Qədim Afina: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Teqlər: Mobil redaktə Mobil veb redaktə
Şablonun Azərbaycan dilinə tərcümə edilməsi, qrammatik və texniki düzəlişlər (Turkmenbot da fəaliyyətdədir) using AWB
Sətir 1:
'''Afina''' ({{lang-grc|Αθήναι}}) - [[Qədim Yunanıstan|Qədim Yunanıstanın]]ın [[Attika]] əyalətində şəhər-dövlət.
 
== Tarixi ==
[[Şəkil:Akropolis_by_Leo_von_Klenze.jpg|thumb|350x350px|[[Afina akropolu]], Leo fon Klensin rekonstruksiyası 1846-cı il]]
E.ə. XI-IX əsrlər Yunanıstan tarixinin '''«Homer dövrü»''' adlanır. Yunanıstanda təsərrüfat, sənət, ticarət inkişaf etmişdi. İbtidai icma quruluşu quldarlıqla əvəz olunmuşdu. Orta Yunanıstanda Afina, Cənubi Yunanıstanda [[Korinf]], [[Sparta]], Egey dənizi sahillərində [[Milet]], [[Samos]], [[Efes]], [[Rodos]] kimi şəhər dövlətlər yaranmışdı.
 
Orta Yunanıstanın cənub-şərqindəki ''Attika'' adlı böyük yarımadada geniş düzənliyin ortasında yerləşən sıldırım təpədə e.ə. II minillikdə Afina şəhəri salınmışdı. Təpənin zirvəsində ətrafına hasar çəkilmiş ''Akropol'' adlanan qala yerləşirdi. E.ə. VIII əsrdə Akropolda yaşayan adlı-sanlı adamlar Attikanın bütün əhalisini özlərinə tabe etdilər. E.ə.VIII əsrdə Afina şəhər dövlətini ağsaqqallar şurası və onun seçdiyi 9 hökmdar idarə edirdi.
 
Adlı-sanlı yunanlar öz idarə üsullarını «aristokratiya», yəni «yaxşıların hakimiyyəti» adlandırırdılar. Attikanın qalan azad əhalisinə, yəni sənətkarlara, kəndlilərə, günəmuzdçulara, dənizçilərə isə «demos» deyirdilər.
 
== Afinada təsərrüfatın inkişafı ==
Afina əhalisi əkinçilik və maldarlıqla məşğul olur, əsasən, zeytun və üzüm becərir, şərab və zeytun yağı istehsal edirdi. Şərab və zeytun yağını saxlamaq və daşımaq üçün ''amfora'' adlanan gil küplər düzəldirdilər. Amfora qablar iki qulplu dar boğazlı idi. E.ə. VI əsrdə qara və qırmızı rəngli amfora istehsal edilirdi. [[Akropol|Akropolun]]un yaxınlığında aqora adlanan bazar meydanı yerləşirdi. Burada dulusçuluq, dəmirçilik, toxuculuq, kənd təsərrüfatı məhsulları satılırdı. E.ə. VII əsrdə Afinada gümüş pul kəsilirdi.
 
== Afinada quldarlıq təsərrüfatı ==
Sətir 18:
 
== Borc daşı. Köləlik. ==
Afinada varlılar əvvəllər özləri torpaqlarını becərirdilər. Sonra onlar günəmüzdçülardan, (torpağı və daimi işi olmayan, yalnız gördükləri işə görə haqq alan), daha sonra isə qullardan istifadə etməyə başladılar. Afinada köləliyin əsas mənbələri dəniz quldurluğu, müharibədə əsir götürmək, borca görə kişiləri, qul qadınların uşaqlarını qul etmək idi. Qulları bazarda satır, onları, əsasən, mədənlərdə, sənətkar emalatxanalarında, kənd təsərrüfatı və ev işlərində işlədirdilər.
 
