Elastiklik (iqtisadiyyat): Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
k tənzimləmə
Sətir 1:
[[Şəkil:Elastiklik.png|thumb|500px|]]
'''Elastiklik''' ({{langDil-en|elasticity}}) — [[İqtisadiiqtisadi nəzəriyyə|iqtisadi nəzəriyyədə]] bir göstəricinin (məsələn, [[Tələb və təklif|tələb və ya təklif]]) digər göstəricinin (məsələn, qiymət, gəlir) dəyişməsinə necə reaksiya göstəridiyinin ölçüsüdür.
 
Bu yalnız bir-birinə təsir edə bilən göstəricilər üçün hesablanır. Elastiklik iki göstəricinin həcmindəki faiz dəyişikliklərinin nisbəti kimi hesablanır. Bu aşağıda göstərilən bəzi suallara cavab tapmaqda kömək edir:
 
* Əgər istehsal etdiyim məhsulun qiymətini aşağı salsam, əlavə olaraq nə qədər məhsul sata biləcəm?
* Əgər bu məhsulun qiymətini qaldırsam, bu digər bir əmtəənin satışına necə təsir edəcək?
* Əgər məhsulun bazar qiyməti aşağı düşərsə, bu bazardakı firmların təklif həcminə necə təsir edəcək?
 
Elastikliyin dərəcəsini əks etdirən ölçü vahidi '''elastiklik əmsalı''' adlanır.
 
Elastiklik dərəcəsindən asılı olaraq göstəricilər arasındakı əlaqə '''elastik''' (>1), '''vahid elastik''' (=1) və '''qeyri-elastik''' (<1), habelə xüsusi hallarda '''tam qeyri-elastik''' (=0) və '''sonsuz elastik''' ola bilər. Elastik əlaqədə bir göstərici digərinin dəyişməsinə çox həssasdır. Məsələn, məhsulun qiymətinin 10% enməsi həmin məhsula olan tələbi 20% artırır. Qeyri elastik əlaqədə bir göstərici digərinin dəyişməsinə az həssasdır. Məsələn, məhsulun qiymətinin 10% qalxması ona olan tələbi 5% endirir. Vahid elastiklikdə isə bir göstərici neçə faiz dəyişirsə digəridə eyni dərəcədə dəyişir. Məsələn, məhsulun qiymətinin 10% enməsi ona olan tələbi 10% artırır.
 
Bundan əlavə, elastiklik hər bir nöqtədə eyni deyildir. Məsələn, aşağı qiymət səviyyəsində qiymət dəyişikliyi daha elastikdir, amma yüksək qiymət səviyyəsində bu hal əksinə olur.
 
== Elastikliyin növləri ==
Sətir 29:
Tələb əyrisi alıcıların müəyyən məhsuldan verilən qiymət səviyyələrində nə qədər almaq istədiklərini əks etdirir. Qiymət səviyyəsi dəyişdikdə alıcıların almaq istədikləri məhsulun həmci dəyişir. Amma burada bir sual meydana gəlir. Qiymət azaldıqda satılan məhsulun həcmi də eyni olaraq artacaq yoxsa bu dəyişiklik az və ya çox olacaq? Başqa sözlə, əgər istehsalçı satdığı məhsulun qiymətini 10% azaltsa, məhsuluna olan tələb 5%, 10% yoxsa 20% artacaq? Bu tələbin qiymət elastikliyindən asılıdır. Məsələn, tələb elastikdirsə, qiymətin 10% endirilməsi məhsula olan tələbi 10%-dan çox artıracaq. Əksinə qeyri-elastikdirsə, tələbin həcmi 10%-dən az artacaq. Vahid elastiklik şəraitidirsə, qiymətlərin 10% endirilməsi məhsula olan tələbi 10% artıracaq.
 
