Virunqa Milli Parkı: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k →Haqqında: tənzimləmə using AWB |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 1:
{{iş gedir}}
{{Ümumdünya irsi obyekti
|Orijinal adı = Virunga National Park
Sətir 11 ⟶ 12:
| Session = 3-cü
| Danger =
|pushpin_map =
|pushpin_label_position = top
|label =
Sətir 20 ⟶ 21:
}}
'''Virunqa Milli Parkı''' ({{lang-fr|Parc National des Virunga}}) [[Konqo Demokratik Respublikası]]nın şərq hissəsindəki Albertin rifti vadisində yerləşən milli parkdır. 1925-ci ildə əsası qoyulmuşdur və [[Afrika]]da yerləşən ilk mühafizəyə alınmış ərazilərdən biri hesab olunur.<ref name=Mubalama2004>{{cite journal |authors=Mubalama, L. and Mushenzi, N. |year=2004 |title=Monitoring law enforcement and illegal activities in the northern sector of the Parc National des Virunga, Democratic Republic of Congo |journal=Pachyderm |issue=36 |pages=16–29}}</ref> Yüksəklik baxımından ərazinin relyefi müxtəlifdir. Belə ki, bu milli parkın ən aşağı nöqtəsi [[dəniz səviyyəsi]]<nowiki></nowiki>ndən 680 metr yüksəklikdə yerləşən Semliki çayı olduğu halda, ən yüksək nöqtəsi 5,109 metr yüksəkliyə sahib Ruvenzori dağlarıdır. Ərazisi [[Uqanda]] və [[Ruanda]] ilə dövlət sərhədi boyunca şimaldan cənuba 300 km məsafədə uzanır.<ref name=Crawford2008>{{cite book |authors=Crawford, A. and Bernstein, J. |year=2008 |title=MEAs, Conservation and Conflict – A case study of Virunga National Park, DRC |publisher=International Institute for Sustainable Development |location=Geneva}}</ref> 8090 kvadrat kilometr sahəsi olan milli park 1994-cü ildən bəri "Təhlükə altındakı dünya mirasları siyahısı"na daxil edilmişdir.<ref name=Debonnet2004>{{cite journal |authors=Debonnet, G. and Hillman-Smith, K. |year=2004 |title=Supporting protected areas in a time of political turmoil: the case of World Heritage Sites in the Democratic Republic of Congo |journal=Parks |volume=14 |issue=1 |pages=9–16}}</ref> [[YUNESKO]]-nun [[Dünya irsi]] siyahısına alınmışdır.
Park daxilində [[Niraqonqo]] və [[Nyamuragira]] adlı iki aktiv vulkan yerləşir.<ref name=Tedesco2002>{{cite journal |author=Tedesco, D. |year=2002 |title=1995 Nyiragongo and Nyamulagira activity in the Virunga National Park: A volcanic crisis |journal= Acta Vulcanologica |volume=14 |issue=1/2 |pages=149–155}}</ref> Milli park ərazisində üç mindən çox [[Fauna (zoologiya)|fauna]] və [[Flora (botanika)|flora]] növü qeydə alınmışdır ki, bunların da 300-dən çoxu [[endemik]]<nowiki></nowiki>dir. Endemik növlərə təkcə bu ərazidə rast gəlinən [[Şərq qorillası]] və [[Qızılı meymun]] nümunə göstərilə bilər.<ref name=Plumptre_al2007>{{cite journal |authors=Plumptre, A.J., Davenport, T.R., Behangana, M., Kityo, R., Eilu, G., Ssegawa, P., Ewango, C., Meirte, D., Kahindo, C., Herremans, M. and Peterhans, J.K. |year=2007 |title=The biodiversity of the Albertine Rift |journal=Biological Conservation |volume=134 |issue=2 |pages=178–194}}</ref>
== Tarixi ==
1920-ci illərin əvvəllərində Avropalı təbiəti mühafizə hərəkatının bir neçə tərəfdarının [[Belçika Konqosu]]nun şimal-şərqində mühafizəyə alınmış ərazi yaratmaq ideyası dəstəkləndi. 1925-ci ilin aprelində Afrikanın ilk milli parkı olan Albert Milli Parkının əsasının qoyulmasındakı əsas məqsədlər həmin ərazidə elmi-tədqiqat işləri aparmaq və vəhşi təbiəti, həmçinin ovçu-toplayıcı yerli Afrika piqmeylərini müdafiə etməkdən ibarət idi. 1926-cı ildə Albert Milli Parkına göndərilən belçikalı Jan-Mari Derşeydin rəhbərlik etdiyi ilk [[Kartoqrafiya|kartoqrafik]] missiya [[Karisimbi]] və Mikeno sönmüş vulkanları ətrafında 500 kvadrat kilometrlik ərazidə hesablama işləri apardı. 1929-cu ildə Virunqa dağları, Rutşuru ərazisinin bir hissəsi və [[Eduard gölü]]nün cənub düzənliklərinin də milli parkın ərazisinə daxil edilməsi nəticəsində mühafizəyə alınmış bölgənin sahəsi böyüdü. Növbəti illərdə də milli parkın sahəsi hissə-hissə artırıldı.