Adını burada yaşayan Bərmək tayfasından alıb. Xızılılar e.ə. II minillikdə bu mahalda yaşayıblar. Mahal İpək Yolu ticarətində iştirak edib.
Adını burada yaşayan Bərmək tayfasından alıb. Xızılılar e.ə. II minillikdə bu mahalda yaşayıblar. Mahal İpək Yolu ticarətində iştirak edib. Hətta Dədə Qorqudun Xızı – Bərmək mahalından olduğunu iddia edirlər. Xızı – Bərmək mahalında olmuş Alman səyyahı Adam Oleari Dədə Qorqud haqda yerli camaatdan eşidib və yazıb ki, dərbəndlilər onun qəbrinin şəhər qəbiristanlığında olduğunu söyləyirlər. Qəbri ziyarət edən Adam Oleari yazır: “İmam Qorqudun qəbri dağda idi. Qorqud haqda söyləyirlər ki, o, Məhəmmədin dostu olub, onun ayaqları yanında oturub, ondan dərs alıb və onun ölümündən sonra 300 il yaşayıb. Qəbri qayalıq bir dağda mağara içindədir. Dədə Qorqud dastanında Xızı – Bərmək mahalından, Oğuz yaylağından, Cığatay düzündən, Boybəyim dağından bəhs edilib. Bir çox digər faktları da nəzərə alıb. Belə iddia edirlər ki, Qorqud Dədə Xızı – Bərmək mahalından olub. Oradan Dərbənd şəhərinə gedib.
Xızı – Bərmək mahalının ərazisi hələ e.ə. 5-ci yüzillikdən mövcud olan türkdilli sak massagetlərin dövlətinə mənsub idi. Bərmək – bər məhsul, mak – kahin yəni “məhsuldar kahin” deməkdir. Çox bilikli olan bərməklər, mixi yazılardan istifadə edirdilər. Strabon Albaniyada “böyük və sıx məskunlu müqəddəs vilayətin” olması barədə məlumat verib. Burada Heliya (Günəşə) sitayiş edirdilər. Günəş Allahının Albanca adı bəlli deyil. Həmin yer Bərmək dağı idi. Dağın ətrafında yaşayanlar Alinlər (dağlılar) günəşə sitayiş ediblər. Xızı – Bərmək mahalı dağlılarının günəşə sitayiş əlamətləri VII əsrə qədər qalıb. Bununla yanaşı, Bərməkilər tayfası atəşpərəst idi. Onlar əkinçiliyi müqəddəs peşə hesab edirdilər. Bərmək dağının ətəyində təbii qazların yanmasından yaranmış Atəşgah var idi. III – VI əsrlərdə Xizanşahlıqda Atəşpərəstlik dövlət dini idi. Xızı – Bərmək dağlıları VII əsrin başlarından İslam dinini qəbul edib. Deyilənlərə görə romalıların hərbi dəstələri imperator Demision Sezar Avqust Germanik I Lyusi Yuli Maksim Fulmanatın 12-ci legeonu Abşerona gəldi. Legeon Xızı – Bərmək mahalının dənizkənarı yerlərini də təsiri altına aldı. Bu yerlərdə qışladıqdan sonra çıxıb getdi. Bizim eranın I əsrindən hun, sabir, xəzər türk tayfaları Dərbənddən keçərək Albaniya çölündə, o cümlədən Xızı – Bərmək mahalında yerləşməyə başladılar. IX – XII əsrlərdən başlayaraq Xızı – Bərmək mahalından keçən İpək yolu vasitəsilə Avropa və Asiyanın bir çox şəhərləri ilə ticarət əlaqəsi olub. Xızı – Bərmək mahalı Bakı – Dağıstan, şimali Qafqaz və cənubi Rusiya torpaqları ilə birləşdirən ticarət yolu üzərində yerləşirdi. Orta əsrlərdə burada Xızanşahlıq (Xızı şahlığı) dövləti olub. 1804 – 1813 – cü ildə Rusiya – İran müharibəsindən sonra Quba xanlığı ilə birlikdə Rusiya hakimiyyətinin altına keçib.
Tarixi faktlara nəzər saldıqda, tarixçilərdən mənbələr içərisində A.Bakıxanovun "Gülüstani irəm" əsərinin adını xüsusilə çəkmək lazımdır. Onun əsərində Quba xanlığının "Xızı Bərmək" mahalı haqqında dəyərli məlumatlar verilir. Tarixçi Qiyasəddin Qeybullayevin "Azərbaycanın etnik tarixinə dair" monoqrafiyasında və digər əsərlərində 644-cü ildə aran dövlətinə xizonşahlıq (Xızı şahlığı) Xızı məmləkəti arasında bağlanan müqavilədən bəhs olunur. Ərəblərin Xizonşahlığa gəlmələri haqda maraqlı materiallara akademik Ziya Bünyadovun "Azərbaycan VII-IX əsrlərdə" adlı monoqrafiyasında rast gəlmək olur.
