Nissalı Qriqori: Redaktələr arasındakı fərq

| adı = Nissalı Qriqori <br>{{langDil-el|Γρηγόριος Νύσσης}}

'''Nissalı Qriqori''' ({{langDil-el|Γρηγόριος Νύσσης}}; d. 335 – ö. 394, [[Kappadokiya]]) — xristian yazıçısı, ilahiyyatçısı, Nissa şəhərinin yepiskopu, kilsə müqəddəsi, [[Kappadokiyalı kilsə ataları|Kappadokiya kilsə atalarından]] biri.

[[335]]-ci ildə [[Kappadokiya|Kappadokiyanın]]nın Qeysəriyyə (indiki Türkiyənin Kayseri şəhəri) şəhərində doğulmuşdur. O, müqəddəs [[Basil Qeysəriyyəli|Basilin]] kiçik qardaşı idi. Doğulduğu şəhərdə öz dövrünə görə yaxşı təhsil almış, daha sonra fəlsəfə ilə məşğul olaraq, [[antik dövr]] [[filosof|filosoflarının]]larının əsərlərini dərindən öyrənmişdir. [[365]]-ci ildə arvadının vəfatından sonra, dərin sarsıntıya qapılaraq monastıra getmişdir. Buradan yalnız, Qeysəriyyə arxiyepiskopu olmuş qardaşının təkidilə çıxaraq, Nissa şəhərinə yepiskop kimi yollanmışdır.

[[381]]-ci ildə [[Konstantinopol]] şəhərində keçirilən [[Ekumenik Kilsə Məclisləri|Kilsə Məclisində]] iştirak etmiş, orada həmkarları tərəfindən yüksək qiymət almışdır. İmperator ''Fedosiusun'' da sayğısını qazanan Qriqor sonrakı illər ərzində bir neçə dəfə də [[Konstantinopol|Konstantinopola]]a səfər etmişdir. Onun ölüm tarixi haqqında dəqiq məlumat olmasa da, [[394]]-cü ildə Konstantinopol şəhərində keçirilən [[Ekumenik Kilsə Məclisləri|Kilsə Məclisində]] iştirak etdiyi bilinir.

Nissalı Qriqor öz dövründə fəlsəfə sahəsində ən çox əsər yazmış yazarlardandır. Araşdırmaçıların fikrincə, onun yaradıcılığında [[Origen|Origenin]]in təsiri hiss olunmaqdadır. Onun əsərlərindən bəziləri: "[http://www.lectio-divina.org/index.cfm?fuseaction=feature.display&feature_id=114 De vita Moysis]" (Musanın həyatı haqqında), "In Hexaemeron" (Dünyanın altı günə yaranması), "[http://www.newadvent.org/fathers/2914.htm De hominis opificio]" (İnsanın quruluşu haqqında), "Quod non sint tres Dii – ad Ablabium" (Tanrının üç olmaması haqqında Ablabiya müraciət), "[http://www.newadvent.org/fathers/2908.htm Logos katechetikos megas]" (Böyük katehesis).

"Altı gün haqqında" adlı əsərində Qriqor qardaşı Vasilinin yolunu davam etdirərək, yaranma haqqında mülahizələrini dilə gətirmişdir. Onun fikrincə, həyatın başlanğıcı Tanrı qüdrətinin ani təzahürü nəticəsində baş vermişdir. Bununla bərabər "başlanğıc" özündə sonrakı mərhələlərin hamısını birləşdirir. "Başlanğıc" sözü öz-özlüyündə başlanqıca ziddir. Onun fikrincə, dünyanın yaranması iki mərhələyə bölünür. İlk mərhələdə bütün materiyanın qarmaqarışıq şəkildə yaranması, daha sonra isə, onun hissələrinin nizmalı formaya düşməsindən ibarətdir.

