Hələb: Redaktələr arasındakı fərq

'''Hələb''' ({{LangDil-ar|حلب‎}} {{LangDil-tr|Halep}} {{LangDil-el|Αλεππο}}) şəhər [[Suriya Ərəb Respublikası|Suriya Ərəb Respublikasının]]nın şımal şərqində yerləşir. [[Hələb vilayəti|Hələb vilayətinin]]nin mərkəzi sayılan bu şəhər həm də Suriyanın əhali baxımından ən böyük şəhəridir. Ümumi ərazisi 16,000 km² olan Hələbdə 4,393,000 əhali yaşayır. Hələb dünyanın ən qədim insan məskənlərindən biridir. Burada ilk insan məskənləri məhz miladdan on iki min il əvvələ aparıb çıxarır. [[Tell Qaramel]] adlanan təpəlikdə məhz arxeoloji axtarışlar bunu sübut edir. Antik mənbələrdə bu şəhər "Xalpe", "Xalibon" kimi tanınır. [[Fransızlar|Fransızların]]ın mandatı altında olan zamanlar belə şəhərə "Alep" deyilib. "Aleppo" isə bu səslənmənin [[İtalyan dili|italyanlaşmış]] formasıdır. Ticari baxımdan önəmli olan şəhər [[Aralıq dənizi]] və [[Fərat çayı]] hövzəsində keçıd məntəqəsi rolunu oynamışdır. Şəhərdən kiçik Quviq (قويق) çayı axır.

Bəzi alimlərin dediyinə görə mənası qədim Amorit dillərində (dəmir) kimi səslənən şəhər həm də [[Arami dili|Aramı dilində]] mənası (ağ)kimi də səslənir. Bəzi alimlər isə (südü çölə ver) mənasını qədim adətə də yozurlar belə ki, bir zamanlar bu ətrafda [[İbrahim]] peyğəmbər səyahət edən yolçulara süd paylıyarmış və onun inəklərinin rəngi kül rəngi idi məhz ərəbcə səslənən (Şaheb) və ya (Haleb aş Şahba) yeni (onun kül rəngi südü var) kəliməsi şəhərin ikinci adı kimi də tanınır. Miladdan 5000 il əvvəl Yamxed krallığının paytaxtı olan Hələb sonralar Amoriyalılar tərəfində idarə olunmuşdur.e.ə 1600 ildə isə şəhər [[Xett]] krallığının əlinə keçir. e.ə 800-ci ildə şəhər [[Assuriya]]lıların əlinə keçir. Şəhəri növbəti dəfə əlində saxlamqaq uğrunda İran dövlətinə qalib gələn yunan Selevkilər dövləti e.ə 333 ildən -e.ə 64-cü ilə kimi şəhəri idarə etmişdir.Həmin ildə isə şəhəri və bütün Suriya torpaqlarını Roma imperiyası idarə etməyə başlamışdır. Daha sonralar [[Şərqi Roma İmperiyası|şərqi-Roma imperiyası]] olan Bizansın tərkibinə qatılan Hələb b.e 637-ci ilində müsəlman ərəb sərkərdəsi [[Xalid ibn əl-Vəlid]] tərəfindən fəth olunur və bununla da şəhərin ərəbləşməyə və ərəb dünyasının ən zəngin və əsrarəngiz şəhərlərindən birinə çevrilən Hələb 994-cü ildə Həmdasni şahzadəsi [[Seyf əd-Dövlə|Seyf əd-Dövlənin]]nin ixtiyarına verilir məhz bu dövrlər çəhərin çiçəklənmə dövrü sayılır. [[Ərəb poeziyası|Ərəb poeziyasının]]nın ən gözəl nümayəndələrindən olan şair [[əl-Mütənəbbi]] və filosof [[əl-Fərabi]] məhz həmin dövrdə yaşamışlar. [[974]]-[[987]] illər arası şəhər [[Bizans]]ın tərkibinə qatılmış daha sonra [[Fatimilər xilafəti|Fatimilərin]] əlinə keçmişdir. [[Səlcuq]] Bizans müharibəsindən istifadə edən Fatimilər daha sonralar da şəhərin əllrində qalması üçün səylə çalışmışlar. 1098 və 1124-cü illərdə şəhər səlibçilər tərəfindən mühasirəyə alınsa da şəhər toxunulmaz qalmışdır. Ancaq 1138-ci il avgustun 9 şəhər tarixinə qara hərflərlə yazılmışdır belə ki şəhərdə baş verən zəlzələdə 230000 adam tələf olmuşdur. Bu göstərici həm də dünyada baş verən zəlzələ hadisələrində rekord insan itkisi sayılır. [[1183]]-cü ildən şəhəri [[Səlahəddin Əyyubi]] idarə etməyə başlayır və [[Əyyubilər sülaləsi|Əyyubilər]] şəhəri 24 yanvar [[1260]]-cı ilə qədər idarə etməyə bacarırlar Məhz həmin gündən etibarən şəhərin Monqol xanı [[Hülakü xan|Hülakü]]<nowiki/>dən və onun vassal tərəfdarları olan [[Antioxiya]] hakimi Bohemond VI və onun xaç atassı Kilikiya erməni hakimi Xatum şəhəri mühasirəyə alırlar. Şəhər hakimi Turanşah cəsurcasına şəhəri müdafiə etsə də 6 gün şəhəri daş yağışına tutan monqollar bütün müsəlmanları öldürür şəhərin [[xristian]] əhalisini isə qul kimi saxlayır. Şəhər Xoms hakimi əl-Əşrəfə verilsə də şəhərə monqol qarnizonu yerləşdirilir. [[Monqollar]] bunun ardından martın 1-də [[Dəməşq şəhəri|Dəməşq şəhərini]]ni tuturlar. Lakin sentyabrda Misir [[Məmlüklər]] onlara xəyanət edən [[Akkra]] franklarına qarşı çıxdılar və 1260-cı il 3 sentyabr tarixində Ayn Calut döyüşündə monqollara qalib gəlirlər və Hülakü xanın qoyub getdiyi general nestorian xristian olan Kitbuqanı öldürdülər və 5 gün sonra Dəməşq şəhərini geri aldılar amma müsəlmanların sayına görə Hələb üstün olduğundan mərkəz məhz o şəhər seçildi. Hülakü yenidən şəhərləri almaq üçün həmlələr etsə də bu mümkün daha mümkün olmadı.