Ötzi: Redaktələr arasındakı fərq

|Orijinal adı = {{langDil-de|Ötzi}}<br />{{langDil-it|Mummia del Similaun}}

|Vəfat yeri = Şnalştal buzlağı ({{langDil-de|Schnalstal}}),<br />Ötztal Alpı ({{langDil-de|Ötztaler Alpen}})<br />{{AUT}}↔{{ITA}}

'''Ötzi''', '''Ötsi''' ({{langDil-de|Ötzi}}) yaxud '''[[Similaun]] adamı''' ({{langDil-it|Mummia del Similaun}}) — insan epoxasının [[mis dövrü]]nə aid buzlaşmış insan mumiyası. Ötzi mumiyası 1991 ci ildə Tirolun Ötztal Alpındakı ({{langDil-de|Ötztaler Alpen}}) Şnalştal buzlağında ({{langDil-de|Schnalstal}}), 3200 m hündürlükdən, kəskin buz ərintisi nəticəsində aşkarlanmışdır. Mumiyanın mənsub olduğu şəxsin ölüm tarixi radio kömür müayinəsi əsasında e.ə. ≈ 3359 və 3105 il, yaşı isə ≈5250 il müəyyən edilmişdir <ref>[http://digitalcommons.library.arizona.edu/objectviewer?o=http%3A%2F%2Fradiocarbon.library.arizona.edu%2FVolume36%2FNumber2%2Fazu_radiocarbon_v36_n2_247_250_v.pdf Altersbestimmung von Gewebe-, Knochen- und Grasproben des Ötztal Eismenschen] (PDF; 476&nbsp;kB)</ref>. Avstriyada mumiya Ötzi adamı, İtaliyada isə “Similaun adamı” və “Tirol buzlaq adamı” kimi təqdim edilmişdir<ref>Konrad Spindler: Der Mann im Eis. Die jungneolithische Gletschermumie vom Hauslabjoch in den Ötztaler Alpen. in: Nürnberger Blätter zur Archäologie 9, 1992/93, S. 27–38.</ref><ref>Lorelies Ortner: Von der Gletscherleiche zu unserem Urahnll Ötzi. Zur Benennungspraxis in der Presse. In: Deutsche Sprache 2/1993, S. 97–127.</ref>. 2011 ci ilin oktyabrında alimlər Ötzinin genetik kodunu açmağa müvəffəq olmuşlar.

* “makosin” ayaq geyimi sukeçirməyən enli ayaqqabı olub, altı ayı gönündən, üstü isə maral dərisindən hazırlanmışdır.<ref> Klaus Hollemeyer et al.: Species identification of Oetzi’s clothing with matrix-assisted laser desorption/ionization time-of-flight mass spectrometry based on peptide pattern similarities of hair digests. Rapid Communications in Mass Spectrometry, Volume 22, Issue 18, 2008, S. 2751–2767 doi:10.1002/rcm.3679</ref><ref>Klaus Oeggl: The significance of the Tyrolean Iceman for the archaeobotany of Central Europe. In: Vegetation History and Archaeobotany, Band 18, 2009, S. 1–11 DOI:10.1007/s00334-008-0186-2</ref> Yumşaq ot ya ələfdən corab əvəzi ayağa dolanaraq geyinilir.

* {{latb|Taxus}} ({{langDil-la|Taxus}}) ağacından olan 60 sm-lik dəstəyə 9,5 sm-lik 99,7 % mis tərkibli tiyəyə malik balta,

* dəstəyi [[Adi göyrüş|göyrüş]] ({{langDil-la|Fraxinus excelsior}}) ağacından olan daş tiyəli bıçaq,

* sümük ucluqlu və [[başınağacı]] ({{langDil-la|Viburnum}}) və [[zoğal]] ({{langDil-la|Cornus}}) gövdəli 14 ədəd ox,

