Almaniya: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 149:
Sonradan [[Holokost]] olaraq bilinən hadisələr zamanı alman hökuməti azlıqları təqib etmiş və Avropanın müxtəlif nöqtələrində yerləşən nasist [[Nasist hərb düşərgələrinin siyahısı|həbs]] və ölüm düşərgələri şəbəkəsi vasitəsilə özlərindən aşağı səviyyədə gördükləri insanlara qarşı [[soyqırım]] həyata keçirmişdir. Nasistlər tərəfindən həyata keçirilmiş bu soyqırımlar nəticəsində 6 milyon [[yəhudi]], 220,000 ilə 1,500,000 arasında [[qaraçı]], 275,000 əlil, minlərlə [[Yehovanın Şahidləri]], yüz minlərlə Almaniya əleyhinə fikirləri olan siyasi və dini şəxsiyyət də daxil olmaqla, ümumilikdə 17 milyon insan sistematik şəkildə qətlə yetirilmişdir.<ref>{{cite book |last=Niewyk |first=Donald L. |title=The Columbia Guide to the Holocaust |year=2000 |publisher=Columbia University Press |pages=45–52 |author2=Nicosia, Francis R. |isbn =978-0-231-11200-0}}</ref> Alman qoşunları tərəfindən işğal olunmuş ərazilərdə aparılan nasist siyasəti nəticəsində 2.7 milyon [[polyak]], 1.3 milyon [[ukraynalı]], 1 milyon [[belorus]] və 3.5 milyon Sovet müharibə əsiri öldürülmüşdür.<ref name="books.google.com">Ian Kershaw.''[https://books.google.com/books?id=_tmGaItZ0tsC#v=onepage Stalinism and Nazism: dictatorships in comparison] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150915233529/https://books.google.com/books?id=_tmGaItZ0tsC |date=15 sentyabr 2015 }}''. Cambridge University Press, 1997, p.150 {{ISBN|0-521-56521-9}}</ref> Bunlara əlavə olaraq, alman işğalı altındakı Avropa ərazilərindən toplanmış 12 milyon insan Almaniya sənayesində kölə kimi istifadə olunmuşdur. Müharibə nəticəsində Almaniya 5.3 milyon insan itirmişdir.<ref name="Rüdiger Overmans 2000">{{cite book|author=Overmans, Rüdiger|title=Deutsche militärische Verluste im Zweiten Weltkrieg|publisher=Oldenbourg|year=2000|isbn=978-3-486-56531-7}}</ref><ref>{{cite book|first=Ian|last = Kershaw|title = The End; Germany 1944–45|year=2011|publisher=Allen Lane|pages=279}}</ref> Müharibənin başa çatmasından sonra təqribən 12 milyon etnik alman məcburi şəkildə Şərqi Avropadan çıxarılmışdır. Almaniya bu müharibə səbəbilə [[Veymar Respublikası|müharibədən əvvəlki ərazisi]]nin dörddə bir hissəsini itirmişdir. Strateji bombardmanlar və quru döyüşləri bir çox şəhərin və mədəni abidələrin dağılmasına səbəb olmuşdur.
===
{{əsas|Almaniya Demokratik Respublikası|Almaniya Federativ Respublikası}}
[[File:Map-Germany-1945.svg|thumb|Almaniya ərazisindəki amerikan, Sovet, ingilis və fransız işğal zonaları və Fransanın nəzarəti altında olan Saar bölgəsi, 1947-ci il. [[Potsdam konfransı]]nda əldə olunmuş razılaşmalara əsasən Oder çayının şərqində yerləşən ərazilər [[Polşa]] və [[Sovet İttifaqı]]na verildi.]]
