Almaniya: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 89:
3-cü əsrdə bir çox qərbi german tayfaları ortaya çıxdı: [[alemanlar]], [[franklar]], [[sakslar]], frizlər, xattilər, siqambrilər və turinqilər. Təxminən 260-cı ildə german tayfaları Roma idarəçiliyindəki ərazilərə daxil oldu.<ref>{{cite book |series= The Cambridge Ancient History |title =The crisis of empire, A.D. 193–337 |volume =12 |page =442 |isbn=978-0-521-30199-2 |first =Alan K. |last =Bowman |first2 =Peter |last2 =Garnsey |first3 =Averil |last3 =Cameron |publisher =Cambridge University Press |year = 2005}}</ref> 375-ci ildə [[hunlar]]ın işğalı və 395-ci ildə Romanın tənəzzülündən sonra german tayfaları cənub-qərb istiqamətində hərəkət etdi. Eyni zamanda, bir neçə böyük tayfa indiki Almaniya ərazisində məskunlaşdı. [[Merovinqlər sülaləsi]] dövründən etibarən Avstraziya, Neystriya və Akvitaniya kimi geniş ərazilər franklar tərəfindən işğal olundu və [[Frank krallığı]]nın əsası qoyuldu. Müasir Almaniyanın şərq hissəsini təşkil edən ərazilərdə isə qərbi slavyanlar məskunlaşdı.
=== Şərqi Frank krallığı və Müqəddəs Roma İmperiyası ===
{{əsas|Müqəddəs Roma İmperiyası}}
[[Şəkil:Lucas Cranach (I) workshop - Martin Luther (Uffizi).jpg|thumb|left|150px|[[Martin Lüter]] Avropada [[Reformasiya]]nın banisi]]▼
800-cü ildə frank kralı [[Böyük Karl]]ın imperator olması ilə birlikdə Karolinqlər İmperiyasının əsası qoyuldu. Hansı ki, həmin imperiya 843-cü ildə imzalanmış [[Verden müqaviləsi]] nəticəsində parçalandı.<ref name="f11">Fulbrook 1991, p. 11.</ref> [[Frank krallığı|Frank Krallığı]]nın süqutunun ardınca, [[Almaniya tarixi]] 900 il müddətinə [[Müqəddəs Roma İmperiyası]]nın tarixi ilə birləşdi. Əvvəllər Şərqi Frank krallığı adlanan bu ərazi qərbdə [[Reyn çayı]]ndan şərqdə [[Elba çayı]]na, şimalda [[Şimal dənizi]]ndən cənubda [[Alp dağları]]na qədər uzanırdı. Saksoniya sülaləsi (919–1024) öz hakimiyyəti dövründə bir çox böyük knyazlıqları öz ərazisinə birləşdirdi və alman kralı [[I Otto]] 962-ci ildə həmin ərazilərdə Müqəddəs Roma İmperiyasının əsasını qoydu. 966-cı ildə [[III Otto]] taxta çıxdıqdan qısa müddət sonra öz qohumu V Qriqorini papa təyin etdi və beləliklə, V Qriqori ilk alman papa kimi tarixə keçdi. Salian sülaləsinin hakimiyyəti dövründə İtaliyanın şimalı və [[Burqundiya]] da imperiya ərazisinə birləşdirildi.<ref>{{cite book|author=McBrien, Richard|title=Lives of the Popes: The Pontiffs from St. Peter to Benedict XVI|publisher=HarperCollins|year=2000|page=138}}</ref>
[[File:Gutenberg.jpg|thumb|left|upright=0.7|15-ci əsrdə yaşamış məşhur alman ixtiraçı [[Yohan Qutenberq]]]]
12-ci əsrdə, [[Hohenştaufen sülaləsi]] (1138–1254) dövründə alman hökmdarları imperiyanın sərhədlərini cənuba və şərqə doğru genişləndirərək [[slavyanlar]] tərəfindən məskunlaşılmış əraziləri də ələ keçirdilər. Əksər üzvləri şimali alman şəhərlərindən ibarət olan [[Hanza ittifaqı]] ticarətin genişləndirilməsi sayəsində bölgəni inkişaf etdirməyə nail oldu.<ref>Fulbrook 1991, pp. 13–24.</ref> Cənubda isə Böyük Ravensburq Ticarət Korporasiyası oxşar funksiyanı icra edirdi. 1356-cı ildə imperator IV Karl tərəfindən imzalanmış dekretə əsasən imperiyanın əsas konstitusional strukturu müəyyən edilirdi və həmin struktura əsasən imperator yeddi nəfər seçici tərəfindən təyin olunmalı idi.<ref>Fulbrook 1991, p. 27.</ref>
▲[[
