Almaniya: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
KaraBakh (müzakirə | töhfələr)
Redaktənin izahı yoxdur
KaraBakh (müzakirə | töhfələr)
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 89:
3-cü əsrdə bir çox qərbi german tayfaları ortaya çıxdı: [[alemanlar]], [[franklar]], [[sakslar]], frizlər, xattilər, siqambrilər və turinqilər. Təxminən 260-cı ildə german tayfaları Roma idarəçiliyindəki ərazilərə daxil oldu.<ref>{{cite book |series= The Cambridge Ancient History |title =The crisis of empire, A.D. 193–337 |volume =12 |page =442 |isbn=978-0-521-30199-2 |first =Alan K. |last =Bowman |first2 =Peter |last2 =Garnsey |first3 =Averil |last3 =Cameron |publisher =Cambridge University Press |year = 2005}}</ref> 375-ci ildə [[hunlar]]ın işğalı və 395-ci ildə Romanın tənəzzülündən sonra german tayfaları cənub-qərb istiqamətində hərəkət etdi. Eyni zamanda, bir neçə böyük tayfa indiki Almaniya ərazisində məskunlaşdı. [[Merovinqlər sülaləsi]] dövründən etibarən Avstraziya, Neystriya və Akvitaniya kimi geniş ərazilər franklar tərəfindən işğal olundu və [[Frank krallığı]]nın əsası qoyuldu. Müasir Almaniyanın şərq hissəsini təşkil edən ərazilərdə isə qərbi slavyanlar məskunlaşdı.
 
=== Şərqi Frank krallığı və Müqəddəs Roma İmperiyası ===
=== Almaniya Orta Əsrlərdə ===
{{əsas|Müqəddəs Roma İmperiyası}}
[[Şəkil:Lucas Cranach (I) workshop - Martin Luther (Uffizi).jpg|thumb|left|150px|[[Martin Lüter]] Avropada [[Reformasiya]]nın banisi]]
800-cü ildə frank kralı [[Böyük Karl]]ın imperator olması ilə birlikdə Karolinqlər İmperiyasının əsası qoyuldu. Hansı ki, həmin imperiya 843-cü ildə imzalanmış [[Verden müqaviləsi]] nəticəsində parçalandı.<ref name="f11">Fulbrook 1991, p. 11.</ref> [[Frank krallığı|Frank Krallığı]]nın süqutunun ardınca, [[Almaniya tarixi]] 900 il müddətinə [[Müqəddəs Roma İmperiyası]]nın tarixi ilə birləşdi. Əvvəllər Şərqi Frank krallığı adlanan bu ərazi qərbdə [[Reyn çayı]]ndan şərqdə [[Elba çayı]]na, şimalda [[Şimal dənizi]]ndən cənubda [[Alp dağları]]na qədər uzanırdı. Saksoniya sülaləsi (919–1024) öz hakimiyyəti dövründə bir çox böyük knyazlıqları öz ərazisinə birləşdirdi və alman kralı [[I Otto]] 962-ci ildə həmin ərazilərdə Müqəddəs Roma İmperiyasının əsasını qoydu. 966-cı ildə [[III Otto]] taxta çıxdıqdan qısa müddət sonra öz qohumu V Qriqorini papa təyin etdi və beləliklə, V Qriqori ilk alman papa kimi tarixə keçdi. Salian sülaləsinin hakimiyyəti dövründə İtaliyanın şimalı və [[Burqundiya]] da imperiya ərazisinə birləşdirildi.<ref>{{cite book|author=McBrien, Richard|title=Lives of the Popes: The Pontiffs from St. Peter to Benedict XVI|publisher=HarperCollins|year=2000|page=138}}</ref>
Almanlar romalıların təsiri altında [[xristianlıq|xristianlığı]] qəbul edirlər. Daha sonra yaranan [[Müqəddəs Roma imperiyası]]nda almanlar əsas rolu oynayan xalq olurlar. 11 və 12-ci əsrlərdə Müqəddəs Roma imperiyası [[İtaliya]] və [[Burqundiya]]nı öz ərazisinə qatır. 12-ci əsrdən etibarən isə almanlar Şərqi Avropada yaşayan slavyanları əsarət altına almağa başlayırlar. ''Ostsiedlung'' adını alan bu proses nəticəsində almanlar Şərqi Avropada çoxlu sayda koloniyalar yaratmağa başlayırlar.
 
