Mir Möhsün Nəvvab: Redaktələr arasındakı fərq

[[Şuşa]] şəhəri həmişə [[Azərbaycan]]ın mədəniyyət mərkəzlərindən olub. Məşhur alim, musiqişünas [[Firudun Şuşinski]]nin sözlərinə görə, XIX əsrdə bu kiçik şəhərdə 95 şair, 22 musiqişünas, 38 peşəkar müğənni, 16 rəssam, 5 astronom, 18 memar, 16 həkim yaşamışdır. Şəhərdə ona yaxın ədəbi, musiqi və digər cəmiyyətlər, ondan artıq mədrəsə və müxtəlif tipli məktəb fəaliyyət göstərirdi. Şuşada orta əsrlər elm, incəsənət və mədəniyyət ənənələri [[Azərbaycan]]ın hər yerindən daha artıq dərəcədə özünə qərar tuta bilib. Zəngin kitabxanalarda xəttatlar kitabların üzünü köçürür, rəssamlar şəhər binalarının divarlarına nəqşlər vurur, kitablara miniatürlər çəkirdilər. Xalça emalatxanalarında sonralar dünyanın ən böyük muzeylərinin bəzəyi olacaq xalçalar toxunurdu. Musiqiçilər [[Qarabağ]] muğam məktəbinin adını daim uca tuturdular.

[[Şəkil:Mir Möhsun Nəvvabın evi (Şuşa).jpg|thumb|left|200px|[[Şuşa|Şuşanın]]nın Mamay məhəlləsində Nəvvabın evi]]

İndi Mir Möhsün Nəvvabı ilk öncə musiqişünas, [[Azərbaycan dili]]ndə yazılmış "Vüzuhül-ərqam" ("Rəqəmlərin izahı") risaləsinin müəllifi kimi tanıyırlar. Ən yaxşı klassik ənənələr ruhunda qələmə alınmış həmin əsər Şərqdə bu qəbildən yaradılmış son risalələrdən biridir. Azərbaycanda isə, Nəvvab sonuncu kimyagərlərdən, münəccimlərdən və köhnə məktəbə mənsub rəssamlardandır.

O [[1833]]-cü ildə [[Şuşa]]da Hacı Seyid Əhmədin ailəsində doğulmuş və bütün ömrü boyu doğma şəhərindən kənara çıxmamışdır. İlk təhsilini ruhani məktəbində alan Nəvvab ərəb, fars, türk dillərini mükəmməl mənimsəmiş, sonra isə Abbas Sarıcalı mədrəsəsində astronomiya, kimya, riyaziyyat və digər elmlərin əsaslarına yiyələnmişdir.

Uzun ömrü boyunca Nəvvab [[Şuşa]]nın mədəni və ictimai həyatında fəal iştirak edib. Şerlər yazmış, özünün açdığı mətbəədə kitablar nəşr etmiş, məktəblərdə dərs demiş, elm və incəsənətin müxtəlif sahələrinə həsr olunmuş iyirmidən artıq kitab yazmış, "[[Məclisi-fəramuşan]]" adlı ədəbi<ref name="huseyne">H. Əhmədov. Azərbaycan məktəb və pedaqoji fikir tarixi. Bakı: Elm və təhsil, 2014. - səh. 192.</ref>, "[[Məclisi-xanəndə]]" adlı musiqi məclisləri qurmuşdur. Şairlərdən Abdulla bəy Asi, [[Fatma xanım Kəminə]], Məşədi Eyyub Baqi, Xan Qarabaği, Abdulla Həsən Şahid, ifaçı və müğənnilərdən Hacı Hüsü, Məşədi Cəmil Əmirov, İslam Abdullayev, Seyid Şuşinski və başqaları həmin məclislərin üzvləri idilər. Bu cəmiyyətlər [[Azərbaycan]]dakı digər eyni məqsədli məclislər [[Şuşa]]dakı "[[Məclisi-üns]]", [[Şamaxı]]dakı "[[Beytüs-Səfa]]", [[Bakı]]dakı "[[Məcməüş-şüəra]]" ilə sıx saxlayırdı.

''YARADICILIĞI''

[[Şəkil:Kəşfül-həqiqəti-məsnəvi (Mir Möhsün Nəvvab).jpg|thumb|right|200px|"Kəşfül-həqiqəti-məsnəvi" ''(birinci səhifəsi)'' ]]

Mir Möhsünün əsərləri içərisində "Təzkireyi-Nəvvab" toplusu daha artıq maraq doğurur. Burada XIX orta əsrlərdə [[Qarabağ]]dan çıxmış 100-dən artıq şairin həyatı və yaradıcılığı haqqında məlumatlar toplanmışdır. Təzkirə [[1913]]-cü ildə [[Bakı]]da kitab şəklində nəşr olunmuşdur.

