Kursk döyüşü: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur Teqlər: Mobil redaktə Mobil veb redaktə |
k tənzimləmə |
||
Sətir 2:
| münaqişə = Kursk döyüşü
| aiddir = [[İkinci dünya müharibəsi]]ndə [[İkinci Dünya müharibəsində Şərq cəbhəsi|Şərq cəbhəsi]]
| şəkil = [[
| izah = 2-ci [[SS]] Panzer diviziyasının əsgərləri və [[Tiger (tank)|Tiger]] tankı
| tarixi = 5 iyul 1943 - 16 iyul 1943 (Alman qoşunlarının hücumu)<br/>12 iyul 1943 - 23 avqust 1943 (Sovet qoşunlarının hücumu)
Sətir 64:
[[Şəkil:Battle of Kursk (map).jpg|300px|thumb|right|Kursk Müharibəsi]]
'''Kursk Müharibəsi''' (Almaniyanın verdiyi kod adı: {{
"Kursk Çıxıntısı", Almanların Stalinqraddakı məğlubiyyəti sonrasındakı Sovet hücumu və Alman [[Üçüncü Xarkov döyüşü]] əks-hücumu nəticəsində meydana gəlmişdi. Almanlar, çıxıntını şimal və cənub qanadlarından kəsərək cəbhəni qısaltmağı və [[Qırmızı Ordu]] birliklərini mühasirəyə alaraq yeni bir böyük zəfər əldə etməyi ümid edirdilər. Ancaq Sovet ordusunun Hitlerin planları haqqında yaxşı bir kəşfiyyat məlumatı vardı. Digər yandan almanlar, başda [[Tiger I]] və [[Panther]] tankları olmaqla yeni silahların gəlməsini gözləyərək hücumu təxirə salırdılar. Həm əldə edilən kəşfiyyat məlumatları, həm də təkrarlanan bu təxirə salmalar Qırmızı Orduya pilləli bir müdafiəni təşkil etmək və bir strateji əks-hücum üçün böyük ehtiyat qüvvələri təşkil etmək istiqamətində zaman qazandırdı.
Almanlar dərin müdafiə xəttləri içində tamamilə yorulduqdan sonra Sovetlər öz əks-hücumlarını edərək [[5 avqust]]da Oryol və [[Belqorodu]] və [[23 avqust]]da da [[Xarkov]]u geri aldılar və almanları geniş bir cəbhədə geri atdılar.
Sətir 77:
[[1942]]-[[1943]] qışında, Qırmızı Ordu [[Stalinqrad döyüşü]]nü qəti bir şəkildə qazanmışdı. Alman 6-cı Ordusu, təxminən 800 min Alman və müttəfiq əsgəriylə birlikdə məhv edilmiş, Alman qüvvələri Şərqdə ciddi şəkildə güc itirmişdi. Stalinqraddakı məğlubiyyətin ardından [[Qafqaz]]dakı [[General fon Klayştin]]in 1-ci Panzer Ordusu, təhlükəli bir vəziyyətə düşmüşdü və [[15 yanvar]] – [[1 fevral]] tarixləri arasında [[Rostov]]a (Rostov-na-Donu) geri çəkilmişdi. Yanvar ayının ikinci yarısında cəbhənin cənub seqmentində başlayan Qırmızı Ordunun ümumi hücumları bir-birini izlədi. Cənubdan [[General Vatutin]]in qüvvələri, onun dərhal şimalından [[General Golikov]]un qüvvələri, [[Fevral]] ayı ortalarından [[Kursk]] – [[Xarkov]] – [[Azak Dənizi]] xəttinə qədər irəliləmişlər.
Alman Feldmarşal [[Erix fon Maynştayn]], [[1943]]-cü ilin fevral və mart aylarında [[Üçüncü Xarkov döyüşü]]nü qazanaraq, cənubda [[Rostov]]dan, şimalda [[Leninqrad]]a qədər uzanan bir cəbhə xəttini formalaşdırdı. Bu cəbhə xəttinin mərkəz bölgəsində, Alman ön mövqeləri arasında bir [[Sovet]] çıxıntısı qalmışdı. Bu çıxıntı, cənubda [[Xarkov]]dan şimalda [[Oryol]] ətrafına qədər uzanar və 150
Almanlar [[1917]]-ci ildə Qərb Cəbhəsində [[Hindenburq xətti]]ni tikmişdilər, beləcə cəbhə xətləri qısalarkən buna bağlı olaraq müdafiə etmə gücləri artmışdı. Eyni strategiyanı Sovetlər Birliyi torpaqlarında təkrarlayaraq [[Panter-Wotan Xətti]] olaraq bilinən uzun, kəsilməz bir müdafiə xəttinin inşasına başladılar. Bu xəttə geri çəkilməyi [[1943]]-cü ilin sonlarında reallaşdırmağı planlayırdılar və xəttin gerisində öz güclərini yenidən toplayarkən Sovetlərin güc itirməsi təmin ediləcəkdi.
