Qarabağ xan sarayı: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k Kateqoriya:Şuşanın görməli yerləri əlavə olundu HotCat ilə |
k tənzimləmə |
||
Sətir 20:
|Xəritəsi =
}}
'''Qarabağ xan sarayı''' və ya '''Pənahəli xan sarayı''' — [[Şuşa]] şəhərinin [[Şuşa Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu|tarixi mərkəzində]] yerləşən və [[Qarabağ xanlığı]]nın banisi [[Pənahəli xan]]ın iqamətgahı olmuş tarixi saraydır. Pənahəli xannın dövründə saray xanın iqamətgahı olmaqla yanaşı, həm də xan ailəsi ilə birlikdə bu sarayda yaşamışdır. Onun oğlu İbrahimxəlil xan ailəsi və əyanları ilə birlikdə Pənahəli xan sarayı yaxınlığında onunla eyni dövrdə inşa edilmiş İbrahimxəlil xan sarayında yaşamışdır. İbrahimxəlil xanın böyük oğlu Məhəmməd Həsən ağa Şuşa yaylasının cənub-şərqində sıldırım qayanın üstündə ucaldılmış [[Məhəmmədhəsən ağa sarayı]]nda yaşamışdır. Bu saraylardan başqa Şuşada xan ailəsi üzvlərinə məxsus [[Xan qızı Natəvanın sarayı]] və [[Qaraböyük xanım sarayı]] da vardır. [[Qarabağ xan sarayı (dəqiqləşdirmə)|Qarabağ xan sarayı]] adı müxtəlif mənbələrdə bu sarayların hər birinə aid edilsə də, Qarabağ xanlarının əsas siyasi iqamətgahı ilk Qarabax xanı Pənahəli xanın saray-qəsri olmuşdur.
== Tarixi ==
Sətir 28:
Adətən feodal şəhərlərinin inşasına hökmdar qəsrinin inşasından başlanılırdı. Şuşa qalasının yerləşdiyi ərazi özünəməxsus strateji xüsusiyyətə malik olduğuna görə, qaladaxili qəsrlərin, o cümlədən Pənahəli xanın qəsrinin inşasına Şuşa qalasının inşası ilə eyni dövrdə başlanılmışdır.<ref name="Авалов23"/> Praktiki olaraq, təhlükəsizlik üçün Şuşa yaylasının yalnız şimalını qala divarları ilə möhkəmləndirmək kifayət edirdi. [[:ru:Зубов, Платон Александрович|P. Zubov]] yazır ki, ''“Şuşa sanki, möcüzə nəticəsində yaradılmışdı: [[Gəncə]] yolu tərəfdən onu hündür daş divarlar, dar mazğallar və uca qüllələr əhatə edir, qalanın daxilindəki kiçik dördbucaqlı qəsrlərdə isə Pənahəli xan və onun ailəsi məskunlaşıb.”'' <ref>{{cite book |last=Зубов |first=П. |title=Шесть писем о Грузии и Кавказе |date=1834 |pages=75}}</ref>
Qarabağ tarixçisi Baharlının məlumatına görə, [[Şuşa qalası]]nın inşasına yaylanın aşağı olan şərq tərəfindən başlanılmışdır.<ref>{{cite book |last1=Baharlı |title=Əhvalati-Qarabağ, 1888 |pages={{Harvnb|Авалов|1977|p=23}}-də istinad edir}}</ref> [[Elturan Avalov|E. Avalov]] qeyd edir ki, bu məlumatı Şuşanın tarixi qeyd edilməmiş planı da sübut edir.<ref name="Авалов23"/> Onun fikrincə plan XIX əsrin I yarısında işlənmişdir.<ref name="Авалов23"/> Plana əsasən içində saraylar yerləşən qəsrlər əsasən Şuşa qalasının şərq tərəfində, təbii təpələr üzərində və ya sıldırım qayaların küncündə yerləşdirilmişdir.<ref name="Авалов23"/> Memarlıq dominantı rolunu oynayan bu qəsrlər şəhərin təbii landşaftı ilə harmonik uyğunluq təşkil edir.