Məhsulların tələb elastikliyinin bir-birindən fərqlənməsini bir neçə amillə bağlayırlar. Bu amillərə nəzər yetirək<ref name=Menkyu>Qreqori Mənkyu.Ekonomiksin Əsasları. Bakı. 2010. Səh. 90-101 </ref>:
* '''Əvəzedici məhsullar.''' Əgər bir [[əmtəə]]nin yaxın əvəzedicisi varsa onda istehlakçılar bu əmtəədən digərinə çox rahat keçə bilirlər. Belə əmtəələrin elastikliyi yüksək olur. Məsələn, “London” taksiləri və adi taksilər: Əgər “London” taksilərində gediş haqqı artırılarsa, istehlakçılar adi taksi ilə öz işlərinə getməyi üstün tutacaqlar.
* '''Zəruri yoxsa dəbdəbə.''' Zəruri istehlak mallarına olan tələb əsasən qeyri-elastikdir. Əksinə dəbdəbə mallarına olan tələb isə elastikdir. Əgər çörəyin qiyməti qalxarsa, insanlar bu əmtəəyə olan tələbatları kəskin sürətdə azalmaz. Digər baxımdan, əgər ananasın qiyməti qalxarsa, bu məhsula olan tələb çox azalacaq. Çünki, bu insanlar üçün o qədər də vacib olan bir əmtəə deyil.
Sətir 48:
Təsəvvür edin ki, sizə tələb əyrisində iki nöqtə verilib və soruşulur ki, elastikliyi hesablayın ('''Bax: Şəkil 1'''): '''A''' nöqtəsi (4 manat; 12 ədəd), '''B''' nöqtəsi (6 manat; 8 ədəd).
 
İlk növbədə fərz edək ki, qiymət azaldılıb. Bu halda qiymət dəyişikliyi 33,3%, həcmdəki dəyişiklik isə 50% təşkil edib. Bu halda, elastiklik 1,5-ə bərabərdir və məhsul elastikdir.
 
Sonra isə əksinə edək, qiymətin artdığını düşünək. Bu halda qiymət dəyişikliyi 50%, həcm dəyişikliyi isə 33,3% təşkil edir. Bu halda elastiklik əmsalı 0,66-a bərabərdir və məhsul qeyri elastikdir.
 
İki eyni nöqtə amma fərqli nəticələr. Bu fərqliliyi aradan qaldırmaq üçün '''orta nöqtə metodundan''' istifadə edilir<ref name=Menkyu/>. Bu metod vasitəsi ilə əvvəl verilən iki nöqtənin ortası müəyyənləşdirilir. Bizim misalda bu '''C''' nöqtəsidir (5 manat; 10 ədəd).
Sətir 70:
 
== Təklifin qiymət elastikliyi ==
Təklifin qiymət elastikliyi təklifin həcminin qiymət dəyişikliklərinə necə reaksiya verdiyini ölçür<ref name="Perloff, J. 2008. p.36">Perloff, J. (2008). p.36.</ref>. Bu əmtəənin xüsusiyyəti ilə sıx bağlıdır. Belə ki, əgər sahibkar artan tələb qarşısında istehsalını rahatlıqla artıra bilirsə, qiymət elastikdir. Əgər mümkün deyilsə, qeyri-elastikdir.
 
Məsələn, əgər dağ xizəyinin qiyməti qalxarsa, istehsalçı yeni bir xizək meydancası tikmək məqsədilə dağ kəşf edə bilməyəcəyi üçün burada istehsalın artırılması imkanları məhduddur. Bu səbəbdən bu məhsulun təklifi qeyri-elastikdir. Digər bir məhsula nəzər yetirək. Meyvə şirəsinin qiyməti qalxdıqda, istehsalçı çox rahat bir şəkildə iş rejimini artırır, daha çox xammal cəlb edir və istehsalı artırır. Belə məhsullar elastikdir.
 
== Təklifin qiymət elastikliyinin hesablanması ==
Sətir 82:
 
== Miqyas elastikliyi ==
Miqyas elastikliyi və ya başqa ədəbiyyatlardakı adı ilə '''istehsal elastikliyi''' istehsal amillərinin həcmindəki dəyişikliyin istehsal həcminə necə təsir etdiyini əks etdirir. Başqa sözlə, miqyas elastikliyi istehsal həcmindəki faiz dəyişikliyinin istehsal amillərinin həcmindəki faiz dəyişikliklərinə nisbəti kimi hesablanır. <ref>Samuelson, W. & Marks, S. (2003). p.233.</ref> <ref>• Hanoch, G. (1975) “The elasticity of scale and the shape of average costs,” American Economic Review 65, pp. 492-497.</ref><ref>• Panzar, J.C. and R.D. Willig (1977) “Economies of scale in multi-output production, Quarterly Journal of Economics 91, 481-493.</ref> <ref>• [https://ideas.repec.org/a/eee/ejores/v228y2013i3p592-600.html Zelenyuk, V. (2013) “A scale elasticity measure for directional distance function and its dual: Theory and DEA estimation.” European Journal of Operational Research 228:3, pp 592–600]</ref>
[[Şəkil:Elastiklik 3.png|thumb|355x355px|Şəkil 3]]
 
== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}
<references/>
 
[[Kateqoriya:İqtisadi terminlər]]