I Məngli Gəray: Redaktələr arasındakı fərq

{{Dövlət xadimi|azərbaycan dilində adı='''Məngli Gəray'''|portret=|titul=[[Krım xanlığı|Krım xanı]]|bayraq=Gerae-tamga.png|bayraq2=Gerae-tamga.png|hakimiyyət müddəti=[[1467]]|dövr son=|sələfi=[[Nurdövlət Gəray]]|xələfi=[[Nurdövlət Gəray]]|baş nazir=|titul_2=[[Krım xanlığı|Krım xanı]]|bayraq_2=Gerae-tamga.png|bayraq2_2=Gerae-tamga.png|dövr əvvəl_2=[[avqust]] [[1469]]|dövr son_2=[[mart]] [[1475]]|sələfi_2=[[Nurdövlət Gəray]]|xələfi_2=[[Heydər Gəray]]|titul_3=[[Krım xanlığı|Krım xanı]]|bayraq_3=Gerae-tamga.png|bayraq2_3=Gerae-tamga.png|dövr əvvəl_3=[[1478]]|dövr son_3=[[1515]]|sələfi_3=[[Nurdövlət Gəray]]|xələfi_3=[[I Mehmed Gəray]]|titul_4=[[Böyük orda|Böyük Orda xanı]]|bayraq_4=Gerae-tamga.png|bayraq2_4=Gerae-tamga.png|dövr əvvəl_4=[[1491]]|dövr son_4=|sələfi_4=[[Murtuza xan]]|xələfi_4=[[İbak xan]]|titul_5=|bayraq_5=Gerae-tamga.png|bayraq2_5=Gerae-tamga.png|dövr əvvəl_5=|dövr son_5=|sələfi_5=|xələfi_5=|titul_6=|bayraq_6=Gerae-tamga.png|bayraq2_6=Gerae-tamga.png|dövr əvvəl_6=|dövr son_6=|sələfi_6=|xələfi_6=|titul_7=|bayraq_7=Gerae-tamga.png|bayraq2_7=Gerae-tamga.png|dövr əvvəl_7=|dövr son_7=|sələfi_7=|xələfi_7=|titul_8=|bayraq_8=Gerae-tamga.png|bayraq2_8=Gerae-tamga.png|dövr əvvəl_8=|dövr son_8=|sələfi_8=|xələfi_8=|partiya=|doğum tarixi=[[1445]]|doğum yeri=|ölüm tarixi=[[17 aprel]] [[1515]]|ölüm yeri=|dəfn yeri=|həyat yoldaşı=[[Nur Sultan]]<br/>Zayan Sultan<br/>Maxtun Sultan|uşaqları=[[I Mehmed Gəray]]<br/>Bektaş Gəray<br/>Mahmud Gəray<br/>[[Burnat Gəray]]<br/>Mübarək Gəray<br/>[[I Səadət Gəray]]<br/>[[Əhməd Gəray]]<br/>[[I Sahib Gəray]]<br/>Fateh Gəray<br/>[[Ayşə Hafsa Sultan|Ayşə Xatun]]<br/>Maxtunşah Xatun<br/>Mehri Xatun|dini=|təhsili=|sayt=|mükafatları=|imzası=}}{{İş'''I gedir}}Məngli Gəray''' (d. [[1445]] - ö. [[17 aprel]] [[1515]]) — 3. [[Krım xanları|Krım xanı]]. Fərqli vaxtlarda 3 dəfə Krım taxtına çıxmış, qardaşı [[Nurdövlət Gəray]]<nowiki/>la taxt mübarizəsi aparmışdır.

