Rusiya vətəndaş müharibəsi: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
kRedaktənin izahı yoxdur
k tənzimləmə
Sətir 13:
* [[Finlandiya]], [[Estoniya]], [[Litva]], [[Latviya]] və [[Polşa]] müstəqillik əldə etdilər
| ərazi =
| tərəf1 = [[Şəkil:Flag RSFSR 1918.svg|22px]] [[SSRİ|Sovet Rusiyası]] <br \/> [[Şəkil:Communist star.svg|22px]] [[Qızıl Ordu]] <br \/> [[Şəkil:Communist star.svg|22px]] [[Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası|SİKP]] <br \/> [[Şəkil:Communist star.svg|22px]] [[Qırmızı Qvardiya]]
| tərəf1N =
| tərəf2 = [[Şəkil:Russian Empire 1914 17.svg|22px]] [[Rusiya İmperiyası]] <br \/> [[Şəkil:Coat of Arms of Russian Empire.svg|22px]] [[Bəyaz Ordu]] <br \/> [[Şəkil:Coat of Arms of Russian Empire.svg|22px]] [[Kazaklar]] <br \/> [[Şəkil:Coat of Arms of Russian Empire.svg|22px]] [[Bəyaz Ordu|Rus könüllüləri]] <br \/> [[Şəkil:Coat of Arms of Russian Empire.svg|22px]] [[Rus Milisləri]]
| tərəf2N =
| tərəf3 =
| tərəf3N =
| komandan1 = [[Şəkil:Flag RSFSR 1918.svg|22px]] [[Vladimir İliç Lenin]] <br \/> [[Şəkil:Flag RSFSR 1918.svg|22px]] [[Lev Trotski]] <br \/> [[Şəkil:Flag RSFSR 1918.svg|22px]] [[İosif Stalin]] <br \/> [[Şəkil:Flag RSFSR 1918.svg|22px]] [[Mirseyid Sultanqaliev]] <br \/>
| komandan2 = [[Şəkil:Russian Empire 1914 17.svg|22px]] [[Anton Denikin]] <br \/> [[Şəkil:Russian Empire 1914 17.svg|22px]] [[Aleksandr Kolçak]] <br \/> [[Şəkil:Russian Empire 1914 17.svg|22px]] [[Nikolay Yudeniç]] <br \/> [[Şəkil:Russian Empire 1914 17.svg|22px]] [[Lavr Kornilov]]
| komandan3 =
| qüvvə1 = 3.000.000
Sətir 32:
}}
 
'''Rusiya vətəndaş müharibəsi''' ({{langDil-ru|Гражданская война в России}}) - [[1917]] - [[1922]]-ci illərdə [[Oktyabr inqilabı]] nəticəsində hakimiyyətə gəlmiş bolşeviklərlə, çox sayıda rus muxalif qrupları arasında baş vermiş vətəndaş müharibəsi. Əsas döyüşlər [[SSRİ|Sovet Rusiyası]]na tabe olan [[Qızıl Ordu]] və [[Rusiya İmperiyası]]na tabe olan [[Bəyaz Ordu]] arasında getmişdir. Vətəndaş müharibəsində [[SSRİ|Sovet Rusiyası]]nın qalib gəlməsin nəticəsində dünyada ilk [[Sosializm|sosialist]] hakimiyyət yaradılıdı.
 
== Başlanması ==
Oktyabr çevrilişindən sonra Rusiyada vətəndaş qarşıdurmasında yeni mərhələ başlandı. Hakimiyyətdən kənarlaşdırılmış qüvvələr: monarxistlər, mülkədar-burjua qüvvələri vahid cəbhədə birləşərək bolşevik rejiminə qarşı cihad elan etdilər. 1918-ci ilin yanvarında sovet hökuməti tərəfindən Məclisi Müəssisənin (parlamentin) buraxılması xırda burjua qüvvələrinin qarşı cəbhəyə qoşulmasına səbəb oldu.
 