Nəvvab [[riyaziyyat]], [[kimya]] və [[astronomiya]] ilə maraqlanırdı. O öz evində iki teleskop qoyaraq, kiçik bir rəsədxana və kimya laboratoriyası yaratmışdı. [[1899]]-cu ildə dərslik kimi qələmə aldığı "Kifayətül-ətfal" kitabında o, göy cisimlərinin yerləşməsi və günəş tutulmaları haqda cədvəllər tərtib etmişdir. Alim kimya laboratoriyasında şagirdləri ilə sınaqlar keçirir və orta əsrlərdə yaşamış kimyagərlər tərəfindən verilən nüsxələri yoxlayırdı. "Nəsihətnamə" əsərində cavanlara verdiyi nəsihətlərin sayı 500-dən artıq idi.<ref name="huseyne"/> Tanınmış pedoqoq və alimin etik görüşləri müəyyən mənada onun Kifayətül-ətfal,Nurül-Ənvar" və Pəndnamə kimi kitablarında da öz əksini tapmışdı. [[Qarabağ]] və bütün [[Azərbaycan]] incəsənətinə ən böyük töhfəsini isə Nəvvab heç şübhəsiz, öz bədii yaradıcılığı ilə vermişdi. Bir çox akvarel rəsmləri, kitab miniatürləri və bir neçə bina və məscidə vurduğu naxışlər bizə yadigar qalmışdır.

Mir Möhsün Nəvvabın məşhur musiqi traktatı Vüzuhül-ərqam ilk dəfə [[1913]]-cü ildə [[Bakı]]da nəşr olunmuşdur (Onun musiqiyə həsr etdiyi Kəşfül-həqiqəti-məsnəvi əsəri də məlumdur)<ref name="huseyne"/>. Həmin risaləsində Mir Möhsün ayrı-ayrı muğamların, bəzi dəstgahların mənşəyi və onların adlarının kökü haqqında məsələləri araşdırır, muğamların şer mətnləri ilə əlaqəliliyi, ifaçı ilə dinləyicinin qarşılıqlı münasibətləri, akustika baxımından onların optimal yerləşməsi problemlərinə toxunur. Nəvvab ilk dəfə olaraq, dəstgah terminindən istifadə edir, o vaxt Qarabağda məlum olan altı dəstgahın adını çəkir: [[Rast]], [[Mahur]], [[Şahnaz]], Rahavi, yaxud [[Rahab]], [[Çahargah]] və [[Nəva]]. Nəvvabın sözlərinə əsasən, ifa olunan dəstgahın tərkibi bir çox hallarda ifaçının zövqündən və qabiliyyətindən asılı olur. Alim həmin əsərində [[Qarabağ]] musiqiçiləri tərəfindən ifa olunan 82 mahnı nə muğamın adını çəkir. Mir Möhsün bir neçə muğamın mənşəyini və onların adının etimologiyasını araşdırır. Belə ki, [[Azərbaycan]], [[Nişapur]], [[Zabuli]], [[Bağdadi]], [[Şirvani]], [[Qacarı]], [[Şah Xətai]] və başqa muğamların adlarını onların yaranmasında rol oynamış şəxslərlə və yer adları ilə əlaqələndirir. [[Rast]] muğamını bahar mehi, Rəhavini yağış damlaları, [[Çahargah]]ı ildırım çaxışı, [[Dügah]]ı fontan vuran bulaqlarla, [[Humayun]]u quşların uçuşu, [[Nəva]]nı bədbəxt sevgililərin ah-naləsi, [[Mahur]]u suların şırıltısı, [[Şahnaz]]ı bülbüllərin cəh-cəhi, [[Üşşaq]]ı quşların havada süzməsi,[[Üzzal]]ı meteoritlərin hərəkəti ilə əlaqələndirir.

[[Muğam]]ların emosional təsiri haqqında Nəvvab yazır ki, Üşşaq, Busəlik və Nəva şücaət və hünər göstərməyə ruhlandırır, Bozarq, Rahavi, [[Zəngulə]], Zirəfkəndi, Hüseyni kədərli duyğular oyadır. Nəvvab musiqinin müalicəvi əhəmiyyəti barədə də bir sıra maraqlı fikirlər söyləyir. Əsər bu sözlərlə bitir: "Bu risalə Vətən elminin qüdrətini artırmaq məqsədilə yazılmışdır."

''KİTABLARI''

{{commonscatVikianbar kateqoriyası|Mir Mohsun Navvab}}