Sətir 99:
Sovet cəbhəsinin Kurskun qərbində meydana gətirdiyi çıxıntıya qanadlardan girərək mühasirəyə alma planı, 3 və [[4 may]] [[1943]] də [[Hitler]]in ordu komandirləri və qərargahıyla etdiyi yığıncaqda danışılmışdı. Planı ortaya atan Quru qüvvələri Qərargah Başçısı General Zeitzlerdir. Zeitzler beləcə çox sayda Rus diviziyasının yox ediləcəyini və [[Sovet]] ordularının döyüş gücünün əhəmiyyətli ölçüdə zəiflədiləcəyini düşünürdü. Digər yandan Kursk, [[Krım]] – [[Moskva]] və [[Voronej]] – Kiev yollarının üzərindəki əhəmiyyətli bir qovşaq olması səbəbindən strateji bir şəhərdir.
Kursk bölgəsi, cəbhə xəttində 225
General [[Valter Model]] bu döyüş planına hazırdır. Hava fotoşəkillərini və kəşfiyyat hesabatlarını hazırlayır. Bütün bunlar göstərirdi ki Sovetlər, Kursk çıxıntısının dərhal gerisində dərinliyinə və çox güclü müdafiə istehkamları meydana gətirmişdi. Ayrıca birliklərin əhəmiyyətli bir qismini çıxıntının ön seqmentlərindən geriyə çəkmişdilər. Ayrıca Zeitzlerin zərbə endirməyi planladığı seqmentlərə də böyük ölçüdə tank əleyhinə toplar və artilleriya birliklərini yığmışlar. Valter Modelə görə Kursk bölgəsindəki Sovet birliklərinin bu təşkili onların, tam da Zeitzlerin planladığı tərzdə bir hücumu gözlədiklərini göstərirdi. Quderian xatirələrində, haqqında danışılan yığıncaqda Maynştayn, fikri soruşulduğunda hücumun apreldə edilmiş olsaydı, müvəffəqiyyət şansının yüksək olacağını söyləmiş və iki piyada diviziyasına daha ehtiyac olacağını ifadə etmişdi. Yenə Quderiana görə Maynştaynin Kurska edilməsi düşünülən hücum haqqında söylədikləri qətilik ifadə etmirdi. [[Walter Model]] və [[Heinz Guderian]]ın etirazlarına qarşı yığıncağın sonunda [[General Zeitzler]]in planı təsdiq edildi.
Sətir 132:
Bu ana qədər döyüşün gedişatı, Almanların hücuma söykənən müvəffəqiyyəti şəklində idi. [[Blitzkrieg]] Qırmızı Ordu da daxil bütün düşmənlərini alt etmişdi. Digər tərəfdən hər iki qış hücumu da [[Sovet]] hücumlarının da yaxşı işlədiyini göstərmişdi. Yenə də, Jukov başda olmaq üzrə Stavkanın qərargah zabitlərindən bəziləri, Almanların hücum edərək özlərini istehlak etmələri tərəfdarı idi. Bununla birlikdə cəbhə komandirlərindən bəziləri hələ də, önləyici bir hücumdan yanaydılar. Mərkəz Cəbhə qərargahının [[10 aprel]] [[1943]] tarixli hesabatının son hissəsində, Qərb, Mərkəz və Bryansk Cəbhəsi qüvvələrinin topluca Oryol bölgəsini hədəf alan bir önləyici hücuma girişmələri təklif edilməkdə idi. May ortalarında isə Voronej Cəbhəsi Komandiri Vatutin və Cəbhənin siyasi komissarı Kruşçev, Almanların Belgorod – Xarkov bölgəsində toplanmaqda olan qüvvələrinə qarşı önləyici bir hücumu təklif etmişlər idi. Kənar yandan yenə May ayı ortalarına qədər Stalin, hücum ya da müdafiə etmə mövzusunda qərarsız idi. Nəticədə, Vasilevskiy və Antonovun dəstəyini alan/sahə, Jukovun fikri mübahisə/müzakirənin istiqamətini təyin etmişdi. Şübhəsiz bu nəticədə, bir əvvəlki il İzəm Körpübaşı Hücumunun təcrübəsinin də təsiri olmuşdu. Alman yaz hücumları, başlamadan əvvəl bir hücumla maneə törətmək və beləcə strateji təşəbbüsü ələ keçərmək məqsədiylə Xarkov bölgəsində girişilən hücum, acı/ağrılı bir uduzmayla nəticələnmişdi.