1315-ci ildə baş tutmuş "Böyük aclıq" illərinin ardınca, 1348-1350-ci illər aralığında baş vermiş "[[Qara ölüm]]" adlı taun pandemiyası nəticəsində 14-cü əsrin birinci yarısında əhalinin sayı xeyli azalmışdı.<ref>{{cite book |url=http://www.vlib.us/medieval/lectures/black_death.html |title=The Great Famine (1315–1317) and the Black Death (1346–1351) |first=Lynn Harry |last=Nelson |publisher=University of Kansas |accessdate=14 may 2019 |deadurl=no |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110429072010/http://www.vlib.us/medieval/lectures/black_death.html |archivedate=29 aprel 2011}}</ref> Əhalinin say baxımından tənəzzülə uğramasına baxmayaraq, alman rəssamları, mühəndisləri və alimləri tərəfindən inkişaf etdirilmiş texnikalar italyan rəssamları və konstruktorları tərəfindən [[Venesiya Respublikası|Venesiya]], [[Florensiya Respublikası|Florensiya]] və [[Genuya respublikası|Genuya]] kimi italyan şəhər-dövlətlərinin çiçəklənməsində istifadə olunmuşdur. Dövrün alman ixtiraçısı [[Yohan Qutenberq]] hərəkətli metal lövhələrin köməyi ilə kitab çapını asanlaşdırmış və elmin cəmiyyət arasında yayılmasını sürətləndirməyə nail olmuşdur.<ref>Eisenstein, Elizabeth. (1980). ''The printing press as an agent of change.'' Cambridge University Press, pp. 3–43.</ref>
1517-ci ildə [[Vittenberq]] keşişi [[Martin Lüter]] katolik kilsəsinin [[indulgensiya]]ların satışı aktına qarşı "[[95 tezis]]" çıxışı ilə yadda qalmışdır. 1555-ci ildə Auqsburq sülhünün imzalanması nəticəsində "[[Lüteranizm]]" inancı katolisizmə alternativ kimi qəbul olundu.
[[File:HRR 1648.png|thumb|left|[[Otuzillik müharibə]]ni başa çatdıran [[Vestfaliya sülhü]]ndən sonra [[Müqəddəs Roma İmperiyası]]]]
Köln müharibəsindən [[Otuzillik müharibə]]nin başa çatmasına qədər olan müddət ərzində baş verən dini münaqişələr alman ərazilərini viran hala salmışdı.<ref name=Philpott>{{cite journal|last=Philpott|first=Daniel|title=The Religious Roots of Modern International Relations|journal=World Politics|date=January 2000|volume=52|issue=2|pages=206–245|doi=10.1017/S0043887100002604}}</ref> Həmin müharibələr nəticəsində alman dövlətləri öz əhalisinin təqribən 30 faizini, bəzi yerlərdə isə 80 faizindən çoxunu itirdi.<ref>{{cite book |title=The Savage Wars of Peace: England, Japan and the Malthusian Trap |first=Alan |last=Macfarlane |publisher=Blackwell |year=1997 |page=51 |isbn=978-0-631-18117-0}}</ref> 1648-ci ildə imzalanan [[Vestfaliya sülhü]] bu din müharibələrini bitirdi. Həmin sülh müqaviləsi nəticəsində imperiya bir neçə müstəqil dövlətə parçalandı. 1740-cı ildən sonra, [[Avstriya]]da hökm sürən [[Habsburqlar sülaləsi]] və [[Prussiya]] dövləti alman əyalətlərini öz tərəflərinə çəkib ölkəyə tamamilə hökm etməyə başladılar.<ref>{{cite book|author=Gagliardo, G|title=Reich and Nation, The Holy Roman Empire as Idea and Reality, 1763–1806|publisher=Indiana University Press|year=1980|pages=12–13}}</ref>
1772-ci ildə və sonradan, 1793 və 1795-ci ildə iki dominant alman dövləti olan Prussiya və Avstriya, həmçinin [[Rusiya İmperiyası]] Polşa torpaqlarını öz aralarında bölüşdürməyə razılaşdılar. Bölüşdürülmə nəticəsində milyonlarla polyakdilli əhali iki alman monarxiyasının idarəçiliyi altına düşdü. [[Anneksiya]] olunmuş ərazilər Prussiya krallığı və Habsburqlar sülaləsinə birləşdirilsə də, həmin ərazilər rəsmi şəkildə Müqəddəs Roma İmperiyasının tərkib hissəsi hesab olunmadı.<ref>{{cite book |first1=Robert |last1=Bideleux |first2=Ian |last2=Jeffries |title=A History of Eastern Europe: Crisis and Change |publisher=Routledge |year=1998 |page=156}}</ref><ref>{{cite book |first1=Judy |last1=Batt |first2=Kataryna |last2=Wolczuk |title=Region, State and Identity in Central and Eastern Europe |publisher=Routledge |year=2002 |page=153}}</ref> 1806-cı ildə [[Napoleon müharibələri]] ərzində Müqəddəs Roma İmperiyası tamamilə süquta uğradı və bir çox alman dövləti Fransanın təsiri altına düşdü. 1815-ci ilə qədər Fransa, Rusiya, Prussiya və Habsburqlar (Avstriya) dövlətləri [[Napoleon müharibələri]] ərzində alman əraziləri uğrunda mübarizə aparırdı.<ref>Fulbrook 1991, p. 97.</ref>
=== Almaniya İmperiyası və Birinci dünya müharibəsi ===
|