[[File:Gutenberg.jpg|thumb|left|upright=0.7|15-ci əsrdə yaşamış məşhur alman ixtiraçı [[Yohan Qutenberq]]]]
16-cı əsrdə Almaniyada keşiş [[Martin Lüter]]in başçılığı altında [[reformasiya]] hərəkatı başlanır. Katolik kilsəsindən ayrılan [[Lüteranlıq|Lüteran kilsəsi]] [[1530]]-cu ildən etibarən bir çox alman dövlətlərində rəsmi dinə çevrilir. Məzhəblərarası qarşıdurma [[30 İllik müharibə]]yə (1618-1648) gətirib çıxardı, bu müharibə Almaniyaya çox böyük ziyan vurdu, Almaniyanın əhalisi 30% azaldı.<ref>[http://books.google.com/books?id=eGsCGAdH4YQC&pg=PA51&dq=&hl=en#v=onepage&q&f=false The savage wars of peace: England, Japan and the Malthusian trap. By Alan Macfarlane] {{en}}</ref><ref>Geoffrey Parker, ''The Thirty Years' War'' (1997) p. 178 has 15-20% decline; Tryntje Helfferich, ''The Thirty Years War: A Documentary History'' (2009) p. xix, estimates a 25% decline. Wilson (2009) pp. 780–95 reviews the estimates.{{en}}</ref> [[1740]]-cı ildən etibarən alman torpaqları [[Habsburqlar Sülaləsi]] və [[Prussiya]] arasında rəqabət meydanına çevrilir. [[1806]]-cı ildə [[Napoleon]] Almaniyanı işğal edərək Müqəddəs Roma imperiyasına son qoydu<ref>Raff, ''History of Germany'' (1988) pp 34-55{{en}}</ref>.
 
12-ci əsrdə, [[Hohenştaufen sülaləsi]] (1138–1254) dövründə alman hökmdarları imperiyanın sərhədlərini cənuba və şərqə doğru genişləndirərək [[slavyanlar]] tərəfindən məskunlaşılmış əraziləri də ələ keçirdilər. Əksər üzvləri şimali alman şəhərlərindən ibarət olan [[Hanza ittifaqı]] ticarətin genişləndirilməsi sayəsində bölgəni inkişaf etdirməyə nail oldu.<ref>Fulbrook 1991, pp. 13–24.</ref> Cənubda isə Böyük Ravensburq Ticarət Korporasiyası oxşar funksiyanı icra edirdi. 1356-cı ildə imperator IV Karl tərəfindən imzalanmış dekretə əsasən imperiyanın əsas konstitusional strukturu müəyyən edilirdi və həmin struktura əsasən imperator yeddi nəfər seçici tərəfindən təyin olunmalı idi.<ref>Fulbrook 1991, p. 27.</ref>
Napoleon işğallarının ardından keçirilən [[Vyana Konfransı]]nda [[Alman Dövlətlərinin Konfederasiyası]]nın yaradılması haqqında qərar qəbul olundu. Bu konfederasiyaya 39 dövlət daxil idi.<ref>Loyd E. Lee, "The German Confederation and the Consolidation of State Power in the South German States, 1815-1848," ''Consortium on Revolutionary Europe 1750-1850: Proceedings,'' 1985, Vol. 15, pp. 332–346</ref> Konfederasiya dövründə alman milliyətçiliyi ideologiyası xüsusilə gənc intellektual insanlar arasında geniş yayılmağa başladı. Məhz həmin dövrdə Almaniyanın simvolları kimi qırmızı, qızılı və qara rənglərdən istifadə olunmağa başlandı, bu rənglər sonradan Almaniya bayrağının rənglərinə çevrildilər. [[1848]]-ci ilin Mart ayında Prussiyada [[Mart inqilabı]] baş verir. [[1862]]-ci ildə kral [[Otto fon Bismark]]ı Prussiyanın yeni baş naziri elan edir. Bismark [[1864]]-cü ildə Danimarkaya qarşı uğurlu müharibə aparır. Bundan dərhal sonra Bismark Avstriyaya qarşı hücuma keçir. [[1866]]-cı ildə baş verən [[Avstriya-Prussiya müharibəsi]]ndə prussiyalılar qətiyyətlə qələbə qazanaraq Avstriyanı konfederasiyadan kənarlaşdılar. Beləliklə Alman Dövlətlərinin Konfederasiyası buraxılır. Onun əvəzində isə Prussiyanın başçılıq etdiyi [[Şimali Alman İttifaqı]] (''Norddeutscher Bund'') yaranır. 1870-ci ildə [[Fransa-Prussiya müharibəsi]] başlayır<ref>Taithe Bertrand. Citizenship and Wars: France in Turmoil 1056–1871{{en}}</ref>. Bu müharibədə Fransa darmadağın olunur.
 
[[ŞəkilFile:Lucas Cranach (I) workshopd.Ä. - Martin Luther, 1528 (UffiziVeste Coburg).jpg|thumb|left|150pxupright=0.7|[[Martin Lüter]] Avropada(1483–1546), protestant [[Reformasiya|reformasiyaçı]]nın banisi]]
 
