Almaniya: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Teq: 2017 viki-mətn redaktoru
KaraBakh (müzakirə | töhfələr)
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 61:
}}
 
'''Almaniya''' ({{dil-de|Deutschland}} {{IPA|[ˈdɔʏtʃlant]}},) və ya rəsmi adı: ilə '''Almaniya Federativ Respublikası''' ({{dil-de|Bundesrepublik Deutschland}}) — [[Mərkəzi Avropa|Mərkəzi]] və [[Qərbi Avropa]]da yerləşən federativ parlament respublikasıdır. Tərkibində 16 müttəfiq torpaq (əyalət) mövcuddur. Ərazisi 357 021 kv. km. təşkil edir. Təbiəti kifayət qədər mülayimdir. Əhalisinin sayı 82 milyon olan Almaniya Avropa İttifaqının ən çox insan yaşayan ölkəsidir. Almaniya dünyada ABŞ-dən sonra ən çox miqrant qəbul edən ikinci ölkədir<ref>{{cite webbook |titleeditor=GermanyMangold, TopMax Migration|title=Duden, LandAussprachewörterbuch After U.S. in New OECD Ranking|urledition=https://www.bloomberg.com/news/articles/2014-05-20/immigration-boom-propels-germany-past-u-k-in-new-oecd-ranking6th |publisheryear=Bloomberg2005 |datepublisher=20Dudenverlag May 2014|accessdatelanguage=29German August 2014}}</ref><ref>{{cite web|urlisbn=https://www.un.org/en/development/desa/population/migration/data/estimates2/estimates15.shtml|publisher=[[United Nations978-3-411-04066-7 Department of Economic and Social Affairs]], Population Division|titlepages=Trends271, in International Migrant Stock: The 2015 Revision|date=201553f}}</ref>. PaytaxtıŞimaldan [[Baltik ən böyük şəhəri Berlindir. Ən çox insan yaşayan bölgəsi əsas mərkəzləri Dortmunddənizi|Baltik]]Essen[[Şimal şəhərləri olan Rur bölgəsidir. Digər böyük şəhərləridənizi|Şimal]] Hamburqdənizləri, Münxen,cənubdan Köln,[[Alp Frankfurtdağları]], Ştutqart,[[Boden Düseldorf,gölü]] Leypsiq, Bremen,Yuxarı Drezden,Reynlə Hannoverəhatə və Nürnberq şəhərləridirolunmuşdur. ŞimaldaÖlkə [[Şimal dənizi]],şimaldan [[Danimarka]] və [[Baltik dənizi]], şərqdəşərqdən [[Polşa]] və [[Çex Respublikası]], cənubdacənubdan [[Avstriya]] və [[İsveçrə]], qərbdə isəcənub-qərbdən [[Fransa]], qərbdən [[Lüksemburq]], [[Belçika]] və [[HollandiyaNiderland]] iləla həmsərhəddir.
 
Almaniya ərazisinə 16 federal [[Almaniya torpaqları|torpaq]] daxildir, ümumi sahəsi 357,386 kvadrat kilometr təşkil edir və mülayim mövsümi iqlimə sahibdir. Almaniya dünyada ABŞ-dən sonra ən çox miqrant qəbul edən ikinci ölkədir<ref>{{cite web|title=Germany Top Migration Land After U.S. in New OECD Ranking|url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2014-05-20/immigration-boom-propels-germany-past-u-k-in-new-oecd-ranking|publisher=Bloomberg |date=20 may 2014|accessdate=11 may 2019}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.un.org/en/development/desa/population/migration/data/estimates2/estimates15.shtml|publisher=United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division|title=Trends in International Migrant Stock: The 2015 Revision|date=2015}}</ref> 83 milyon nəfərlik əhalisi ilə [[Avropa]]da [[Rusiya]]dan sonra ikinci, [[Avropa İttifaqı]]na [[Avropa İttifaqı ölkələrinin siyahısı|üzv ölkələr]] arasında isə ilk yerdədir. Almaniya yüksək səviyyədə [[desentralizasiya]]laşmış ölkədir. [[Paytaxt]]ı və [[Almaniya şəhərlərinin siyahısı|ən böyük]] metropolisi [[Berlin]] olsa da, ölkənin əsas maliyyə mərkəzi və ən məşğul [[Frankfurt Hava Limanı|hava limanı]] [[Frankfurt]]dur. Almaniyanın digər böyük şəhərlərinə [[Hamburq]], [[Münxen]], [[Köln]], [[Ştuttqart]], [[Düsseldorf]], [[Leypsiq]], [[Drezden]], [[Bremen]], [[Hannover]] və [[Nürnberq]] aiddir.
Müxtəlif german tayfaları müasir Almaniyanın şimalında qədim dövrlərdən bəri yaşayırdılar. Qaynaqlarda Almaniya (Germania) adına ilk dəfə b.e.ə. 100-cü ildə rast gəlinir. Miqrasiya prosesləri nəticəsində german tayfaları cənuba doğru irəliləmişdir. Təxminən X əsrdən etibarən Almaniya ərazisi Müqəddəs Roma İmperiyasının əsas hissəsinə çevrilmişdi. XVI əsrdə Almaniyanın Şimal regionları Protestant İslahatlarının mərkəzi idi. Müqəddəs Roma İmperiyasının süqutundan sonra 1815-ci ildə Alman Konfederasiyası yarandı. 1848-1849-cu illərdəki inqilabın nəticəsində Frankfurt parlamenti demokratik hüquqları qəbul etmişdi.
 