[[Nasist Almaniyası]]nın təslim olmasından sonra, [[Antihitler koalisiyası]] Berlin və Almaniyanın qalan bütün ərazilərini dörd işğal zonasına böldü. Fransa, Birləşmiş Krallıq və ABŞ tərəfindən nəzarət olunan qərb sektoru adlanan ərazidə 23 may 1949-cu ildə [[Almaniya Federativ Respublikası]]nın əsasının qoyulduğu halda, 7 oktyabr 1949-cu ildə Sovet işğal zonasında [[Almaniya Demokratik Respublikası]] yaradıldı. Bu ölkələr qeyri-rəsmi şəkildə müvafiq olaraq [[Qərbi Almaniya]] və [[Şərqi Almaniya]] adlanırdı. Şərqi Almaniya Şərqi Berlini öz paytaxtı elan etsə də, "iki dövlət" həll yolunu müvəqqəti [[status-kvo]] kimi qəbul edən Qərbi Almaniya isə [[Bonn]] şəhərini paytaxt seçdi.<ref>{{cite book | last = Wise | first = Michael Z. | title = Capital dilemma: Germany's search for a new architecture of democracy| year = 1998| publisher = Princeton Architectural Press | isbn =978-1-56898-134-5 | page = 23}}</ref>
Federal parlamentli respublika şəklində qurulan Qərbi Almaniya sosial bazar iqtisadiyyatı modelinə üstünlük verdi. Qərbi Almaniya 1948-ci ilin əvvəlində [[Marşal planı]] adlanan ABŞ tərəfindən Avropa ölkələrinə yönələn dəstəyin əsas alıcısına çevrildi və bundan öz sənayesini yenidən qurmaq üçün istifadə etdi.<ref>{{cite book|author=Carlin, Wendy|chapter=West German growth and institutions (1945–90) |editor=Crafts, Nicholas |editor2=Toniolo, Gianni|year=1996|title=Economic Growth in Europe Since 1945|publisher=Cambridge University Press|page=464|isbn=978-0-521-49964-4}}</ref> [[Konrad Adenauer]] 1949-cu ildə Almaniyanın ilk [[Almaniyanın Federal Kansleri|federal kansler]]i seçildi və 1963-cü ilədək bu vəzifədə qaldı. Onun və onun ardınca kansler seçilən [[Lüdviq Erhard]]ın dövründə ölkə 1950-ci illərin başlanğıcından etibarən uzunmüddətli iqtisadi artım əldə etdi ki, bu da sonradan tarixə "[[iqtisadi möcüzə]]" kimi daxil oldu.<ref>{{cite web|url=http://www.bpb.de/izpb/10131/wirtschaft-in-beiden-deutschen-staaten-teil-1|title=Deutschland in den 50er Jahren: Wirtschaft in beiden deutschen Staaten|trans-title=Economy in both German states|author=Werner Bührer|date=24 dekabr 2002|website=Informationen zur Politischen Bildung|issue=256|publisher=Bundeszentrale für politische Bildung|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171201210446/http://www.bpb.de/izpb/10131/wirtschaft-in-beiden-deutschen-staaten-teil-1|archivedate=1 dekabr 2017}}</ref> Almaniya Federativ Respublikası 1955-ci ildə [[NATO]]-ya daxil oldu və 1957-ci ildə əsası qoyulan [[Avropa İqtisadi Birliyi]] adlı təşkilatın qurucu üzvlərindən biri oldu.
[[File:Thefalloftheberlinwall1989.JPG|thumb|left|1989-cu ildə [[Berlin divarı]]nın yıxılması, arxa planda [[Brandenburq darvazası]].]]
Şərqi Almaniya isə bir [[Şərq bloku]] dövləti kimi işğal qüvvələri və [[Varşava Müqaviləsi Təşkilatı]] vasitəsilə [[SSRİ]]-nin siyasi və hərbi nəzarəti altında idi. Şərqi Almaniyada demokratiya elan olunmasına baxmayaraq, bütün siyasi güc kommunistlər tərəfindən idarə olunan Almaniya Sosialist Birlik Partiyasının aparıcı üzvlərinin əlində cəmləşmişdi və geniş səlahiyyətləri olan xüsusi xidmət orqanı cəmiyyətin bir çox aspektlərinə nəzarət edirdi.<ref name="spiegel_20080311">{{Cite news|url = http://www.spiegel.de/international/germany/east-german-spies-new-study-finds-more-stasi-spooks-a-540771.html|title = New Study Finds More Stasi Spooks|author = maw/dpa|date = 11 mart 2008|newspaper = Spiegel Online|accessdate = 24 may 2019|deadurl = no|archiveurl = https://web.archive.org/web/20121119094328/http://www.spiegel.de/international/germany/east-german-spies-new-study-finds-more-stasi-spooks-a-540771.html|archivedate = 19 noyabr 2012|df = dmy-all}}</ref> Ölkədə Sovet tərzi planlı iqtisadiyyat yaradıldı və Şərqi Almaniya Qarşılıqlı İqtisadi Yardımlaşma Konseyinə üzv qəbul olundu.