Afinada kəndlilər aristokratlardan borca və ya sələminə pul alırdılar. Aristokratlar verdiyi borcu kəndlinin tarlasının kənarında borc daşına yazırdılar. Buraya borcun miqdarı, sələm faizi, verildiyi vaxt, qaytarılacağı müddət qeyd edilirdi. E.ə.VII əsrdə, demək olar, bütün kəndlilər borca düşdülər. E.ə. VII əsrdə demosun bir hissəsi varlanmışdı, amma yenə də aristokratların hakimiyyəti altında idi.
Sətir 24:
== Demos və aristokratlar arasında mübarizə ==
[[Şəkil:Solon.jpg|alt=|thumb|250x250px|[[Solon]]]]
E.ə.VII əsrdə Afi­nada bütün məsələləri adlı-sanlı adamlardan ibarət ''Ağsaqqallar Şurası'' həll edirdi. Aristokratlar hakimiyyətlərini möhkəmləndirmək üçün sərt qanunlar qəbul edirdilər. E.ə. VII əsrdə belə sərt qanunu [[Drakon]] tərtib etmiş və ''«Drakon qanunu»'' adlanan bu qanun haqqında deyirdilər ki, o, ''«mürəkkəblə deyil, qanla yazılmışdır»''. Adlı-sanlı olmayan hər kəs cüzi xəta üstündə, hətta bir salxım üzüm oğurladıqda ölümə məhkum edilirdi. E.ə.VII əsrdə idarəetmədə iştirak etmək üçün demosla aristokratlar arasında mübarizə başlandı.
 
Demos yoxsulların borclarını ləğv etməyi, torpağı kəndlilər arasında bölüşdürməyi tələb edirdi. E.ə. VI əsrin əvvəllərində demosla aristokratlar arasında mübarizə kəskinləşdi. Aristokratlar xalqın üsyan edəcəyindən qorxdular və demosa güzəştə getməyə məcbur oldular. E.ə. 594-cü ildə demos və aristokratları barışdırmaq hökmdar [[Solon|Solona]]a tapşırıldı. Solon xalq yığıncağına arxalanıb islahat keçirdi və islahata əsasən borc daşlarını və borca görə qul olmağı ləğv etdi. Afinalıların gələcəkdə borca görə qul edilməsi qadağan olundıı. Attikanın bütün yerli kişi sakinləri Afina vətəndaşları hesab edildi. Kənar yerlərdən gəlmələr Afina vətəndaşı sayılmırdılar. Əmlaka görə əhali 4 dərəcəyə bölünürdü. Onlar iki il hərbi təlim keçir, müharibə başlanan kimi bütün vətəndaşlar silahı ilə orduya gəlməli idi. Piyada döyüşçülərin əksəriyyəti kəndlilər idi.
 
Afina vətəndaşları xalq yığıncağında iştirak etmək hüququna malik idilər. Afinada dövlətin idarə olunmasında daha çox adam iştirak edirdi. E.ə.VI əsrin sonundan başlayaraq xalq yığıncağı Afina ordusuna və donanmasına başçılıq edən strateqləri də seçirdi. Beləliklə, e.ə. VIII-VI əsrlərdə Afinada quldarlıq quruluşu bərqərar oldu və quldarlıq dövləti yarandı.
Sətir 37:
 
Afinanın izdihamlı və səs-küylü yeri '''aqora''' idi. Səhər çağı aqorada ticarət başlanırdı. Axşama yaxın ticarət dayandırılır, əhali yenilikləri öyrənmək üçün buraya gəlirdi. Əhali burada xalq yığıncağında və məhkəmələrdə baxılacaq işlər haqqında bildirişlə tanış olur, yeniliklərdən xəbər tuturdular. Aqoraya hamı - varlı da, yoxsul da gəlirdi. Yaşlı kişilər və gənclər gimnaziyalarda məşhur alimlərin mühazirəsini dinləyir, gimnastika ilə məşğul olurdular. Böyük bir binada musiqiçilər və müğənnilər yarışırdılar.
<br />
 
== Həmçinin bax ==
Sətir 57 ⟶ 56:
 
== Xarici keçidlər ==
{{CommonscatVikianbar kateqoriyası|Classical Athens}}
*[https://kayzen.az/blog/Yunanistan-tarixi/541/q%C9%99dim-yunan-%C5%9F%C9%99h%C9%99r-d%C3%B6vl%C9%99tl%C9%99ri.html Qədim yunan şəhər-dövlətləri - kayzen.az]
 
*[https://kayzen.az/blog/Yunanistan-tarixi/457/afina-quldarl%C4%B1q-demokratiyas%C4%B1.html Afina quldarlıq demokratiyası]{{Şəhər-qaralama}}
{{Tarix-qaralama}}
{{Yunanıstan-qaralama}}
 
[[Kateqoriya:Şəhərlər]]
[[Kateqoriya:Qədim Yunanıstan]]