Müasir Almaniyanın şimal hissələri [[antik]] dövrlərdən etibarən [[qədim germanlar]] tərəfindən məskunlaşılmışdır. [[Miladi tarix]]lə 100-cü ildən əvvəl həmin region orada məskunlaşan tayfaların adı ilə Germaniya olaraq adlandırılmışdır. [[Xalqların böyük köçü]] ərzində german tayfaları cənub istiqamətində də yayılmışdırlar. 10-cu əsrin başlanğıcından etibarən alman əraziləri [[Müqəddəs Roma İmperiyası]]nın tərkib hissəsi olmuşdur. 16-cı əsr ərzində Şimali Almaniya regionları [[Reformasiya|protestant reformasiyası]]nın mərkəzi rolunu oynamışdır. Müqəddəs Roma İmperiyasının dağılmasından sonra, 1815-ci ildə [[Almaniya ittifaqı]] formalaşmışdır. [[Almaniyada 1848-1849-cu illər inqilabı]] Frankfurt Parlamentində mühüm demokratik hüquqların təsis edilməsi ilə nəticələnmişdir.
1871-ci ildə bütün kiçik alman dövlətlərinin Prussiyanın rəhbərliyi altında birləşməsi ilə vahid Almaniya İmperiyası yarandı. Birinci Dünya müharibəsi və 1918-1919-cu illərdə baş verən inqilablardan sonra Almaniya İmperiyası parlamentli Veymar respublikası ilə əvəzləndi. 1933-cü ildə nasistlərin hakimiyyəti ələ keçirməsi nasist Almaniyasının yaradılması ilə nəticələndi. Bu dövlət disktatura əsaslanmışdı, nəticədə də İkinci Dünya Müharibəsi və Xolokosta səbəb oldu. İkinci Dünya Müharibəsindən sonra ölkəni işğal edən müttəfiqlər burada iki dövlətin əsasını qoydular. Birincisi demokratik Qərbi Almaniya və sosialist Şərqi Almaniya. 1989-cu ildə baş verən hadisələrdən sonra Almaniya 3 oktyabr 1990-cı ildə yenidən birləşdi.
 
1871-ci ildə bir çox alman dövlətinin (İsveçrə və Avstriya istisna olmaqla) birləşməsi ilə Prussiya rəhbərliyində [[Almaniya İmperiyası]] yaradılmışdır. [[Birinci dünya müharibəsi]]ndən sonra, 1918-1919-cu illərdə baş vermiş inqilab nəticəsində imperiya parlamentli [[Veymar Respublikası]] ilə əvəzlənmişdir. 1933-cü ildə nasistlərin hakimiyyəti ələ keçirməsi ilə ölkədə [[Nasist Almaniyası|diktatorluq]] rejimi qurulmasının ardınca, [[Avstriya]] anneksiya olundu və [[İkinci dünya müharibəsi]] başladı. Avropada İkinci dünya müharibəsinin başa çatması və Almaniyanın müttəfiq qoşunların işğalı altına düşməsindən sonra, Avstriya yenidən müstəqillik əldə etdi və iki yeni alman dövləti yaradıldı: Amerikan, ingilis və fransız işğal zonasında [[Almaniya Federativ Respublikası (1949-1990)|Qərbi Almaniya]], Sovet işğal zonasında isə [[Almaniya Demokratik Respublikası|Şərqi Almaniya]]. 1989-cu il inqilabının ardınca, Mərkəzi və Şərqi Avropada [[kommunist]] idarəçiliyinə son qoyulmuş və 3 oktyabr 1990-cı ildə Almaniya yenidən vahid dövlət halında birləşmişdir.<ref name="SLyE6YJEn0C page 52">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=ySLyE6YJEn0C&pg=PA52|title=The Lost German East|isbn=9781107020733|author1=Demshuk|first1=Andrew|date=30 aprel 2012|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161201215323/https://books.google.com/books?id=ySLyE6YJEn0C&pg=PA52|archivedate=1 dekabr 2016}}</ref>
Almaniya XXI əsrdə dünyada yerləşən ən qüdrətli iqtisadiyyata mailk ölkələrdəndir. O, dünyada ÜDM həcminə görə dördüncü, alıcılıq qabiliyyətinə görə beşinci yeri tutmaqdadır. Almaniya yüksək həyat şəraitinə malik ölkədir.
 
