Emil Durkhaym: Redaktələr arasındakı fərq

Dürkheymin intiharla bağlı fikirlərinə tənqidlər elə də çox yayılmayıb. Tənqid edilən zaman isə gətirilən arqument isə adətən belə olur; bəzi intihar hadisələri bir yox, bir neçə növə aid oluna bilər. Məsələn, baş verən ciddi siyasi dəyişiklikdən sonra bir ölkədə qəddar və avtoritar rejim hakimiyyətə gəlir. İnsan həyatının bütün sahələrinə qanunsuz müdaxilə edən hökumət hakimiyyətə barbar yollarla inqilab edib gəldiyindən ölkənin iqtisadi vəziyyəti də olduqca korlanır. İmkanlı bir şəxs maddi cəhətdən müflisləşir. Onun kimi şəxslər üçün anomik (vəziyyətin mənfiyə doğru kəskin dəyişməsi) vəziyyət yaranır. Həyatları kəskin şəkildə dəyişir. Yenidən iş qurmaq isə dövlətin avtoritar, totalitar və iqtisadiyyatın milliləşdirilməsi siyasətinə görə uğursuz olur. Əvvəllər imkanlı və azad olan şəxslər artıq müflis və dövlət tərəfindən sıxılan insanlara çevrilirlər. Bütün bunlara dözməyib intihar edən şəxsin intiharını gəlin qruplaşdırmağa çalışaq. Bu intiharda 3 cür çalar var. Anomik, çünki durum kəskin şəkildə bir anda dəyişir. Eqoist, çünki sosial vəziyyətin dəyişməsi ilə insanlar özlərini cəmiyyətdən təcrid olunmuş hiss edirlər. Bir vaxtlar onlar üzərində nəzarətedici funksiya daşıyan milli dəyərlər öz gücünü itirir. Nəticədə isə insanı intihardan çəkindirən əsas amillərdən biri sıradan çıxır. Fatalistik, çünki dövlət insanların həyatına olduqca yersiz və sıx şəkildə nəzarət edir, onların azadlıqlarını əlindən alır (indiki [[Şimali Koreya]] kimi). Ona görə də, intiharların hamısı bir qrupa sığışdırıla bilməz. Hər bir intihar hadisəsini araşdıran zaman onun müxtəlif motivlərinin ola biləcəyini hər zaman yadda saxlamaq lazımdır.

 

 

Sosial fakt insanlar tərəfindən müəyyən edilmiş, yaradılmış, lakin onların həyatına (müsbət və ya mənfi) təsir edən hərəkətə, düşüncəyə və mənəvi dəyərə deyilir. Sosial fakt ilkin olaraq insanlar tərəfindən yaradılsa da, sonradan özü-özlüyündə müstəqillik qazanır və insanlar üzərində nəzarətedici qüvvəyə çevrilir. Baxmayaraq ki, zaman dəyişdikcə sosial faktlar da dəyişir, onlar bir qayda olaraq öz nəzarətedici qüvvəsini saxlayır. Nümunə ilə bu mürəkkəb görünən ideyanı sadə şəkildə açıqlamaq tam yerinə düşərdi.

Mentalitet, başqa sözlə desək, milli dəyərlər insanlar tərəfindən yaradılıb. Lakin, yaradılandan bir müddət sonra insanlar üzərində nəzarətedici qüvvəyə çevrilir və o dəyərlərə qarşı çıxmaq hörmətsizlik, tərbiyəsizlik və dəyərlərdən uzaqlaşmaq kimi qiymətləndirilir. Dəyərlərə qarşı çıxan şəxs cəmiyyət içində nüfuzdan düşür və mənfi ad qazanır. Məhz buna görə mənfi ad qazanmamaq üçün insanlar öz hərəkətlərini cəmiyyətin kriteriyalarına uyğunlaşdırırlar. Bir nüansı da vurğulamaq yerinə düşərdi ki, sosial faktlar əvvəlki nəsillər tərəfindən yaradılsa da, gələcək nəsillər üzərində də təsirini saxlayır. Məsələn, hal-hazırkı milli dəyərləri indiki nəsil, bizlər və sizlər deyil, bizdən neçə illər qabaq yaşayan baba-nənələrimiz yaratmışlar. Cəmiyyət hər bir fərdin həyatının demək olar bütün sahələrinə təsir edir (ictimaiyyət içində hərəkətindən tutmuş ailə daxili vəziyyətə kimi). Lakin müasir dövrdə vəziyyət Dürkheymin yaşadığı dövrdən xeyli fərqlidir. Dürkheymin yazdığı dövrlərdə insanlar indiki dövrdən daha sıx əlaqədə yaşayırdılar, həyat tərzləri bir-birinə bənzəyirdi, dinin və milli dəyərlərin təsiri daha güclü idi, baxmayaraq ki, o dövrdə Fransada siyasi inqilablar və dəyişikliklər insanların həyatına çox mənfi təsir etmiş və milli dəyərlərin zəifləməsinə gətirib çıxarmışdır.

 

 

 

Əgər qəbilələrdən özgə istənilən cəmiyyətin təkamül tarixinə nəzər yetirsək, görərik ki, cəmiyyət arasındakı iş bölgüsü zaman keçdikcə qət edilən inkişaf yolu ilə birgə dəyişmişdir. Başqa bir yolla desək, inkişaf olduqca insanlar arasındakı iş bölgüsü də dəyişmişdir. Dürkheymin bu sahəni tədqiq etməsinə əsas verən stimul onun cəmiyyətlərin hansı yollarla bir cəmiyyət kimi mövcud ola bilməsini öyrənmək istəyi olub.