<ref name="loc-cs">"Germany (East)", Library of Congress Country Study, [http://memory.loc.gov/frd/cs/germany_east/gx_appnb.html Appendix B: The Council for Mutual Economic Assistance] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090501075842/http://memory.loc.gov/frd/cs/germany_east/gx_appnb.html |date=1 may 2009 }}</ref> Ölkənin sosial proqramını anladan və bunun faydalarından bəhs edən kommunist təbliğatına baxmayaraq, bir çox vətəndaş qərbdəki siyasi azadlıq və iqtisadi rifaha heyranlıq hissi ilə yanaşırdı.<ref name="NYT_19890822">{{cite news |url = https://www.nytimes.com/1989/08/22/world/westward-tide-of-east-germans-is-a-popular-no-confidence-vote.html |title = Westward Tide of East Germans Is a Popular No-Confidence Vote |first = Ferdinand |last = Protzman |date = 22 avqust 1989 |work = The New York Times |accessdate = 24 may 2019 |deadurl = no |archiveurl = https://web.archive.org/web/20121004232849/http://www.nytimes.com/1989/08/22/world/westward-tide-of-east-germans-is-a-popular-no-confidence-vote.html |archivedate = 4 oktyabr 2012 |df = dmy-all }}</ref>
13 avqust 1961-ci ildə sürətlə inşa olunan [[Berlin divarı]] Şərqi Almaniya vətəndaşlarının Qərbi Almaniyaya qaçmasının qarşısını almaq məqsədilə inşa olunmuşdu və tədricən [[Soyuq müharibə]]nin simvoluna çevrildi.<ref>{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/history/places/berlin_wall|title=The Berlin Wall|access-date=24 may 2019|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170226011158/http://www.bbc.co.uk/history/places/berlin_wall|archivedate=26 fevral 2017}}</ref> 26 iyun 1963-cü ildə [[Con Kennedi]]nin "Mən bir Berlinliyəm" çıxışı başqa bir ABŞ Prezidenti [[Ronald Reyqan]]ın 12 iyun 1987-ci ildəki "[[Bu divarı sökün!]]" nitqi ilə üst-üstə düşürdü. 1989-cu ildə Berlin divarının sökülməsi hadisəsi kommunizmin süqutu, [[Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqının dağılması|Sovet İttifaqının dağılması]], alman yenidən birləşməsinin əsas simvolu hesab olunur.<ref>{{cite news|url=http://www.cnn.com/SPECIALS/views/y/1999/11/burns.wall.nov8|title=What the Berlin Wall still stands for|date=8 November 1999|accessdate=24 may 2019|work=CNN Interactive|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080206104205/http://www.cnn.com/SPECIALS/views/y/1999/11/burns.wall.nov8/|archivedate=6 fevral 2008}}</ref>
1970-ci illərin əvvəllərindən etibarən Almaniya Federativ Respublikasının kansleri [[Villi Brandt]]ın "Ostpolitik" (yeni şərq siyasəti) adlanan siyasəti sayəsində Şərqi və Qərbi Almaniya arasındakı gərginlik azalmışdı. 1989-cu ilin yayında Macarıstanın "[[Dəmir pərdə]]"ni sökməsi və Avstriya ilə sərhədi açmağa qərar verməsi minlərlə Şərqi Almaniya vətəndaşının [[Macarıstan]] və [[Avstriya]] vasitəsilə Qərbi Almaniyaya köç etməsinə səbəb oldu. Bu cür hadisələrin [[Almaniya Demokratik Respublikası]] üzərində dağıdıcı təsirləri oldu və ölkə üzrə baş verən kütləvi etiraz aksiyaları hökumətə qarşı narazılığı daha da artırdı. Bütün bunların nəticəsində Şərqi Almaniya hökuməti sərhəd məhdudiyyətlərini yüngülləşdirdi və ölkə vətəndaşlarının Qərbi Almaniyaya səyahət etməsinə icazə verildi. Bir il sonra, 12 sentyabr 1990-cı ildə "İki üstəgəl dörd razılaşması" əsasında dörd işğal gücü Almaniyanın təslimiyyət sənədində ifadə olunan hüquqlarından imtina etdilər və nəticədə, Almaniya tam suverenlik əldə etdi. 3 oktyabr 1990-cı ildə isə Almaniyanın yenidən birləşməsi prosesi tamamlandı.
== Fiziki-coğrafi xarakteristika ==
| |||