etməli, eləcə də pul məsələsini yerbəyer etməli idi. Əgər rəqqasələrdən kimsə qaydaları pozardısa, kimlərləsə razılaşmazdısa, onu qrupdan kənarlaşdırıb yerinə başqasını götürərdlər.
Rəqqasələr üst-başlarına diqqət etməli, səliqəli və gözəl geyinməli idilər. Onların evi, ev əşyaları da gözəl və bahalı olmalı idi. Hər rəqqasənin iki qulluqçusu, faytonçudu, aşbazı və 2-3 atı var idi. Saraya dəvət olunanda əşyalarını bu atlar daşıyırdı. Rəqqasələrin illik maaşı 800 frank idi. Elə rəqqasə var idi ki, illik gəliri 900 eku olurdu. Bu asılı idi padşahın ondan nə dərəcədə xoşu gəlib, gəlməməsindən. Onlar bu pulla əyin-baş almalı və qulluqçularını saxlamalı idlər. Fahişəlikdən qazandıqları pul illik maaşlarından qat-qat çox olurdu və onlar bu puldan büdcəyə vergi verirdilər. Elələri var idi ki, 24 saata 50 pistol (luidor-Fransada qızıl pul vahidi) alırdı. İranda eyş-işrətə həddindən artıq çox pul xərclənilir. Padşahın xoşuna gələn rəqqasəyə saray əyanları da hədiyyələr verə bilirdi”.
Şarden yazır ki: “İlk səfərimdə, 1665-ci ildə bir dəfə Hirkan vilayətində, II Şah Abbasın sarayında olanda axşam saatlarında orada 2 rəqqasə gördüm. Hər birinin üstündə dəyəri 10 000 eküdən çox olan daş-qaş var idi. Pal-paltarları adamı valeh edirdi. Növbəti günü mən özümlə tanış fransız cərrahını və tərcüməçimi də aparmışdım, çünki onda hələ fars dilində danışa bilmirdim. Bu rəqqasələrin sarayda otaqları ayrı idi. Onların otaqları çox bahalı əşyalarla bəzədilmişdi. Saray rəqqasələrinin adları olmur. Onları “2 tümən”, “5 tümən”, “10 tümən” kimi çağırırlar. Qeyd edim ki, 1 tümən bizim pulla 15 eküyə bərabərdi. İranda 1 tümənə razı olan rəqqasə yoxdu. Əgər rəqqasəyə 1 tüməndən artıq pul vermək istəyən yoxdursa, onu dərhal qrupdan uzaqlaşdırırlar. Rəqqasələr cavan vaxtlarında çox pul qazansalar da, qocalanda kasıb yaşayırdılar, çünki bütün pullarını üst-başlarına, bər-bəzəyə xərcləyirdilər. Saray rəqqasələrindən əyalətlərdə də vardı. Əyalət rəqs qrupları 7-8 nəfərdən ibarət olurdu.
Fahişələri İranda tanımaq çətin deyildi, baxmayaraq ki burada qadınların hamısı çadraya bürünürdülər. Belə qadınların yerişi, duruşu, ədaları onları çadra altından da tanımağa imkan verirdi. Əyalətlərdə bu cür qadınların sayı çox deyildi, amma İsfahaının özündə onların sayı 14 000 idi və büdcəyə hər il 200 000 ekü dəyərində gəlir gətirirdilər. Mənə dedilər ki, İranda Fahişəlik İnstitutu var. Oranın öz başçısı və işçiləri var. 14 000 nəfər rəsmi qeydiyyata düşmüş fahişələrdi, elələri də var ki qeydiyyata düşməkdən çəkinirlər, adlarının bilinməsini istəmirlər. Belələri məmurlara əl verir, çünki onlar digərlərinə nisbətən daha çox pul ödəyirlər. Maraqlıdır, bu cür iyrənc peşə sahiblərinin çox olmasına baxmayaraq, fahişəlik etmək İranda bahadı. Hər bir fahişə qadın fəaliyyətinin ilk illəri ərzində 15-20 pistolidən ucuz getmir. O da maraqlıdır ki, İran kişiləri islam qaydalarına uyğun olaraq istədiyi qədər qulluqçu qadın ala bilərlər və alırlar da, amma eyni zamanda onlar fahişələrin xidmətindən də istifadə edirlər. Bəzi saray əyanları bu üzdən bankrot olurdular, çünki qədim peşə sahibələrinin “yüksək keyfiyyətli iş qabiliyyətindən” uzaqlaşa bilmirdilər. Bir dəfə yaxınlaşdınsa, ilişib qalırdın, ta o vaxta qədər ki, qadın özü səni qovmazdı. İranda ağılı-başı yerində olan kişilərlə bu haqda çox söbbət etmişəm. Onlar inanırlar ki, bu qadınlar sehrbazdırlar və kişiləri ovsunlayırlar, ona görə onlardan qopmaq olmur. Hətta bəzi kişilər əllərinə və ya bədənlərinin müxtəlif yerlərinə işarələr, nişanlar vurdurub gəzirdilər ki, görən desin, gör necə ehtiraslı kişidi.
