Bantular: Redaktələr arasındakı fərq

'''Bantular''' (a-ba-ntu – “''adamlar''”) – Tropik Afrikada bantu dillərində danışan [[xalq]]lar qrupu.

Şimal en dairəsindən 6° cənubundaCənubunda (Bantuların [[Afrika]]sı adlandırılan ərazi) yaşayırlar və Bantular Ekvatorial Afrikanın Ekvatorial Qvineyasında, Qabonda, Konqo Xalq Respublikasında, MAR-ın cənub-qərb ərazilərində, Kamerunun qərb və cənub rayonlarında, həmçinin Konqo Demokratik Respublikası, [[Anqola]] və [[Zambiya]]nın böyük hissəsində məskunlaşmışlar;

Banduların ən iri qrupları dualalar, bubelər (fernandlar), fanqlar (fangilər, panqvelər), tekelər (batekelər), nqalalar (banqalalar), monqolar, tetelalar (batetelalar), kubalar (bakubalar), lubalar (balubalar), lundalar (balundalar), konqolar (bakonqolar), ambundular (bambundular), ovimbundular (mbundular), çokvelər (vaçokvelər), luenalar (valuenalar), lozilər (balozilər), tonqalar (batonqalar), bembalardır (bavembalar).

[[Cənubi Afrika]]nın əsas hissəsində (Anqolanın cənubu, Namibiyanın şimalı, [[CAR]]-ın cənubu, mərkəzi, şərqi və şimal-şərqi, SvazilendEsvatini, Lesoto, Zimbabve, Botsvananın cənubu və şərqi, Mozambikin cənubu və mərkəzi rayonları) bantudilli xalqlar: zulular (amazulular, zuluslar), kosalar (amakosalar, kafrlar), svazilər (amasvazilər), ndebelelər (aman debelelər), matabelelər, tsvanalar (svanalar, beçuanlar), sutolar (basutolar), pedilər (bapedilər), tsonqalar (batsonqalar), vendalar (bavendalar), şonalar (maşonalar), gererolar (ovagererolar), ovambolar və başqaları məskunlaşmışlar. Şərqi Afrikanın (Uqandanın qərbi və cənubu, Keniya və Tanzaniyanın böyük hissəsi, Somalinin cənubu, Komor adaları, Ruanda, Burundi, Zambiyanın və Konqo Demokratik Respublikanın şərqi) ən iri bantudilli xalqları kikuyyular, merular, kambalar (akambalar), luhyalar/luyyalar (baluhyalar/baluyyalar), ruandalar (banyaruandalar), rundilər (barundilər), qandalar (baqandalar), soqalar (basoqalar), nyorolar (banyorolar), gişular/gisular (bagisular), çiqalar/kiqalar (baçiqalar/bakiqalar), nyankolelər (banyankolelər/banyankorelər), qusiilər (bakisiilər), caqqalar/çaqqalar (vaçaqqalar), nyamvezilər (vanyamvezilər), sukumalar (vasukumalar), şambalalar (vasambalalar), zaramolar (vazaramolar), qoqolar (vaqoqolar), hehelər (vahehelər), benalar (vabenalar), kinqalar (vakinqalar), fipalar (vafipalar), yaolar (vayaolar), makualar (vamakualar), malavilər (maravilər, nyancalar), makondelər, nqonilər (anqonilər) və suahililərdir (vasuahililər); sonuncuların danışdığı kisuahili dili Tropik Afrikada ümum danışıq dilidir (təqribən 70 milyon nəfər istifadə edir).

Elmi və soraq [[ədəbiyyat]]da prefikslərin qeyd olunmaması etnos, dil və [[ölkə]] adlarının üst-üstə düşməsinə gətirib çıxarır. Bantu dillərində danışan xalqlar mənşəyinə və [[mədəniyyət]]inə görə vahid bir qrup təşkil etmirlər. Bu xalqlardan bəziləri erkən siyasi qurumlar yaratmışlar: nyorolarda Kitara, şonalarda Monomotapa, Suahili şəhər-dövlətləri (Kilva, Pate, Mombasa, Lamu, Malindi, Sofala və s.) və Zənzibar sultanlığı; konqolarda Konqo, qandalarda Buqanda, ruandalarda Ruanda, lundalarda Lunda və s. Lakin Bantuların əksəriyyəti müstəmləkəyə qədər ki dövrdə ibtidai cəmiyyətin dağılmasının müxtəlif mərhələlərində olmuşlar. Əsas istehsalat və sosial özəyi əkinçi icma, hakimiyyətin quruluşunun əsas forması – tayfa-icma birliyi və [[tayfa]] ittifaqı qalmaq da idi. [[Dilçilik]] və arxeoloji məlumatlar müasir Bantuların e.ə. 1-ci minillikdə dəmirlə tanış olan əcdadlarının erkən əkinçilər olduğunu ehtimal etməyə əsas verir. Onlar indiki Kamerun ərazisindən cənuba –tropik meşələr zonasına və bu zonanı dolanaraq cənub-şərqə irəliləməyə başlamışlar. Miqrasiya zamanı Bantular yerli əhalini– ovçuları və yığıcıları (meşə zonasında piqmeylər, Şərqi və Cənub-Şərqi Afrika savannalarında müasir koysan xalqlarının əcdadları) sıxışdırır və assimiliyasiya edirdilər.

Bantu xalqları, əsasən, rütubətli tropik meşənin periferiyasında yerləşən seyrək meşəlik zonada məskunlaşaraq burada dəmir metallurgiyası təsərrüfatı və istehsalını yaymışlar; Bantular Konqo çayı hövzəsində müstəqil mis [[metallurgiya]] ocaqlarını yaratmışlar. Bantuların ayrı-ayrı qruplarının miqrasiyası 19-cu əsrin ortalarınadək davam etmişdir. Bantuların ənənəvi mədəniyyətləri Tropik Afrika xalqları üçün səciyyəvidir. 19-cu əsrin sonlarında Bantular üçün qırılıb yandırılmış ərazilərdə toxa əkinçiliyi səciyyəvi idi. Bir çox xalqlarda əkinçi-maldar (sukumalar, tonqalar və b.), yaxud, əsasən, maldar (sutolar, kosalar və b.) təsərrüfat mövcud olmuşdur. Meşə arıçılığı və ovçuluq fəaliyyətlərində mühüm yer tuturdu. Ağac və sümükdən yüksəkkeyfiyyətli məmulat hazırlayırdılar. <ref name=":0">{{AME|3|186-187}}</ref>