Təbii zonalar: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Məzmunun genişləndirilməsi |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 35:
'''Təbii zonalıq''' — coğrafi enliklər üzrə istilik və rütubətin nisbətinin dəyişməsindən asılı olaraq,ekvatordan qütblərə tərəf təbii komplekslərin tədricən dəyişməsi qanunauyğunluluğudur.
<br />▼
==[[Rütubətli ekvatorial meşələr|Rütubətli ekvatorial meşələr zonası]]==
Ekvator boyu rütubətli həmişəyaşıl Rütubətli ekvatorial meşələr zonası yerləşir. Bu zonada orta illik və orta aylıq temperatur 24-26°-dir. Sutqalıq temperatur tərəddüdü temperaturun illik tərəddüdündən artıqdır.Orta illik yağıntılar 1500–2000 mm,bəzi yerlərdə isə 4000–5000 mm-ə çatır. Yağıntılar il ərzində bərabər paylanır. Lakin günəşin ildə iki dəfə ekvator zonası üzərində zenitdə olduğu vaxt (yaz və payız gecə-gündüz bərabərliyi dövrü) daha çox yağış düşür.Ekvator meşələri zonasında nəmlənmə (nəmlənmə əmsalı 1,5-2 ilə 3-4 arası dəyişir)ifrat dərəcədədir. Bu zonanın bitki örtüyü olduqca zəngin(4 mindən artıq ağac növü var), torpaq örtüyü isə kasıbdır. Flora və faunası olduqca zıngindir. Burada hələ də kəşf olunmayan canlılar var. Buna görə də bu meşələri dünyanın ləl-cəvahiratı adlandırırlar.
Sətir 74 ⟶ 98:
== [[Səhra|Səhra və yarımsəhralar zonası]] ==
[[Şəkil:Libya 5230 Wan Caza Dunes Luca Galuzzi 2007.jpg|thumb|193x193px|Səhra]]
Tropik qurşaqda ən geniş yer tutan landşaft zonasıdır. Tropik səhralar,iqliminin həddən artıq quru olması ilə seçilir. Soyuq ayda orta temperaturu 15-20°-yə,ən isti ayda 30-35°-yə çatır. Mütləq maksimum temperatur bəzi səhralarda 50°-dən yuxarı olur. Bu səhralarda illik yağıntının miqdarı mümkün buxarlanma kəmiyyətinin 10/1 ilə 1/200 arasında dəyişir. İllik yağıntılar az olmaqla hər il müntəzəm düşmür. Çox yerdə 5-10 ildə cəmi bir-iki dəfə düşən leysan yağışlar zamanı səhrada dəhşətli daşqın əmələ gəlir. Tropik səhralarda bitki aləmi növcə çox kasıbdır(Böyük Səhrada cəmi 500 növ məlumdur), torpaq əmələgəlmə prosesi zəif inkişaf etmişdir. Səhranın çox hissəsi daşlı, gilli səhralar və şoranlıqlardır. Tropik səhralar zonası yalnız Afrika materikinin şimal hissəsində-okeandan okeana qədər enlik istiqamətdə uzanır. Ərəbistan və İran yaylasının cənub kənarı, Tar səhrası Böyük Səhranın şərq davamını təşkil edir. Tar səhrasından şərqdə bu z ona tropik savannalar və rütubətli meşələrlə əvəz olunur.Tropik səhrəlar Cənubi [[Afrika]], Cənub və [[Şimali Amerika]] materiklərinin qərbinə-okean sahilinə sıxışdırıldığından enlik zonası əmələ gətirmir. Avstraliyada tropik səhralar Hind okeanı sahilindən şərqdə dağətəyi savannalara qədər uzanır və materikin yarıya qədərini əhatə edir.
[[Şəkil:The Pine and the Sandsplit, Sète.jpg|thumb|181x181px|Codyarpaqlı meşə]]
== Codyarpaqlı, həmişəyaşıl meşə və kolluqlar(Aralıq dənizi tipli) ==
Bu təbii zona ən az yayılmış təbii kompleksdir.
▲<br />
== Meşə-çöl və çöl zonası ==
[[Şəkil:The Tazheran Steppe (28847596600).jpg|thumb|181x181px|Çöl]]
Meşə-çöl və çöllər əsasən Avrasiyanın və Şimali Amerikanın mərkəzini, həmçinin Cənubi Amerikanın cənubunu əhatə edir. Hündür ot örtüyü ilə örtülmüş bu ərazilər əsasən düzənliklərdə və dağ yamacı boyu yerləşir. Mülayim qurşaqlarda yerləşir. Bu səbəbdən yağıntı il ərzində müxtəlif paylanır. Əsas florasını ot bitkiləri və dənli bitkilər təşkil edir. Heyvanlar aləmi əsasən antilop, cüyür kimi [[Cütdırnaqlılar|cütdırnaqlılardan]] ibarətdir. Münbit qara torpaqlar inkişaf etmişdir. Şimala və cənuba doğru çöllər nisbətən meşə-çöllər daha sonra isə meşələrlə əvəz olunur.
== Enliyarpaqlı meşələr ==
[[Şəkil:Hertogenwald - Eupen.jpg|thumb|174x174px|Enliyarpaqlı meşələr payızda]]
Əsasən Şimali Amerika və Avrasiyada geniş yayılmışdır. Mülayim enliklərdə yerləşir. Buna görə də fəsildəyişkənliyi səbəbindən həmişəyaşıl deyillər. Ağaclar payızda saralır və yarpaqlarını tökür. Enliyarpaqlı meşələr geniş floraya malikdir. Lakin burada elə də çox heyvan yaşamır. Buraların sakinləri əsasən gəmiricilər (dovşan,dələ,burunduq), bəzi cütdırnaqlılar və yırtıcılardır.
== Mülayim qurşaq ==
| |||