''"Quod non sint tres Dii – ad Ablabium"'' əsəri [[Arianlıq|arianlara]] qarşı yazılmışdır. Bu əsərdə Qriqor, başqa [[Kappadokiyalı kilsə ataları|kappadokiyalı atalar]] kimi, <u>Ata, Oğul və Müqəddəs Ruhun</u> bir birindən fərqlənməsinin zərüri olması haqqında yazmışdır. Onun əsas məqsədi - [[İsa|İsanın]]nın ilahi təbiətə malik olmasını sübuta yetirmək idi. Yalnız bundan sonra o, Oğulun Ata ilə birlik təşkil etməsi ideyasını hallandırmışdır. Beləliklə [[Tanrı|Tanrının]]nın birliyi ''Üçlüyün'' mövcudluğundan çıxarılırdı. Qərbdə isə [[Avqustin Avrelius]] öz mülahizələrini əks istiqamətdə aparırdı. O öncə Tanrının birliyini təsdiq edib, sonra isə ondan Üçlük ideyasını meydana gətirirdi.

"[http://azbyka.ru/otechnik/?Grigorij_Nisskij/protiv-apollinarija-k-feofilu-episkopu-alensandrijskomu Apolinariosa qarşı]" risaləsində Qriqor, İsanın eyni zamanda ilahi və insani mahiyyətə malik olması haqqında yazmışdır. İsanın mahiyyəti bir, təbiəti isə ikidir.[[FileŞəkil:De virginitate V00110 00000008.tif|thumb|''De virginitate''|left]]

Dünyanın yaradılması məsələsində Qriqor hesab edirdi ki, Tanrı varlıqları yaradaraq, eyni zamanda, onların inkişaf imkanlarını (potensiyasını) da təbiətlərinə salmışdı. Bu ideya [[Platonizm|platonizməplatonizm]]ə uyğundur, çünki onlar da hesab edirdilər ki, hər şeyin inkişaf imkanı vardır, sonra isə bu imkanlar gerçəkləşir. Lakin bu imkanlar əvvəlcədən [[Loqos|Loqosda]]da, ona tabe olunmuş şəkildə, yerləşir. Bu imkandan gerçəkləşən hər şey, Tanrı tərəfindən əvvəlcədən təyin edilmiş məqsədə qulluğ edir. Tanrının altı günə dünyanı yaratmasını, Qriqor [[Bibliya|Müqəddəs Kitabın]] bir təvili, [[Alleqoriya|alleqoriyasıalleqoriya]]sı kimi başa düşürdü.

"[http://www.newadvent.org/fathers/2908.htm Logos katechetikos megas]" əsərində Qriqor insanı ən yüksək məxluq hesab edir, o Tanrıya bənzər vucudda yaradılmışdır, ölməzdir. İnsan öncədən bütün İlahi nemətlərin daşıyıcı kimi Tanrı tərəfindən həyata gətirilmişdir. Lakin sonra o, [[günah|günaha]]a batmışdır və bu nemətləri itirmişdir. Dünya yaradılanda, insan Tanrı ilə dünya arasında bir vasitəçi idi. İnsanın günaha batmasından sonra isə dünya Tanrıdan təcrid olunmuşdur. Lakin günahdan sonra da insan Tanrıya bənzər surətini və onunla rabitəni itirməmişdir. Bu rabitə onun azad olmasındadır.

"[http://www.newadvent.org/fathers/2914.htm De hominis opificio]" risaləsində Qriqor [[Adəm|Adəmi]]i təkcə bir insan kimi təsəvvür etmir. Adəm, eyni zamanda, bütün bəşəriyyətin təcəssümüdür. İsa isə yeni Adəmdir. Onun gəlişindən sonra [[Kilsə]] yaranmışdır. İsa, Tanrının obrazını gerçəkləşdirən, Kilsənin başçısıdır. Bütün iman edən insanlar onun bədənini təşkil edir. Yalnız bu bədənin üzvləri olan insanlar, günah nəticəsində itirilmiş İlahi obrazı yenidən özlərinə qaytara bilərlər.

Qriqora görə Tanrı insanı kişi və qadın kimi ikili yaradıb. Lakin cənnət ağacından meyvəni yeyib günaha batana qədər, Adəm və Həvva bir-biri ilə cinsi yaxınlıq etməmişdilər. Yalnız bu günahdan sonra onlar cinsi fərqlərini dərk etmişdilər. Bizim yaşadığımız dünya Tanrının nəzərdə tutduğundan və planlaşdırdığından fərqlənir. Bunun səbəbi yenə də ilk günahdadır.

