Rus-yapon müharibəsi: Redaktələr arasındakı fərq

[[Şəkil:RUSSOJAPANESEWARIMAGE.jpg|thumb|[[Rusiya|Rus]]-[[Yaponiya|Yapon]] müharibəsi]]

'''Rus-yapon müharibəsi''' ({{dil-ja|日露戦争}} ''niti ro-senso''; [[9 fevral]] [[1904]] — [[5 sentyabr]] [[1905]]) – Rusiya və Yaponiya arasında [[Koreya]] və [[Mancuriya]] üzərində hökmranlıq üçün baş vermişdir.<ref>"...imperial Japan was at the forefront of hegemonic wars in a quest to extend the Japanese hegemony over Korea to the entire Asia-Pacific region – the Sino–Japanese War of 1894–95 to gain dominance in Korea, '''the Russo–Japanese War of 1904–5 for mastery over Manchuria and Korea'''" The Two Koreas and the Great Powers, Cambridge University Press, 2006, page 2.</ref>

XX əsrin əvvəllərində Rusiya və Avropa dövlətlərinin Uzaq Şərqdəki maraqları [[Meydzi islahatı|Meyci inqilabı]]ndan sonra sürətli inkişafa nail olan Yaponiyanın regiondakı maraqları ilə kəsişməyə başladı. Nəticədə ölkələr arasında rəqabət kəskin artdı. Bu müharibə uzaqmənzilli artilleriya, zirehli gəmi, minadaşıyan gəmi kimi yeni silahların ilk dəfə işlədilməsi ilə də tarixə düşmüşdür. Rus-yapon müharibəsi həm də bir Asiya dövlətinin müasir dövrdə ilk dəfə olaraq Avropa dövlətini məğlubiyyətə uğratması ilə əlamətdardır.

 

Lakin Rusiya hakimiyyət dairələrində böyük ümid edirdilər ki, Rusiyanın əzəməti qorxusu Yaponiyanı birbaşa hücuma keçməkdən çəkindirəcəkdir.

[[1867]]-[[1868]]-ci illərdəki burjua inqilabının natamamlığı nəticəsində Yaponiyada daxili bazarın son dərəcə məhdud olması işğalçılıq meyllərini gücləndirmişdi. Hakim dairələr yapon kapitalizminin təşəkkülündən doğan daxili ziddiyətləri özgə torpaqlara təcavüz etmək yolu ilə həll etməyə çalışırdılar.

Yaponiyanın müstəmləkə təcavüzünün ilk hədəflərindən biri Koreya olmuşdur. XIX əsrin axırlarında Çini birlikdə istismar etmək və onu "nüfuz dairələrinə" bölmək üçün ilk addımı İngiltərə və ABŞ-ın köməyi ilə Yaponiya atdı. Koreya uğrunda mübarizə [[1894]]-[[1895]]-ci illərdə [[Çin-yapon müharibəsi (1894—1895)|Çin-Yaponiya müharibəsinə]] səbəb oldu. [[1895]]-ci ilin aprelində Çinlə Yaponiya arasında imzalanmış Smonsek müqaviləsinə görə Çin Koreyanın müstəqilliyini tanıdı, Tayvan və Lyaodun Yaponiyaya verildi. Çin böyük məbləğdə təzminat ödəməli oldu. Yaponiya ilə müharibədə məğlubiyyət Çinin müstəmləkəçi dövlətlər arasında bölüşdürülməsi prosesini sürətləndirdi. ABŞ Çinin müstəmləkəçi dövlətlər tərəfindən bölüşdürülməsi prosesindən kənarda qalmaq istəmirdi. [[ABŞ]] dövlət katibi C.M.Hey [[1899]]-cu ildə verdiyi notada "açıq qapı" adlandırılan doktrinanı elan etdi. Doktrinanın mahiyyəti bundan ibarət idi ki, ölkələr Çinin ayrı-ayrı regionları və portları ilə artıq müqavilə bağlamış digər dövlətlərin hüquqlarına müdaxilə etməmək, başqa ölkələrin maraq dairələrini pozmamaq, öz nüfuz dairələrinə daxil olan gəmilər üçün daha yüksək rüsum təyin etməmək barədə öhdəlik götürməli idilər. Bu doktrinanın meydana çıxması məhz o zaman mümkün oldu ki, ABŞ iqtisadi inkişafda aparıcı Avropa dövlətlərinin səviyyəsinə çatdı və onlarla rəqabət apara bilərdi. Əgər əvvəl elan olunmuş Monro və Olini doktrinaları Avropa ölkələrinin Latın Amerikası qitəsinin işlərinə müdaxiləsinə qarşı yönəlmişdisə, Hey doktrinası ondan fərqli olaraq artıq ABŞ üçün [[Çin]]də başqa dövlətlərlə bərabər iqtisadi imkanlar tələb edirdi.

[[1902]]-ci ildə bütün [[Avropa]] dövlətləri Heyin təklifini qəbul etdilər. [[Rusiya İmperiyası|Rusiya]]ya gəlincə isə o, bir sıra qeyd-şərtlər etdi, belə ki, onun Çinə daşıdığı malların tarif müdafiəsinə ehtiyac vardı. Çinə hamıdan yaxında yerləşən və bunula da əlaqədar olaraq başqa ölkələr qarşısında üstünlüyə malik olan Yaponiya Amerikanın təklifinə etiraz etmədi. Beləliklə, yalnız Rusiya xüsusi mövqe tuturdu ki,bu da müəyyən mənada ABŞ, İngiltərə və Yaponiyanın Uzaq Şərqdə ona qarşı yaxınlaşmasına təsir göstərdi.