[[Mirzə Adıgözəl bəy]]in məlumatına görə [[Pənahəli xan]]ın hakimiyyəti dövründə Şuşada xan ailəsinin üzvləri üçün ''“geniş binalar və hündür saraylar”'' inşa edilmişdi.<ref>{{cite book |last=Адигезал-бек |first=Мирза |title=Карабах-наме |date=1950 |location=Баку |pages=63}}</ref>
Qarabağ tarixçisi [[Mir Mehdi Xəzani]] [[Şuşa qalası]]nın inşa edilməsindən bəhs edərkən [[Pənahəli xan]]ın sifarişi ilə qala daxilində sarayların inşa edilməsini də vurğulayır:
{{cquote|müəllif=[[Mir Mehdi Xəzani]]<ref>{{cite book |last1=Xəzani |first1=Mir Mehdi |title=Kitab-tarixi-Qarabağ |date=1950 |publisher=Azərbaycan Elmlər Akademiyası nəşriyyatı |location=Bakı |url=Mir_Mehdi_Xəzani_və_onun__Kitabi-tarixi_Qarabağ__əsəri}}</ref>|''Pənah xan Şuşada özünə balaca qalaya oxşar qala divarları ilə əhatə edilmiş saray inşa etdirdi. Öz sarayı yaxınlığında isə təpə üzərində oğlu İbrahimxəlil üçün saray inşa etdirdi.''}}
Şuşa qalasında inşa edilmiş qəsrlərdən yalnız ikisi yaxşı vəziyyətdə dövrümüzə çatmışdır ki, onlar da biri qalanın cənub-şərq tərəfində yerləşən [[Qaraböyük xanım sarayı|Qaraböyük xanım qəsri]], digəri isə dərin yarğan yanındakı qaya kənarında ucalan Pənahəli xanın qəsridir.<ref name="Авалов25"/>
Sətir 53:
| izah3 = [[Şuşanın işğalı]]ndan sonra saray dağıdılaraq xarabalığa çevrilmişdir.
}}
[[Şuşa qalası]]ndakı qəsrlərin özünəməxsus memarlıq xüsusiyyətləri qədim dövrlərdən səyyahlar və şəhər qonaqlarının diqqətini cəlb etmişdir. Məsələn XIX əsrin ortalarında ''“[[:ru:Кавказ (газета)|Qafqaz]]”'' ({{
Tarixi bilinməyən baş plana əsasən müəyyən edilmişdir ki, demək olar ki, bütün Şuşa qəsrləri oxşar konfiqurasiyaya malik olmuşdur: planda düzbucaqlı formaya malik olmaqla, onların dörd küncündə müdafiə qüllələri yerləşdirilmişdi. Daxildən bu divarlara bitişik şəkildə qəsr sakinlərinə xidmət edənlərin yaşaması üçün saray tipli binalar inşa edilirdi.<ref name="Авалов25">{{Harvnb|Авалов|1977|p=25}}</ref> Şuşa qəsrlərinin həcm-məkan və plan formalaşmasının həllinə [[Şahbulaq qalası]]nın memarlıq xüsusiyyətləri təsir göstərmişdir.<ref name="Авалов25"/>
[[Şahbulaq qalası|Şahbulaq qəsrində]] olduğu kimi bu qəsrlərin də girişləri şimal istiqamətində yerləşir.<ref name="Авалов25"/> Birbaşa girişdən müdafiə olunmaq üçün qapının qarşısında '''Г''' formalı keçidə malik prizmatik örtüklə tamamlanan qüllə ucaldılmışdı. Pənahəli xanın qəsrinin yuxarı hissələri saxlanmamışdır. [[Elturan Avalov|E. Avalov]] ehtimal edir ki, Pənahəli xann qəsri və [[Qaraböyük xanım sarayı|Qaraböyük xanım qəsrində]] də [[Şahbulaq qalası|Şahbulaq qəsrində]] olduğu kimi kvadrat formalı qüllə ikimərtəbəli olmuşdur.<ref name="Авалов25"/>
İki mərtəbəli saray binasında çoxlu sayda otaqlar, o cümlədən '''T''' formalı böyük parad zalı yerləşir. Zal, binanın kompozisiya mərkəzi rolunu oynayır. Bu zal iki tərəfdən nəhəng qaldırılan [[Şəbəkə (memarlıq)|şəbəkə]] pəncərələrə malik idi.<ref name="Казиев"/> Şəbəkə tipli pəncərələr XVIII-XIX əsrlədə Azərbaycanın yaşayış binaları memarlığında geniş yayılmaqla, [[Şəki xan sarayı]], [[Məhəmmədhəsən ağa sarayı]], [[Mehmandarovların evi]], [[Şəkixanovların evi]] və başqa yaşayış binalarında dövrümüzə çatmışdır.<ref name="Казиев">{{cite book |last=Город Шуша. Дворец карабахских ханов // |title=Азербайджан (Исторические и достопримечательные места) / Под общей редакцией М. А. Казиева.. |date=1960 |publisher=Издательство АН Азербайджанской ССР |location=Баку |pages=92}}</ref>
Sətir 73:
{{Azərbaycan sarayları}}
{{Şuşa Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu}}
[[Kateqoriya:Azərbaycan memarlığı]]
[[Kateqoriya:Azərbaycan sarayları]]
| |||