Daha sonra, Qriqor, [[çarmıx|çarmıxa]]a çəkilən İsanın özünü [[qurban]] verməklə, bəşəriyyətin günahlarının bağışlanması haqqında maraqlı fikirlər ifadə etmişdir. Onun fikrincə bu qurban Tanrıya deyil, [[şeytan|şeytana]]a verilmişdir. Məsələ bundadır ki, şeytan, Adəmi aldadaraq, onu cənnət ağacından meyvəni yeməyə təhrik etmişdir<ref>[http://yeniheyat.com/index.php/en/toevrat/yaradls#3 Yaradış, 3.]</ref>. Buna cavab olaraq İsa özünü qurban verməklə şeytanı aldatmışdır. Deməli şeytan, bu dünyanın hökmdarı olaraq, öz hakimiyyətini daha da qiymətli bir şeyə dəyişdirə bilərdi. Bu daha da qiymətli bir şey isə İsa olmuşdur. Onun möcüzəvi şəkildə dünyaya gəlməsi, göstərdiyi möcüzələri şeytan üçün dözülməz idi. O İsanı məhv etmək istəyirdi. Lakin şeytan anlamamışdır ki, İsa ondan daha qüvvətlidir, çünki əslində onun zahiri insan vücudu arxasında Tanrının qüdrəti vardır. Eyni zamanda onu qeyd etmək lazımdır ki, rəsmi kilsə təliminə görə İsa bəşəriyyətin günahlarının bağışlanması üçün özünü Tanrıya qurban vermişdir. Lakin buna baxmayaraq Qriqor, [[İrineus Lionlu|İrineus]], [[Origen]] və [[Avqustin Avrelius|Avqustinin]] əsərlərində “Şeytanın aldadılması” ideyasına rast gəlmək olar.<ref>Иоанн Мейендорф. [http://www.klikovo.ru/db/book/msg/894 Введение в светоотеческое богословие. Часть 2, гл. 4.] Вильнюс-Москва, “Весть”, 1992, </ref>

Beləliklə Tanrı bəşəriyyəti qurban vasitəsilə xilas etmişdir. Xristian təliminə görə, Tanrı insanı ən yüksək bir yaradılmış kimi yaratmışdı. O eyni zamanda Tanrının oğlu və dostu olmalı idi. Lakin sonra insan bu təbii rabitəni itirmişdi. Buna görə də ümumdünya fəlakəti baş vermişdir və insan şeytan tərəfindən əsarətə alınmışdır. Beləliklə Tanrı təhqir olunmuşdur. Buna görə də şeytan əsarətindən xilas olmaq işini Tanrının özü görmüşdür. O insanın azadlığını saxlamaq şərti ilə, onu əsarətdən qurtarmışdı. Bu fikirlər [[qnostisizm|qnostisizmə]]ə yaxındır.

Üçüncü mərhələ isə Tanrını dərk etmək, Onu görməkdir. Buna Qriqor ''teosis'' deyir. Adi halda Tanrını görmək mümkün deyil. Ona görə də buna nail olmaq üçün, insan bir növ “özündən çıxmalıdır”, əqlin ona lazım olmamasının dərk edilməsi səviyyəsinə çatmalıdır. Bu cür hissiyyat o qədər qeyri-adidir ki, Qriqor onu ifadə etməyə çətinlik çəkmişdir. O, bu halı “ayıq olaraq sərxoş olma” adlandırmışdı. Yəni ətrafda hamıya elə gəlir ki, adam sərxoşdur, lakin əslində o, Müqəddəs Ruhdan ilham alır. Qriqor bu halı, Əhdi-Ətiqdə rəvayət edilən həvarilərin hallarına bənzədirdi [http://www.yeniheyat.com/index.php/en/incil/hvarilrin-islri#2 Həvarilərin işləri, 2.]. Bu ideyalar şübhəsiz [[Neoplatonizm|neoplatonizmdənneoplatonizm]]dən alınmışdır.

* {{BEEL|Григорий, епископ нисский}}

*[[Basil Qeysəriyyəli ]]