Dulusçuluq: Redaktələr arasındakı fərq

[[Şəkil:Potier-Djerba.jpg|thumb|250 px|Dulusçu emalatxanası]]

'''Dulusçuluq''' — gilin xüsusi formaya salınması və xüsusi bişirilməsi ilə bağlı peşə.

== Azərbaycanda dulusçuluğun tarixi ==

[[Şəkil:Baylakan.jpg|thumb|300 px|Beyləqandan tapılmış saxsı qab. XII – XIII əsr.]]

 

İlk orta əsrlərin sonlarından başlayaraq Azərbaycanda dulusçuluq istehsalı daha yüksək səviyyəyə çatmışdı. Monqol işğallanna qədər davam etmiş bıı yüksəliş dövründə dulusçuluqda güclü kəmiyyət və keyfıyyət dəyişikliyi başf vermişdi. Ayaqla hərəkətə gətirilən çarxın meydana gəlməsi, müxtəlif dulusçuluq mərkəzlərində şirli qablar istehsalının başlanması, dulus kül rələrinin kutləvi şəkildə tətbiq edilməsi yüksək keyfıyyətli saxsı məmulatınııı. istehsalı üçün daha əlverişli şərait yaradırdı.

[[Şəkil:Hunter from Baylakan.jpg|thumb|300 px|Beyləqandan tapılmış üstü yazılı saxsı qab. XII—XIII əsr.]]

 

 

Təkcə məişətdə işlədilən su qablarının bir neçə növü [[su]] daşımaq üçün ([[səhəng]], [[cürdək]], [[bardaq]], [[şəhrəng]], [[kuzə]]). Su saxlamaq və süfrədə işlətmək üçün ([[küp]], [[sürahı]], [[qurqur]], [[dolça]], [[parç]], [[tayqulp]]), yuyunmaq və dəstamaz almaq üçün ([[aftafa]], [[lülyəin]] və s.) çox müxtəlif saxsı qablar istehsal edilirdi. Ümumiyyətlə isə, dulus ustaları 50-dən çox müxtəlif növlü qab-qacaq istehsal etməyi bacarırdılar.

Sənətkarlığın digər sahələrilə müqayisədə XVIII əsrdə Qarabağda dulusçuluq istehsalı haqqında məlumat çox azdır. Bunu bir tərəfdən XVIII əsrdə Qarabağın arxeoloji qazıntıların obyektinə çevrilməməsi, digər tərəfdən isə bu sahənin dərin tənəzzülə uğraması ilə izah etmək olar. XVII əsrin sonlarından başlayan və Qarabağ xanlığı dövrünü də əhatə edən ümumi iqtisadi tənəzzül dulusçuluğa da mənfi təsir göstərmişdir. Mülki tikinti işlərinin azalması, tikililərdə bəzək materiah kimi kaşı və digər dekorativ bəzək vasitələrindən az istifadə edilməsi tikinti keramikasının istehsal həcminin kəskin şəkildə aşağı düşməsinə səbəb olmuşdu. Əlbəttə, XVIII əsrdə Qarabağda dulusçuluğun bu sahəsinin tamamilə sıradan çıxması fikrini də söyləmək olmaz. Çox güman ki, bu dövrdə Qarabağda inşa edilən ictimai binalarda, ilk növbədə isə hamamlarda yerli istehsalın məhsulu olan kaşılardan istifadə edilirdi. Lakin yazılı mənbələrdə hələlik bu barədə heç bir məlumata rast gəlmək mümkün olmayıb. Görünür bu istehsal edilən saxsı bəzək vasitələrinin aşağı keyfıyyətli olması ilə bağlı idi.

Qarabağ xanlığının mövcud olduğu XVIII əsrin ikinci yarısı - XIX əsrin əvvəlində dulusçuluq istehsalının aparıcı sahəsi kimi daha çox məişət keramikasından söhbət açmaq olar. Əldə olan yazılı mənbələrin məlumatlarına əsasən belə bir qənaətə gəlmək olur ki, xanlıqlar dövründə məişətdə işlədilən saxsı məmulatı arasında iri həcmli su qablarının, ilk növbədə səhəng və küplərin istehsalı mühüm yer tuturdu. Qarabağlı dulus ustaları məişətin müxtəlif sahələrində işlədilən çoxlu gil məmulatları hazırlayırdılar. Etnoqrafık tədqiqatlar göstərir ki, məişətdə işlədilən dulusçuluq məhsullan öz təyinatlanna görə bir neçə qrupa bölünürdülər. Bunların arasında su qabları, yemək qabları süd məhsulları üçün qablar, evlərin qızdırılması və işıqlandırılması üçün nəzərdə tutulan qablar əsas yer tuturdular. Təkcə məişətdə işlədilən su qablarının bir neçə növünü daşımaq üçün (səhəng, cürdək, bardaq, şəhrəng, kuzə), saxlamaq və süfrədə işlətmək üçün (küp, sürahı, qurqur, dolça, parç, tayqulp), yuyunmaq və dəstamaz almaq üçün (aftafa, lülyəin və s.) çox müxtəlif saxsı qablar istehsal edilirdi.

 

== Qarabağda tunc dövrü boyalı qablar istehsalı ocaqları ==

 

== Həmçinin bax ==

* [[Azərbaycan təsviri sənəti]]

* [[Küp]]

[[Kateqoriya:Dulusçuluq| ]]

[[Kateqoriya:İstehsalat]]