Almanların hücumu davamlı təxirə salması Sovetlərə müdafiə etmələrini hazırlamaq üçün 4 ay verdi və hər keçən günlə birlikdə çıxıntını dünya üzərində ən ağır müdafiə olunan yerlərdən biri halına gətirdilər. Mərkəz Cəbhəsi və Voronej Cəbhəsi müdafiə etmə xəttlərini doldururdu və Step Cəbhəsi ehtiyat qüvvət olaraq gözləyirdi. Qırmızı Ordu və minlərlə vətəndaş 175
Çıxıntının müdafiə etməsində vəzifələndirilən güclərin çoxu Stalingrad Müharibəsində də olmuş əsgərlər idi, bu səbəbdən təcrübəli döyüşçülər idi, bundan başqa Qırmızı Ordu [[1943]]ün ilk yarısında 1 milyon yeni əsgər çıxarmışdı. Beləcə Qırmızı Ordu, Stalingraddakı itkinlərə baxmayaraq [[1942]]dəkindən daha güclü idi. Almanların hücum nöqtəsini təyin etməklə hücumun başlaması arasında keçən müddət yeni əsgərlərə normaldan çox daha uzun bir təhsil müddəti tanımışdı.
Sətir 138:
İnkişaf etdirilmiş [[La-5]] və [[Yandır-9]] təyyarələrinin qatılmasıyla hava orduları gücləndirilmişdi. Hava qüvvələri yenidən təşkilatlanmış, 8 yeni bombardman kolordusu təşkil edilmişdi. Bu tənzimləmələr nəticəsində hər Cəbhə, 700 – 800 təyyarədən ibarət olan öz hava ordularına sahib olmuşlar idi.
Çıxıntıdakı topçu sıxlığı qəribə idi; piyada alayından daha çox topçu alayı vardı. Qırmızı Ordu, hücum edən Alman birliklərini mina və topçu birləşimilə məhv etməyə qərarlı idi. Obüsler Alman piyadasını dayandırarkən, 45
Döyüş sahəsinin Qırmızı Ordu istehkamçıları tərəfindən hazırlanması fövqəladə idi. Hesabatlara görə müdafiə olunan bölgəyə 503.993 anti-tank və 439.348 anti-personal minası döşənilmişdi. Ortalama olaraq, cəbhə boyunca hər bir kilometrlik dərinliyə 1.500 anti-tank və 1.700 anti personal minası var idi. Qarşıdurmaların keçdiyi bölgələrdə kilometr başına 1.400dən aşağı düşmürdü və bəzi yerlərdə 2.000ə qədər çıxa bilirdi. Qırmızı Ordu mühəndisləri ayrıca kilometrlər tərəfindən sipər qazıb tikanlı məftil döşəmişdi.
Sətir 185:
İlk vuruşmalar [[4 iyul]] [[1943]]-də cənubda, 4. [[Panzer]] Ordusu [[5 iyul]]dakı ana hücum əvvəli Sovet irəli polis bölməsilərini təmizləməyə çalışınca başladı. Alman hücumunun başlamaqda olduğuna dair hesabatlar sahə Mərkəz Cəbhəsi Komandiri Rokossovski, [[5 iyul]] gecəsi səhərə qarşı saat 02:20-də Alman mevzilerini bombalamasını əmr etdi. "Yüksək Baş komandir Köməkçisi" olaraq Rokossovskinin qərargahında olan [[Jukov]] da əmri təsdiqləmişdir. Dərhal ardından Stalinlə etdiyi telefon görüşməsində, onun da təsdiqini almışdı.
Günortadan sonra, Stukalar şimaldakı Sovet cəbhə xəttində 10 dəqiqə içində 3
Saat 2:30-da, Qırmızı Ordu şimal və cənubda topçu bombardmanıyla cavab verdi. 3.000dən çox yığ edilən bu bombardman bütün hərəkatın topçu sursatının yarısını xərclədi. Şimalda, Mərkəz Cəbhəsi topçuları Alman topçu mövqelərinə atəş açdı və 100 Alman top batareyasından 50'ini basdırmağı müvəffəqiyyətin tərəfindən hücumun ilk günündə Almanlar zəif bir topçu dəstəyi təmin edə bildilər. Bu bombardman Alman birliklərinin təşkilatını pozaraq [[5 iyul]]da fərqli zamanlarda hücuma keçmələrinə səbəb oldu. Cənubda, Qırmızı Ordu toplarını Alman piyada və tanklarının toplanma nöqtələrinə qarşı istifadə etdi.