<ref name=Harroy1993>{{cite journal |author=Harroy, J.P. |year=1993 |title=Contribution à l'histoire jusque 1934 de la création de l'Institut des parcs nationaux du Congo belge |journal=Civilisations. Revue internationale d'anthropologie et de sciences humaines |volume=41 |pages=427–442 |doi=10.4000/civilisations.1732}}</ref><ref name=Bashonga2012>{{cite book |author=Bashonga, M. G. |year=2012 |title=Etude socio-économique et culturelle, attitude et perceptions des communautés Twa pygmées autour du secteur Mikeno du Parc National des Virunga |publisher=Institut Congolais pour la Conservation de la Nature |location=Goma}}</ref><ref name=DeBont2015>{{cite journal |author=De Bont, R. |year=2015 |title=”Primitives” and Protected Areas: International Conservation and the “Naturalization” of Indigenous People, ca. 1910-1975 |journal=Journal of the History of Ideas |volume=76 |issue=2 |pages=215–236}}</ref><ref>{{cite journal |authors=De Bont, R. |year=2017 |title=A World Laboratory: Framing the Albert National Park |journal=Environmental History |volume=22 |issue=3 |pages=404–432 |doi=10.1093/envhis/emx020}}</ref> Nəticədə, bölgənin [[aborigenlər]]i hesab olunan [[hutular]] və tutsilər öz ənənəvi torpaq hüquqlarını itirdilər və mühafizəyə alınmış ərazini tərk etməyə məcbur oldular.<ref name=Inogwabini>{{cite journal |author=Inogwabini, B.I. |year=2014 |title=Conserving biodiversity in the Democratic Republic of Congo: a brief history, current trends and insights for the future |journal=Parks |volume=20 |issue=2 |pages=101−110}}</ref>
1934-cü ildə [[Belçika Konqosu]]<nowiki></nowiki>nda yerləşən milli parkları idarəetmə orqanı kimi "Belçika Konqosu Milli Parkları İnstitutu" nun əsası qoyuldu. 1930-cu illərin əvvəlləri və 1961-ci il aralığında belçikalı alimlər tərəfindən Albert Milli Parkına bir neçə ekspedisiya təşkil olundu. Həmin ekspedisiya üzvləri bu ərazidəki etnik qrupları kəşf etdi, vulkanik aktivliyi və [[fosil]]<nowiki></nowiki>ləri öyrəndi.<ref name=Schumacher1943>{{cite book |author=Schumacher, P. |title=Die Kivu-Pygmäen und ihre soziale Umwelt im Albert-National Park |year=1943 |location=Bruxelles |publisher=Institut des Parcs Nationaux du Congo Belge |url=http://biblio.naturalsciences.be/rbins-publications/institut-des-parcs-nationaux-du-congo/exploration-du-parc-national-albert-exploratie-van-het-nationaal-albert-park-mission-zending-p-schumacher-1933-1936/1-1943-mission-p-schumacher/irscnb_p4143_rbins19135_1-5-90-red.pdf}}</ref><ref>{{cite book |author=de Heinzelin de Braucourt, J. |year=1961 |title=Le paléolithique aux abords d'Ishango |location=Bruxelles |publisher=Institut des Parcs Nationaux du Congo Belge |url=http://biblio.naturalsciences.be/rbins-publications/institut-des-parcs-nationaux-du-congo/exploration-du-parc-national-albert-exploratie-van-het-nationaal-albert-park-mission-zending-j-de-heinzelin-de-braucourt-1950/6-1961-mission-zending-j-de-heinzelin-de-braucourt-1950/irscnb_c23707_009a2cb_6-corps-de-texte-red.pdf}}</ref>
1950-ci illərin sonlarında yerli tutsi tayfalarının çobanları öz inəklərini milli parkın dəniz səviyyəsindən 3000 metr yüksəklikdə yerləşən ərazilərinə çıxarmağa başladı ki, bu da həmin ərazilərdə yaşayan qorillaların təbii yaşam bölgəsi və ərzaq ehtiyatına qarşı təhdid yaratdı.<ref>{{cite journal |author=Dart, R.A. |year=1960 |title=The urgency of international intervention for the preservation of the mountain gorilla |journal=South African Journal of Science |volume=56 |issue=4 |pages=85–87 |url=https://journals.co.za/content/sajsci/56/4/AJA00382353_8871?crawler=true}}</ref>
[[Konqo Demokratik Respublikası|Konqo]] müstəqillik əldə etdikdən sonra 1960-cı illərdə torpaq hüquqları barəsindəki qanunda da dəyişiklik oldu və milli park ərazisi də dövlət mülkiyyəti elan olundu. Mühafizəyə alınmış ərazilər daxilində qeyri-qanuni ovçuluq aktları artmağa başladı. 1969-cu ildə iki park Virunqa Milli Parkı adı altında birləşdirildi və 1979-cu ildə [[YUNESKO]] [[Ümumdünya irsi]] siyahısına daxil edildi.
