Yəzdanizm: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k tənzimləmə using AWB |
Şablonun Azərbaycan dilinə tərcümə edilməsi, qrammatik və texniki düzəlişlər using AWB |
||
Sətir 1:
[[Şəkil:Lalish.jpg|thumb|250px|right|Yezdanizm dinin əsas müqəddəs və həcc məkanı olaraq qəbul edilən [[Şeyx Adi bin Müsafir]]in məzarının yerləşdiyi [[Laliş məbədi]].]]
[[Şəkil:YezidiTemple.JPG|thumb|right||250px|Yezidilər üçün bir digər müqəddəs məbəd hesab edilən [[Sinjar]] məbədi İraqın şimal bölgəsində yerləşir.]]
'''Yezdanizm''' ({{lang-ku|Yezdanîtî}}) — [[Yezidilər]]in inandığı, [[İslam]] dini ilə geniş əlaqəsi olmayan əsasən [[İraq]] və [[Suriya]] kimi ərazilərdə ardıcıllarının olduğu din. Yezdanizm sözünün kökü [[Avesta dili]]ndə olan ''Yazata'' sözündən yarandığı ehtimal edilir. Sözün [[kürd dili]]ndə olan qarşılığı ''sitayiş edilməyə dəyər'' mənasını verir. Yezdanizm dinin konkret yaranmağa tarixi məlum deyil. Dinin müasir halının VIII - XII əsr aralığında İraqda yaşayan kürd tayfaların arasında yarandığı təxmin edilir. Yezdanizmə inan [[yezidilər]] isə onların ardıcılı olduqları dinin qədim tarixə malik olduğunu və tarixin [[Qədim Mesopotamiya dini]]nin yarandığı dövrdə qədər uzandığını iddia edirlər. Yezdanizmdə konkret dini ədəbiyyat yoxdur. Bunun əsas səbəbi dinin daşıyıcısı olan şəxslərin ritual və əfsanələri nəsildən-nəsilə şifahi şəkildə ötürməsi olmuşdur.
Yezdanizm dini mövcud olduğu dövrdən etibarən, səmavi dinlər və əsasəndə [[İslam]] dinin ardıcılları tərəfindən mənfi qarşılanmışdır. Bunun əsas səbəbi isə yezidilərin Mələk Tavus adını verdikləri və səmavi dinlərdə şeytan olaraq təsvir edilən varlığa inanmalarıdır. Yezidilərə görə əsas tanrı Azdadır. Azda xoş niyyətli olduğundan ona ibadət edib günahların bağışanılması üçün dua edilməsinə gərək yoxdur. Dualar və bağışlanılmaqla bağlı istəklər Mələk Tavus üçün edilir. Duaların və istəklərin Mələk Tavus üçün edilməsinin əsas səbəbi isə insanların cəzalandırılması prosesində əsas söz sahibinin bu məlak olmasıdır. Yezdanizm dinin çox sərt qaydaları mövcuddur. Dini mətnlərin, yezidi olmayan bir şəxs tərəfindən oxunması və ya yayılması qadağandır. Bir şəxs sonradan yezidi ola bilməz. Bu din insanlara nəsildən nəsilə ötürülür və bir şəxsin sonradan bu dindən imtina edərək çıxmasının cəzası ölümdür.
[[Yezidilər]] üçün əsas müqəddəs məkan və eyni zamanda bir həcc mərkəzi olan [[Laliş məbədi]]dir. Bu məbəddə yezdanizm dinin əsas fikir sahiblərindən biri olan [[Şeyx Adi bin Müsafir]]in məzarı yerləşir. [[Yezidilər]] hər ilin bəlli günlərində bura həcc ziyarətləri həyata keçirirlər. Bu gün dünyada 800.000 civarında yezidinin yaşadığı təxmin edilir. Yezidilərin 650.000<ref>[http://www.aina.org/reports/yezidiscpt.pdf Iraq Yezidis: A Religious and Ethnic Minority Group Faces Repression and Assimilation] By Christian Peacemaker Teams in Iraq (25 September 2005)</ref> min nəfəri [[İraq]], 50.000<ref>{{cite web|title=Yazidi in Syria Between acceptance and marginalization|url=http://kurdwatch.org/pdf/kurdwatch_yeziden_en.pdf|work=KurdWatch|publisher=kurdwatch.org|accessdate=1 April 2014|page=4}}</ref><ref>{{cite news|title=Yazidis Benefit From Kurdish Gains in Northeast Syria|url=http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2013/10/syria-yazidi-minorities-kurds.html#|accessdate=1 April 2014|newspaper=al-monitor|date=18 October 2013|author=Andrea Glioti}}</ref> min nəfəri [[Suriya]] ərazilərində yaşayır. Ermənistan ərazisində 35.000<ref>[http://armstat.am/file/article/sv_03_13a_520.pdf 2011 Armenian census]</ref> minlik, Gürcüstanda isə 20.000<ref>[http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/92/Georgia_Census_2002-_Ethnic_group_by_major_administrative-territorial_units.pdf ETHNIC GROUPS BY MAJOR ADMINISTRATIVE-TERRITORIAL UNITS]</ref> min nəfərə yaxın yezidi kürdünün yaşadığı məlumdur. Ümumən Qafqazda yaşayan kürdlərin böyük bir qismi yezdanizm inancına sahibdirlər. Yezidilərin yaşadığı ənənəvi çoğrafi bölgələrlə yanaşı, xarici ölkələrdə yaşayan kürdlərin formalaşdırdığı yezidi-kürd toplumlarıda mövcuddur. Bunlardan Almaniyada sayları 60.000<ref>{{cite news |title=Dispersion of the Yazidi Nation in Syria, Turkey, Armenia, Georgia and Europe: Call for UN Action|first=Muhammad Shamsaddin|last=Megalommatis|newspaper=American Chronicle|date=February 28, 2010|url=http://www.americanchronicle.com/articles/view/143737|accessdate=August 20, 2010}}</ref> nəfərə yaxınlaşan yezidi icmasını misal göstərmək olar. Rusiyada isə 40.000<ref>{{cite web|title=Всероссийская перепись населения 2010 г. Национальный состав населения Российской Федерации|url=http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_10.php|work=Demoscope|publisher=Demoscope|accessdate=26 October 2013}}</ref> dən çox yezidinin yaşadığı məlumdur.
== Yezidilər üçün əsas inanclar ==
{{
* Dünya sonsuzdur. Dünyanı yaradan tanrı onu əsla dağıtmaz.
* Təbiətin qorunması və təbiətə sevgi əsasdır.
| |||