Bugün [[suveren dövlət]] olan Almaniya [[Almaniyanın Federal Kansleri|kansler]] tərəfindən rəhbərlik olunan federal, parlamentli respublikadır. [[Almaniya iqtisadiyyatı|Güclü iqtisadiyyat]]a sahib olan Almaniya dünya ölkələri arasında nominal [[ÜDM]] göstəricilərinə görə dördüncü, [[alıcılıq qabiliyyəti pariteti]] göstəricisinə görə isə beşinci yerdədir. Bəzi sənaye və texnoloji sektorlarda qlobal lider olan Almaniya dünya üzrə malların həm ixracına, həm də idxalına görə üçüncüdür. [[İnkişaf etmiş ölkə]] kimi yüksək həyat standartlarına, sosial təhlükəsizlik və universal səhiyyə sisteminə, [[təbiətin mühafizəsi]] və pulsuz ali təhsil sisteminə sahibdir.
Almaniya 16 federal əyalətdən ({{dil-de|Bundesländer}}) ibarət parlamentli federal respublikadır. Paytaxt şəhər və inzibati mərkəz [[Berlin]] şəhəridir. Dövlət kimi Almaniya [[1871]]-ci ildə [[Fransa-Prussiya müharibəsi]]ndən sonra birləşdirilmişdir. [[İkinci dünya müharibəsi]]ndən sonra iki hissəyə bölünən ölkə, [[1990]]-cu ildə yenidən birləşdi. [[Avropa Birliyi]]nin yaradıcılarından biri olan Almaniya 81.8 milyon əhalisi ilə AB-də say etibarilə birinci yeri tutur.
 
Almaniya Federativ Respublikası 1957-ci ildə yaradılmış [[Avropa İqtisadi Birliyi]] və 1993-cü ildə əsası qoyulmuş [[Avropa İttifaqı]] kimi təşkilatların qurucu üzvlərindən biridir. [[Şengen zonası]]na daxil olan bu ölkə 1999-cu ildə yaradılmış [[Avrozona]]nın həmtəsisçisidir. Bundan başqa, Almaniya [[BMT]], [[NATO]], [[G7]], [[G20]], [[İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı]] kimi təşkilatların da üzvüdür. Zəngin mədəni tarixi ilə məşhur olan bu ölkə təsirli və uğurlu rəssamların, filosofların, musiqiçilərin, idmançıların, sahibkarların, alimlərin, mühəndislərin və ixtiraçıların ev sahibi olmağa indi də davam edir. [[Ümumdünya irsi]] siyahısına daxil olan mədəni abidələri ilə zəngin olan Almaniya dünyanın əsas turizm məkanlarından biri hesab olunur.
[[BMT]] (1973), [[NATO]] (1955), [[G8]] və [[G4]] təşkilatlarının üzvü olan Almaniya dünyanın öncül dövlətlərindən biridir. Ölkə ÜDM həcminə görə dünyanın üçüncü böyük iqtisadiyyatına malik olmaqla yanaşı əmtəə ixracatına görə birinci, idxalatına görə isə ikinci yeri tutur. 2007-ci ildə həm [[Avropa Birliyinin Nazirlər Şurası]], həm də G8-in növbəli rəhbərliyi funksiyalarını həyata keçirib.
 
== Etimologiyası ==