Sovet rejiminə və onun yerlərdə yayılmasına qarşı müqavimət hərəkatı bütün ölkəni bürüdü. Separatizm hərəkatı sovet rejiminə qarşı mübarizə ilə çulğalaşdı. Ucqarlara qaçmış generallar öz ətraflarına böyük silahlı qüvvə toplayaraq Sovet dövlətinə qarşı güclü cəbhə yaratdılar. Şimalda general Müller, Kerenski, şimal-qərbdə general Yudeniç, cənubda ataman Kaledin, general Alekseyev, general Krasnov, general Kornilov, general Denikin, Cənubi-Uralda ataman Dutov, Zabaykalda ataman Semyonov, Sibirdə admiral Kolçak sovet hakimiyyətinə qarşı hərbi yürüşə başladılar. Beləliklə, sovet hakimiyyətinə qarşı «ağlar» hərəkatı formalaşdı.
 
Bolşevizmi, sovet quruluşunu istəməyən xarici iri dövlətlər də ona qarşı hərbi müdaxilə təşkil etdilər. Brest sülhünü pozan Almaniya Ukraynaya, Gürcüstana və Fransa Arxangelskə, Odessaya, İngiltərə Cənubi Qafqaza, Bakıya, Yaponiya və ABŞ Uzaq Şərqə qoşun çıxardılar. Onlar həmin bölgələrdə olan «ağlar» hərəkatına kömək etdilər. Sovet respublikası üzük qaşı kimi mühasirəyə alındı. Müharibə zamanı əsir düşmüş 40 mindən yuxarı çex və slovaklardan ibarət korpusun qiyamı vətəndaş müharibəsini daha da kəskinləşdirdi. Onlar Almaniya ilə sülh imzalandıqdan sonra Sibir və Uzaq Şərqdən keçib Fransaya getməyə icazə almışdılar. Lakin müxtəlif şayiələr və tərksilah etmək cəhdləri onları Sovet hakimiyyətinə qarşı üsyan qaldırmağa sövq etmişdi. Qiyam nəticəsində onların keçdiyi yerlərdə (Volqaboyunda, Uralda, Sibir və Uzaq Şərqdə) Sovet hakimiyyəti devrildi<ref name="ReferenceA">Rusiyada vətəndaş müharibəsi və xarici hərbi müdaxilə</ref>.
 
== Müharibənin gedişi və xarici müdaxilə ==
Sətir 61:
Vətəndaş müharibəsinin siyasi və sosializmin siyasəti iqtisadi tədbirlər sisteminin tərkib hissələrindən biri də hərbi kommunizm siyasətidir. Onun əsil mahiyyəti hərbi qələbə naminə sərt mərkəzləşdirmə şəraitində xəyali kommunizm cəmiyyətinin bəzi sosial-iqtisadi əlamətlərinin bolşeviklər tərəfindən cılızlıqla həyata keçirilməsi idi. Belə ki, bütün istehsal sahələri (sənaye, torpaq) dövlətin əlində mərkəzləşdirilirdi.İstehsal və bölgü üzərində möhkəm nəzarət qoyulurdu; kəndlilərə ərzaq sapalağı tətbiq olunurdu (artıq məhsul dövlət tərəfindən möhkəm qiymətlə alınırdı); "İşləməyən, dişləməz" prinsipi əsasında ümumi əmək mükəlləfiyyəti həyata keçirilirdi; əmək haqqı natura ilə, məhsul payı, zəruri məhsullar almaq, ümumi yeməkxanalardan istifadə üçün talonlar verilməsi ilə əvəz olunurdu; mənzil, nəqliyyat və bir sıra kommunal xidmətlər pulsuz həyata keçirilirdi; əmtəə-pul münasibətləri aradan qaldırılırdı və s.
 
Bütün bu sözügedən tədbirlərin məcmusuna «Hərbi kommunizm» siyasəti deyilirdi. Hərbi kommunizm siyasəti 1918-1920-ci illərdə həyata keçirilmişdi. O, vətəndaş müharibəsində sovetlərin qələbəsinin təmin edilməsində mühüm rol oynamışdı<ref>Rusiyada vətəndaş müharibəsi və xarici hərbi müdaxilə <name="ReferenceA"/ref>.
== [[Kolçak hökuməti]] ==