Sətir 219:
[[Şəkil:Bundesarchiv_Bild_183-J14813,_Bei_Orel,_Panzer_VI_(Tiger_I).jpg|210px|thumb|left|[[Pələng (tank)]] (Hücumun şimal qanadında, iyul ayın ortasında)]]
[[Şəkil:Bundesarchiv Bild 146-1981-104-30, Josef Harpe.jpg|210px|thumb|right|[[41. Panzer Kolordusu]] komandiri [[Josef Harpe]]]]
Şimaldan hücum edən Alman 9. Ordusu [[5 iyul]]da hədəflərinin gerisində qalmışdı. Hücum nöqtəsi Qırmızı Ordu Mərkəz Cəbhəsin tərəfindən doğru olaraq təsbit edilmişdi. 45
Almanlar, xüsusilə Ferdinand 'larda olmaq üzrə tank məhv edicilərdəki bir əskikliyin fərqinə vardılar. Sovet tanklarına qarşı orta və uzun mənzildə çox müvəffəqiyyətli olmalarına baxmayaraq birliyin geri qalanından ayrı düşdüklərində özlərini düşmən piyadasından qoruyacaq ikinci bir silahları yox idi. (Alman tankçılarının buna özlərincə bir həll tapdıqlarına dair ifadələr vardır. Ferdinand ekipajı yanlarına bir [[MG 34]] almışdılar və düşmən piyadasına atəş etmək üçün bunu xəncərdən top lüləsinin içinə soxurdular.). Guderianın gündəliyində belə yazmaqdadır:
Sətir 228:
9. Ordunun irəliləyə bilməməsində müxtəlif faktorlar rol oynadı. Sovet müdafiə etmə planlaması və Almanların qüvvələri bir nöqtəyə fokuslaya bilməməsi ana faktorlardan idi. Alman tankları toplu halda istifadə edilmək yerinə parça parça istifadə edildi və çox vaxt da piyada dəstəyindən məhrum idi. Sovet müdafiə etmə hazırlıqları digər bir əhəmiyyətli faktor idi. [[Marşal Rokossovski]] əmrindəki [[Mərkəz Cəbhə]]si Almanların mümkün hücum nöqtələrini doğru müəyyən edərək oraları ağır müdafiə qurğuları ilə gücləndirərkən digər yerləri zəif buraxdılar. Alman hücumunun ağırlığını ən çox qarşılayan Sovet 13-cü Ordusu Mərkəz Cəbhəsinin digər birliklərindən əsgər və tank sayı baxımından qat qat üstün idi və bütün çıxıntıdakı ən sərt müdafiə xəttini tuturdu.
9-cu Ordunun bir başqa çatışmayan cəhəti isə Sovet Ali Komandanlığının planlama səhvi edərək, Almaniyanın əsas hücumunun şimaldan Mərkəz Cəbhəsinə ediləcəyini düşünmələri və bu bölgəyə daha çox qüvvə yığmaları oldu. Mərkəz Cəbhəsi də taktika dərinlikdə (20
Hücumun cəbhə genişliyi və Alman irəliləyişinin dərinliyi araşdırıldığında Sovet müdafiə etməsinin müvəffəqiyyətli olduğu görülməkdə idi. [[5 iyul]]da 45
Sovet müdafiə etməsinin müvəffəqiyyəti böyük nisbətdə Almanların Pakfront (tanksavar cəbhəsi) dediyi atəş idarə nizamına bağlı idi. On və ya daha çox tanksavar topu bir komandirə bağlı idi və eyni anda hamısı tək bir hədəfə atəş edirdi. Bu hissələr tək Alman piyadasına atəş açmaq üçün əmr almışdı və sıx havan və pulemyot yuvalarıyla qorunurdu.
[[12 iyul]]da [[Jukov Kutuzov]] Hücum əmrini verdi. 3. Tank Ordusu və 11. Gözətçi Ordusunun meydana gətirdiyi güclü Sovet birlikləri [[Oryol]] Çıxıntısının şimalındakı zəif Alman müdafiə etməsini yarmağı bacardı. Alman 9. Ordusu və 2. Panzer Ordusunun qanadları artıq təhdid altında idi.
|