1990-cı illərin əvvəllərindən etibarən Afrika böyük gölləri ərazisində baş verən siyasi çaxnaşmalar mühafizəyə alınmış bölgələrə də təsir etdi. [[Ruanda soyqırımı]]nın ardınca minlərlə [[qaçqın]]ın Konqonun Kivu regionuna köç etməsi nəticəsində bölgədəki hərbi mövcudluq artdı. Birinci və ikinci Konqo müharibələri regiondakı qeyri-stabilliyi artırdı. Park daxilində təşkil olunan anti-[[brakonyerlik]] fəaliyyətinin qarşısı alındı, park mühafizəçiləri öldürüldü. 1994-cü ildə milli parkın ətrafında təqribən 850,000 qaçqın məskunlaşmışdı. Hər gün 40,000 insanın odun və ərzaq axtarmaq məqsədilə park ərazisinə daxil olması nəticəsində geniş ərazilər meşəsizləşdirildi.<ref name=McNeely2003>{{cite journal |author=McNeely, J.A. |year=2003 |title=Conserving forest biodiversity in times of violent conflict |journal=Oryx |volume=37 |issue=2 |pages=142–152 |doi=10.1017/S0030605303000334}}</ref> 1994-cü ildə Virunqa Milli Parkı "Təhlükədə olan dünya mirasları siyahısı"na daxil edildi.
2005-ci ildə [[Avropa Komissiyası]] tərəfindən Konqo hökuməti və Britaniya mərkəzli [[qeyri-hökumət təşkilatı]] olan "Afrika Mühafizə Fondu" arasında dövlət-özəl əməkdaşlığını təşkil etmək tövsiyə olundu. 2010-cu ildən etibarən həmin təşkilat parkın idarəetməsinə cavabdeh oldu və parkın idarəçilik xərclərinin təqribən 80 faizi Avropa Komissiyası tərəfindən maliyyələşdirildi. Növbəti illərdə park daxilində fəaliyyət göstərən silahlı üsyançı qruplaşmalar və brakonyerlərin mühafizəyə alınmış ərazidən kənara çıxarılması məqsədilə park mühafizəçiləri hərbiləşdirildi.<ref name=Marijnen2018>{{cite journal |author=Marijnen, E. |year=2018 |title=Public Authority and Conservation in Areas of Armed Conflict: Virunga National Park as a ‘State within a State’ in Eastern Congo |journal=Development and Change |volume=49 |issue=3 |pages=790–814 |doi=10.1111/dech.12380}}</ref>
2011-ci ildə baş qərargahı Londonda yerləşən "Soco İnternational" şirkəti milli parkın böyük bir hissəsində və ətraf ərazilərdə xam [[neft]] çıxarılması ilə bağlı imtiyaz əldə etdi. Hökumət üzvləri həmin şirkət tərəfindən təşkil olunan geoloji-kəşfiyyat işlərini dəstəklədiyi halda park idarəçiliyi bunun əleyhinə çıxış etdi. Tərəflər arasında artan anlaşılmazlıqların ardınca 2014-cü ilin aprelində parkın baş direktoru Emmanuel de Meroda qarşı sui-qəsd cəhdi oldu. Beynəlxalq etirazlar nəticəsində şirkət geoloji-kəşfiyyat işlərini dayandırdı.<ref>{{cite journal |author=Nkongolo, J.K. |year=2015 |title=International solidarity and permanent sovereignty over natural resources: antagonism or peaceful coexistence? The case of oil in the Virunga National Park |journal=African Journal of Democracy and Governance |volume=2 |issue=3–4 |pages=77–98}}</ref><ref>{{cite journal |author=Verheyen, E. |year=2016 |title=Oil extraction imperils Africa's Great Lakes |journal=Science |volume=354 |issue=6312 |pages=561–562}}</ref><ref>{{cite journal |author=Hochleithner, S. |year=2017 |title=Beyond Contesting Limits: Land, Access, and Resistance at the Virunga National Park |journal=Conservation and Society |volume=15 |issue=1 |pages=100–110}}</ref><ref>{{cite book |authors=Kümpel, N.F., Hatchwell, M., Clausen, A., Some, L., Gibbons, O. and Field, A. |year=2018 |chapter=Sustainable development at natural World Heritage sites in Africa |title=World Heritage for Sustainable Development in Africa |editors=Moukala, E. and Odiaua, I. |location=Paris |publisher=United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization |pages=51–61 |chapterurl=https://www.researchgate.net/profile/Noelle_Kuempel/publication/327302910_Sustainable_development_at_natural_World_Heritage_sites_in_Africa/links/5b875e07299bf1d5a731218e/Sustainable-development-at-natural-World-Heritage-sites-in-Africa.pdf#page=51}}</ref>
== Həmçinin bax ==
* [[Şərq qorillası]]
* [[Ümumdünya irsi]]
== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı|2}}
{{YUNESKO Milli Parklar}}
| |||