Əgər rəqqasələri ancaq rəqs etmək üçün çağırırdılarsa, onda pulu onların başçılarına verirdilər. Hər rəqqasəyə 2 pestol ödəyirdilər. Yox əgər onları başqa işlər üçün çağırırdılarsa, məsələn orqiya üçün, onda pulu dəvət etdikləri qadının özünə, əvvəlcədən göndərirdilər.
İranda ilk səfərim zamanı Hirkan vilayətində olarkən mənə belə bir əhvalat danışdılar: “ Vilayətin sərhəd canişinlərindən (sultan) biri məşhur kurtizanka haqda eşidir və onu sarayına dəvət edir. Bunun üçün qadının qapısına 2 ədəd at və 5 ekü pul göndərir. Qadın pulu götürmür, geri qaytarır və deyir, “mən ən azı 30 eküyə gedirəm”. İkinci dəfə sultan ona 10 ekü pul göndərir. Qadın yenə atlıları geri qaytarır. Sonra 15, daha sonra 20 ekü göndərir. Qadın hər dəfə etiraz edir. Axırda, sultan əyanlarına deyir ki, eybi yox, baxarsınız, mən onu necə sındıracam və qadına 10 pistoli dəyərində pul göndərir. Qadın razı olur və saraya gəlir. Sultan bundan soruşur ki, pulu alıb razı qaldınmı? Qadın deyir, “o pulu qulluqçularıma verdim, özüm isə bura sultana olan hörmətimə görə gəlmişəm”. Sultan qadına deyir ki, əslində ondan başqa bir şey istəmirdi, sadəcə rəqs edib oxumağını istəyirdi, ona görə ilk dəfə 5 ekü göndərmişdi, amma indi əgər 10 pistoliyə gəlibsə, onda gərək bütün gecəni rəqs edib həm onu, həm də qonaqlarını əyləndirsin. Qadın neçə saat ac-susuz rəqs edir. Sonra sultan qadını otağına çağırıb ona deyir ki, 10 pistolini təkcə özü yox, bütün qonaqları yığışıb göndəriblər, yoxsa onda bu qədər pul nə gəzirdi. Ona görə gərək gecəni həm onunla, həm də qonaqları ilə bir keçirtsin. Qadını həmin gecə sarayda saxlayırlar, onunla hamı əylənir. Daha bir gecə qadını saxlamaq istəyəndə, o, etiraz edir və padşaha şikayət edəcəyini söyləyir. Sultan görür ki, bu iş böyüyüb padşaha gedib çata bilər, onda daha 10 pistoli qadına verib onu yola salır”.
Şarden daha sonra yazırdı: “İsfahanda bir küçə var, adı “çadrasını atanlar məhəlləsi”di. Axşam düşən kimi həmin küçənin qadınları qazanc üçün qarğa-quzğun kimi evlərə, xüsusilə karvansaraylara doluşurlar. Maraqlısı odur ki, qadınların arasında kişilər də olur.
İslam dini bir kişi üçün evlənməyi mütləq bilir. İslamda bu qaçılmazdır. Ona görə İran kişilərinə çatmır ki, evlənmədən necə yaşamaq olar. Məsələn, mən onlara bizim keşişlərin bəzilərinin heç vaxt evlənmədiklərini söyləyəndə, məəttəl qalmışdılar, bunu anlaya bilmirdilər. Məndən soruşurdular ki, bəyəm Avropadakı xristian kişiləri yemək yemədən yaşaya bilirlər? Onlara dedim ki, yemək yemədən də yaşamaq olar, düzdür çətindir, amma mümkündür.
İranda axşam saatlarında İsfahandakı kilsə və məcsidlərin qarşısında əxlaqsız qadınları görmək mümkün idi. Bir də görürdün, kilsənin, ya məscidin qapısı açıldı və qadın içəri girdi. Qapını isə arxadan bağlayırdılar, halbuki, belə yerlərin qapıları bağlanmamalıdır. Bu hal İranda adi qarşılanır”.
Şarden yazır ki: “İranda qızların çoxu ərə gedəndə bir müddət ərlərini yaxına buraxmırlar, xüsusilə varlı ailələrin qızları ərə gedəndə bu “ərköyünlük” daha qabarıq üzə çıxır. II Şah Abbas qızını öz hərbçilərindən, generallarından birinə ərə verir. General Şah Abbasa şikayət edir ki, “qızın necə müddətdir məni yaxına buraxmır, hətta 2 dəfə üstümüə xəncər çəkib. Siz mənə qız yox, vəhşi pələng vermisiniz. İndi mən nə edim?” Şah Abbas qəhqəhə çəkib gülür və soruşur: “Hərəmxananda neçə nəfər qadın var?” Genaral cavab verir ki, “hardasa 45 olar”. Şah Abbas: “Get hamısına de ki, qoy bir-bir yanında uzansınlar və bunu qızımın gözünün qabağında et. Səni əmin edirəm, bunu görəndən sonra qısa vaxtda yumşalacaq”. General belə də edir və Şah Abbasın qızı çox keçmir ki, özü ərini otağına çağırır”.
[[Kateqoriya:Fransızlar]]
[[Kateqoriya:Səyyahlar]]
| |||