1315-ci ildə baş tutmuş "Böyük aclıq" illərinin ardınca, 1348-1350-ci illər aralığında baş vermiş "[[Qara ölüm]]" adlı taun pandemiyası nəticəsində 14-cü əsrin birinci yarısında əhalinin sayı xeyli azalmışdı.<ref>{{cite book |url=http://www.vlib.us/medieval/lectures/black_death.html |title=The Great Famine (1315–1317) and the Black Death (1346–1351) |first=Lynn Harry |last=Nelson |publisher=University of Kansas |accessdate=14 may 2019 |deadurl=no |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110429072010/http://www.vlib.us/medieval/lectures/black_death.html |archivedate=29 aprel 2011}}</ref> Əhalinin say baxımından tənəzzülə uğramasına baxmayaraq, alman rəssamları, mühəndisləri və alimləri tərəfindən inkişaf etdirilmiş texnikalar italyan rəssamları və konstruktorları tərəfindən [[Venesiya Respublikası|Venesiya]], [[Florensiya Respublikası|Florensiya]] və [[Genuya respublikası|Genuya]] kimi italyan şəhər-dövlətlərinin çiçəklənməsində istifadə olunmuşdur. Dövrün alman ixtiraçısı [[Yohan Qutenberq]] hərəkətli metal lövhələrin köməyi ilə kitab çapını asanlaşdırmış və elmin cəmiyyət arasında yayılmasını sürətləndirməyə nail olmuşdur.<ref>Eisenstein, Elizabeth. (1980). ''The printing press as an agent of change.'' Cambridge University Press, pp. 3–43.</ref>
 
1517-ci ildə [[Vittenberq]] keşişi [[Martin Lüter]] katolik kilsəsinin [[indulgensiya]]ların satışı aktına qarşı "[[95 tezis]]" çıxışı ilə yadda qalmışdır. 1555-ci ildə Auqsburq sülhünün imzalanması nəticəsində "[[Lüteranizm]]" inancı katolisizmə alternativ kimi qəbul olundu.
 
[[File:HRR 1648.png|thumb|left|[[Otuzillik müharibə]]ni başa çatdıran [[Vestfaliya sülhü]]ndən sonra [[Müqəddəs Roma İmperiyası]]]]
 
Köln müharibəsindən [[Otuzillik müharibə]]nin başa çatmasına qədər olan müddət ərzində baş verən dini münaqişələr alman ərazilərini viran hala salmışdı.<ref name=Philpott>{{cite journal|last=Philpott|first=Daniel|title=The Religious Roots of Modern International Relations|journal=World Politics|date=January 2000|volume=52|issue=2|pages=206–245|doi=10.1017/S0043887100002604}}</ref> Həmin müharibələr nəticəsində alman dövlətləri öz əhalisinin təqribən 30 faizini, bəzi yerlərdə isə 80 faizindən çoxunu itirdi.<ref>{{cite book |title=The Savage Wars of Peace: England, Japan and the Malthusian Trap |first=Alan |last=Macfarlane |publisher=Blackwell |year=1997 |page=51 |isbn=978-0-631-18117-0}}</ref> 1648-ci ildə imzalanan [[Vestfaliya sülhü]] bu din müharibələrini bitirdi. Həmin sülh müqaviləsi nəticəsində imperiya bir neçə müstəqil dövlətə parçalandı. 1740-cı ildən sonra, [[Avstriya]]da hökm sürən [[Habsburqlar sülaləsi]] və [[Prussiya]] dövləti alman əyalətlərini öz tərəflərinə çəkib ölkəyə tamamilə hökm etməyə başladılar.<ref>{{cite book|author=Gagliardo, G|title=Reich and Nation, The Holy Roman Empire as Idea and Reality, 1763–1806|publisher=Indiana University Press|year=1980|pages=12–13}}</ref>
 
1772-ci ildə və sonradan, 1793 və 1795-ci ildə iki dominant alman dövləti olan Prussiya və Avstriya, həmçinin [[Rusiya İmperiyası]] Polşa torpaqlarını öz aralarında bölüşdürməyə razılaşdılar. Bölüşdürülmə nəticəsində milyonlarla polyakdilli əhali iki alman monarxiyasının idarəçiliyi altına düşdü. [[Anneksiya]] olunmuş ərazilər Prussiya krallığı və Habsburqlar sülaləsinə birləşdirilsə də, həmin ərazilər rəsmi şəkildə Müqəddəs Roma İmperiyasının tərkib hissəsi hesab olunmadı.<ref>{{cite book |first1=Robert |last1=Bideleux |first2=Ian |last2=Jeffries |title=A History of Eastern Europe: Crisis and Change |publisher=Routledge |year=1998 |page=156}}</ref><ref>{{cite book |first1=Judy |last1=Batt |first2=Kataryna |last2=Wolczuk |title=Region, State and Identity in Central and Eastern Europe |publisher=Routledge |year=2002 |page=153}}</ref> 1806-cı ildə [[Napoleon müharibələri]] ərzində Müqəddəs Roma İmperiyası tamamilə süquta uğradı və bir çox alman dövləti Fransanın təsiri altına düşdü. 1815-ci ilə qədər Fransa, Rusiya, Prussiya və Habsburqlar (Avstriya) dövlətləri [[Napoleon müharibələri]] ərzində alman əraziləri uğrunda mübarizə aparırdı.<ref>Fulbrook 1991, p. 97.</ref>
 
=== Almaniya İmperiyası və Birinci dünya müharibəsi ===