Ancaq yeritdiyi daxili siyasətlə yerli bəyləri özündən narazı salması nəticəsində [[1469]]-cu ilin [[avqust]] ayında Mamak adlı bir tatar əsilzadəsi böyük bir üsyan başlatdı. Ayaqlanan əhali həbs tutulan Məngli Gərayı azad edərək Krım taxtında oturtdu. Ələ keçirilən [[Nurdövlət Gəray|Nurdövlət xan]] digər qardaşı [[Heydər Gəray]]<nowiki/>ın da həbs edildiyi Sudak qalasına salındı. Ancaq baş verən daxili çəkişmələrdən sonra [[Osmanlı ordusu]] bölgədə sülhü təmin etmək üçün [[1475]]-ci ildə [[Gədik Əhməd Paşa]] rəhbərliyində Krıma gəldi. Bölgədəki [[Genuya respublikası|Genuya]]<nowiki/> ağalığına son qoyaraq həbsdə olan [[Nurdövlət Gəray]] azad edildi və Krım xanı elan olundu. Ələ keçirilən Məngli Gəray [[İstanbul|İstanbula]]<nowiki/> aparıldı.

Ancaq [[Nurdövlət GərayınGəray]]<nowiki/>ın və qardaşı [[Heydər GərayınGəray]]<nowiki/>ın bölgədə sülhü təmin edə bilməməsi, Şirin qəbiləsinin rəhbəri Əminək bəyin Osmanlıları köməyə çaırması nəticəsində o əsnada İstanbulda saxlanılan Məngli Gəray Krım xanı elan edildi. Dəyərli hədiyyələr verilən Məngli Gəray [[Osmanlı ordusu]] ilə birlikdə [[1478]]-ci ildə Krma gəldi və taxtına əyləşdi. Qardaşları [[Nurdövlət Gəray]] və [[Heydər Gəray]] ölkədən qaçaraq [[Böyük Litva knyazlığınaknyazlığı|Litva knyazlığı]]<nowiki/>na, digər qardaşı Özteymur Gəray isə [[Böyük orda|Böyük orduyaOrda]]<nowiki/>ya sığındı. Kiçik qardaşları Yağmurçi və Qutluq-zaman Gəraylar isə kiçik olduqları üçün Məngli Gərayın himayəsində böyüdülər. Bunlardan yaşca böyük olan Yağmurçi Gəray 14856[[1486]]-cı ildə qardaşının kalqayı (Krım taxtının vəliəhdi) elan edildi və [[1507]]-ci ildə vəfatına qədər bu vəzifədə qaldı.

Hakimiyyətini gücləndirdikdən sonra Məngli Gəray, [[Qızıl Orda]] xanlarının yeganə mirasçısı olaraq gördüyü [[Böyük Ordaylaorda|Böyük Orda]]<nowiki/>yla mübarizəyə davam etdi. Bu mübarizədə Məngli Gərayın ən yaxın müttəfiqi [[Böyük Moskva knyazlığı|Moskva knyazı]] [[III İvan]] oldu. [[1480]]-ci ildə bağlanan qarşılıqlı sülh müqaviləsinə görə müttəfiqlər [[Polşa Krallığı Taxt-tacı|Litva-Polşa birliyi]], [[Böyük orda|Böyük Orda]] və [[Həştərxan xanlığı|Astraxan xanlığınaxanlığı]]<nowiki/>na qarşı mübarizə aparacaqdı. Belə də oldu. [[8 oktyabr]] - [[1 noyabr]] [[1480]] tarixlərində baş tutan [[Uqra mübarizəsindəqarşıdurması|Uqra mübarizəsi]]<nowiki/>ndə [[Böyük orda|Böyük Orda xanı]] Əhməd xan məğlub edilərək öldürüldü. Övladları arasında taxt mübarizəsi başladı və ölkə tezliklə parçalandı.

[[1482]]-ci ilin sentyabrında[[sentyabr]]<nowiki/>ında rus ordusuyla birləşən Krım dəstələri Kiyevi[[Kiyev]]<nowiki/>i mühasirəyə aldı. Şəhəri darmadağın edən müttəfiq qoşunları xeyli qənimətlə geri döndülər. [[1484]]-[[1487]]-ci illər ərzində Krım tatarları [[Bəndər]], [[Dubısari]] və digər [[Dnestryanı]] bölgələrə səfərlər tərtiblədi.