DNT: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Fixed grammar Teqlər: Mobil redaktə Mobil tətbiqetmə vasitəsilə redaktə |
k tənzimləmə using AWB |
||
Sətir 1:
[[Şəkil:DNT.png|thumb|220 px|DNT spiralının bir parçasının quruluşu]]
'''Dezoksiribonuklein turşusu''' ('''DNT''') canlı orqanizmin formalaşması və həyati proseslərini davam etdirəbilməsi üçün irsi informasiyanın saxlanıldığı, nəsillər arasında ötürülən biopolimerdir. Bütün orqanizmlər, bəzi [[
DNT [[eukariot]] hüceyrələrdə (misal olaraq heyvan vəya bitki hüceyrələrində) [[Hüceyrə nüvəsi|nüvədə]] yerləşir. Buradaki DNT hüceyrənin bəzi etaplarında [[xromosom]] halına keçir. DNT eukariotlarda eləcə də bəzi [[mitoxondri]] vəya [[plastid]] kimi orqanoidlərdə də vardır. [[Bakteriya]] vəya [[arxeya]] kimi prokariot orqanizmərdə isə DNT nüvəyə bənzər ərazidə membrana tutunmuş haldadır. Bu orqanizmlərdə [[plazmid]] deyilən, avtonom bölünəbilən kiçik DNT molekullar da mövcuddur. Bundan başqa bəzi [[
DNT-nin ən əsas rolu [[hüceyrə]]də uzun-müddətli informasiyanın saxlanılmasıdır. DNT ən önəmlisi [[gen]] olan bir sıra vahidlərə bölünür.
Kimyəvi cəhətdən, DNT [[nukleotid]] deyilən vahidlərdən əmələ gələn uzun polimerdir. Hər bir nukleotid [[azotlu əsas]], şəkər ([[dezoksiroboza]]) və [[fosfat qrupu]]ndan meydana gəlir. DNT zincirinin omurğasını fosfat və şəkər qrupları əmələ gətirir, əsaslar isə ikili zincirin iç qismində digər tərəfdəki əsas ilə qarşı qarşıya duracaq şəkildədir. DNT molekulunun bu cür iki zincirli halı təbiətdə əksəriyyəti təşkil edir və spiral şəklini alaraq "ikili sarmal" adını almasına səbəb olmuşdur.
Sətir 17:
Nukleotidlərin ardıcıllığında saxlanılar informasiya müxtəlif növ RNT tiplərinin yaranmasına yarayır: informasiya (qəlib, matriks) RNT ([[mRNT]]), ribosomal ([[rRNT]]) və nəqliyyat RNT ([[tRNT]]). Bütün RNT növləri zülal istehsalında rol almaqdadırlar. mRNT özündə yaradılacaq zülalın [[Amin turşusu|amin turşuları]] ardıcıllığı bilgisini saxlamaqdadır. rRNT ribosomun əsas tərkibində yer almaqdadır. tRNT isə amin turşularını ribosomdaki zülal quraşdırma aktiv mərkəzinə daşımaqdadır.
Bir qayda olaraq DNT [[
ibarət olub təxminən 3 milyard əsas cütündən ibarətdir.
Uotson-Krik modelinə əsasən 2 zəncir arasında məsafə 20A°dır, zəncirin sarmal (tam burulma) boyu isə 34 A°,iki nukleotid arasında məsafə isə 3,4 A° uzunluqdadır.
Sətir 29:
[[Frederik Qriffit]] 1928-də bu gün öz adıyla anılan [[Qriffit təcrübəsi]] ilə göstərdi ki, "hamar" və ölü [[Pneumococcus]] bakteriyaları ilə canlı və "hamar olmayan" bakteriyaları qarışdıraraq, Pneumococcusun "hamarlıq" xüsusiyyətləri bakteriyalar arasında köçürüləbilir. 1943-cü ildə [[Osvald Teodor Averi]], [[Kolin Makleod]] və [[Maklin Makkarti]] DNT-ni geenetik informasiyanın daçıyıcısı olaraq irəli sürdüklərində, Qriffit təcrübəsindəki "tranformasiya edən faktor"-nun DNT olduğunu göstərmiş oldular. 1953-cu ildə [[Alfred Hörşi]] və [[Marta Çeyz]] DNT-nin [[T2]] faj virusunun genetik maddəsi olduğunu göstərərək bir daha sübut etdilər ki, bu molekul irsiyyətdə mərkəzi rol oynamaqdadır.
[[Şəkil:DNA_orbit_animated.gif|frame|left|DNT-nin bir parçasının animasiyası. Əsaslar ortada qalan üfüqi molekullardır.