Ölən ana qədər Ötzinin boyu 165 sm, çəkisi 50 kq, yaşı isə 45-46 olmuşdur. Ölümündən dərhal sonra bədəni örtmüş buz çürümə prosesinin qarşısını almış olmuşdur. Diş emalının müayinəsi onun uşaqlıq illərinin Velturno kəndinin yaxınlığında keçirdiyini, sonralar isə 50 &nbsp;km şimalda yaşamış olduğunu göstərir. Ötzinin düz bağırsağında meyvə və 2 tip əzələ toxuma qırıntılarına ([[maral]] və [[Alp dağ keçisi|dağ keçisi]]<ref>[http://news.nationalgeographic.com/news/2011/06/110623-iceman-mummy-otzi-meal-goat-stomach-science/ Iceman's Stomach Sampled—Filled With Goat Meat]</ref>) ras gəlinmişdir. Ötzinin sonuncu qida qəbulu ölümündən 8 saat əvvəl olmuşdur. Saçlarında mis və qurğuşun tərkibinin olması, onun mis mədənində işləməsinə dəlalət edir. Alimlər güman edirlər ki, Ötzi kənd təsərrüffatı ilə məşqul olan kiçik bir qəbiləyə mənsub olmuş

Müayinə zamanı onun bağırsağında bağırsaq paraziti olan tükbaş qurd ({{langDil-la|Trichuris trichiura}}) tapılmışdır. Kampyüter tomoqrafiyası müayinəsi zamanı onun 3 ya 4 sağ qabırğaları içəriyə batmışdır. Bədənin epidermisi buzlaşma ilə əlaqədar yeyilmişdir<ref>[http://www.mummytombs.com/otzi/health.htm Mummy Tombs. «Ötzi: Iceman of the Alps: His health» Deem, James M.{{ref-en}}]</ref>. Cəsəddə “nöqtə”, “xətt” və “xaç” təsvirli 57 tatu [[döymə]] aşkar edilmişdir. Dörd “xətt” tatu onurğanın sol tərəfində, biri sağ tərəfində, üçü isə sol baldırda və sağ topuğun iç və arxa səthində döyülmüşdür. Sğ dizin iç tərəfində və sol daban vətəri ({{langDil-la|Tendo calcaneus}}) nahiyəsində “xaç” tatu döyülmüşdür.

2011 ci ildə aparılan genoloji analizə əsasən Ötzinin gözlərinin rənginin qonur olduğu, <ref>[http://diepresse.com/home/science/672057/Oetzis-letztes-Mahl_Steinbock?from=gl.home_wissenschaft Ötzis letztes Mahl: Steinbock; Abschnitt: Gene deuten auf braune Augen] Die Presse (abgerufen am 25. Juni 2011)</ref> laktoza intolerant olduğu,<ref name="nature.com">Andreas Keller et al.: New insights into the Tyrolean Iceman's origin and phenotype as inferred by whole-genome sequencing. In: Nature Communications, Band 3, Artikel-Nr. 698, 2012, [http://www.nature.com/ncomms/journal/v3/n2/full/ncomms1701.html]</ref> 0 qan qrupuna malik olduğu<ref>Andreas Keller et al.: New insights into the Tyrolean Iceman's origin and phenotype as inferred by whole-genome sequencing. In: Nature Communications, Band 3, Artikel-Nr. 698, 2012, [http://www.name="nature.com"/ncomms/journal/v3/n2/full/ncomms1701.html]</ref> müəyyən edilir.

* ({{langDil-en|Death of the Iceman}}) BBC — British Broadcasting Corporation, UK — London

* ({{langDil-de|Der Mann aus dem Eis}}) VHS, Spiegel TV, 97 dəqiqə.

* ({{langDil-de|Der Ötztal-Mann und seine Welt}}) VHS, Movienet Film GmbH, 93 dəqiqə.

* ({{langDil-de|„Ötzi - Der Mann aus dem Eis“}}) VHS, FWU — Wissen und Bildung, 27 dəqiqə.

* ({{langDil-en|Ultimate Guide, Iceman}}) Discovery Communications Incorporated, USA/Brando Quilici Productions, Italy

* ({{langDil-en|Mysteries of History. Ice Mummy}}) AETN International, KP Productions, 2010.