1953-cü ildə [[Ceyms Uotson]] və [[Frensis Krik]], [[Rozalind Franklin]] tərəfindən əldə edilən rentqen diffraksiya şəkilləri və əsasların qoşalaşdığı fakrtlarına arxalanaraq ilk doğru model olaraq qəbul edilən ikili sarmal modelini irəli sürdülər. Bu kəşf ümumilikdə molekulyar biologiyada dönüm nöqtəsi olaraq qəbul edilir. Vatson və Krik modelinə eksperimental sübutlar olan başqa 5 məqalə də sözü gedən modelin təklif edildiyi məqalə ilə birlikdə Nature (Təbiət) elmi jurnalında dərc olunmuşdur. Bu məqalələrdən biri [[Rozalind Franklin]] və [[Raymond Qoslinq]]in Vatson-Krik modelini dəstəkləyən ilk rentqen diffraksiya təcrübəsidir. Franklinin ölümündən sonra 1962-ci ildə Vatson, Krik və [[Mauris Vilkins|Vilkins]] birlikdə Fiziologiya və Tibb Nobel mükafatına layiq görülürlər. Bu gün də Vatson və Krik modellərinə ən böyük eksperimental sübut olan Franklinin təcrübəsini yeterincə önəm vermədikləri haqqda danışılır. Vatson və Krik məqalələrində Franklinə təşəkkür belə etməmişlərdir.
Krik 1957-ci ildə halhazırda molekulyar biologiyanın təməl prinsiplərindən biri kimi qəbul edilən "mərkəzi doqma" aksiyomunu irəli sürür. Bu aksiyom zülalların RNT-dən, RNT-nin isə öz növbəsində DNT-dən istehsal olunduğunu və bu informasiya axışının tək yönlü olduğu prinsipidir. İkili sarmal quruluşunun gərəktirdiyi DNT-nin kopialanması mexanizmi 1958-ci ildə [[Meselson-Stahl təcrübəsi]] ilə aydınlğa qovuşduruldu. Krik və əməkdaşlarının informasiyanın DNT-də üst-üstə düşməyən, yəni ardıcıl [[kodon]] adı verilən üçlü əsas şəklində tutulduğunu irəli sürdükdən sonra, [[Har Qobind Korana|Korana]], [[Robert Holli|Holli]] və [[Marşal Varren Nirenberq|Nirenberq]] genetik şifrəni aşkarlamışlardır.
Bu kəşflər molekulyar biologiya elminin doğuşunu təmsil etməkdədirlər.
== DNT-nin ikiqat spiralı ==
DNT molekulunda müəyyən bir bioloji növün irsiyyət məlumatı nukleotidlərin müxtəlif ardıcıllığı şəklində kodlaşdırılmışdır.
DNT makromolekulları ümumi ox ətrafında burulmuş iki zəncirdən təşkil olunmuş spiraldan ibarətdir. Bu onların ikinci quruluşudur. Zülallarda olduğu kimi, ikinci quruluşun saxlanmasında hidrogen rabitələrinin böyük rolu var. Onlar burada makromolekulun müxtəlif zəncirlərin pirimidin və purin əsasları arasında əmələ gəlir, zülal makromolekullarının radikallarından fərqli olaraq, bu əsaslar spiralın xaricində deyil, daxilində yerləşir.
Məlumdur ki, [[hidrogen rabitələri]] qismən müsbət yüklü hidrogen atomları ilə qismən mənfi yüklü oksigen atomları arasında əmələ gəlir. Buradan aydın olur ki, oxşar rabitələr, həmçinin hidrogen atomları ilə kifayət dərəcədə mənfi yükə malik azot atomları arasında yaranır. Azotlu əsaslar müəyyən bir prinsip əsasında, sanki bir- birini tamalayaraq birləşir: pirimidin əsası mütləq purin əsası ilə və əksinə birləşir ki, bu zaman molekulun zəncirləri həmişə üç hetrotsikldən (iki və dörd heterotsikldən deyil) ibarət eyni pillələr olur.
Bu, DNT-nin bütöv [[molekul]]unun quruluşunda bərabərliyi təmin edir. Belə cütlərin əmələ gəlməsi zamanı aşağıdakı qanunauyğunluq gözlənilir: cütləri əmələ gətirən əsaslardan biri purin, digəri isə pirimidin əsası olur. Bir qayda olaraq adenin timinlə, quanin isə yalnız sitozinlə cüt əmələ gətirir.
Sətir 47:
Məhz bu cür cütlərin əmələ gəlməsi bütövlükdə DNT-nin ikiqat spiralının komplementarlığını təmin edir. [[Zülal]]ların və [[nuklein turşuları]]nın kimyası və biokimyası öz inkşafına yeni elmlərin – bioüzvi kimya, molekulyar biologiya, gen mühəndisliyi elmlərinin yaranmasına gətirib çıxartdı. Bu elm sahələri bəşəriyyətin qarşısında həyatın sirlərinə daha dərindən yanaşmağa və dərk edilə bilən qanunauyğunluqlardan praktik məqsədlər üçün daha geniş istifadə etməyə tükənməz imkanlar açdı.
== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}
== Xarici keçidlər ==
{{
* [http://www.biltek.tubitak.gov.tr/bilgipaket/gen/index.html Tübitak-DNT]
| |||