Qriqor Nazianzin: Redaktələr arasındakı fərq

| ad = Qriqor Nazianzen<br>{{langDil-el|Γρηγόριος Ναζιανζηνός}}

| rütbə = [[Konstantinopol]] [[arxiyepiskop|arxiyepiskopu]]u

'''Qriqór Nazianzén''' (yun. Γρηγόριος Ναζιανζηνός; d. [[329]], ö. [[389]]) - xristian ilahiyyatçısı, kilsə müqəddəsi, [[Konstantinopol]] [[arxiyepiskop|arxiyepiskopu]]u, [[Kappadokiyalı kilsə ataları|Kappadokiya kilsə atalarından]] biri.

[[329]]-cu ildə [[Roma İmperiyası|Roma İmperiyasının]]nın Arianzum şəhərində (indiki Türkiyənin [[Niğde]] şəhərinin yaxınlığında) doğulmuşdur. Onun atası Nazianz şəhərinin yepiskopu Qriqor, anası isə Müqəddəs Nonna olmuşdur. O, [[Kapadokiya]] Qeysəriyyəsi (indiki Türkiyənin [[Kayseri]] şəhəri) və [[Fələstin]] Qeysəriyyəsi (indiki [[İsrail|İsrailin]]in Qeysəriyyə şəhəri) şəhərlərində təhsil aldıqdan sonra [[İsgəndəriyyə|İsgəndəriyyədə]]də biliklərini təkmilləşdirmiş, oradan isə elm dalınca Afinaya getmişdir. Əsərlərində neoplatonizm təsiri duyulan ilahiyyatçı burada antik filosoflar, o cümlədən [[Platon]] və [[Aristotel|Aristotelin]]in yaradıcılığı ilə yaxından tanış olmuşdur. Sonralar Kapadokiya Qeysəriyyəsinin arxiyepiskopu olmuş ilahiyyatçı Müqəddəs Vasili və məşhur [[Yulian|imperator Mürtəd Yulian]] (xristianlığı tərk etdiyi üçün "Mürtəd" ləqəbi almışdır) onunla birlikdə [[Afina|Afinada]]da təhsil almışlar.

Vasili [[371]]-ci ildə Kapadokiya Qeysəriyyəsinə arxiyepiskop təyin olunduqdan sonra Qriqor kiçik Sasim şəhərinin yepiskopluğunu təklif etmişdir. Təklifi qəbul edən [[ilahiyyat|ilahiyyatçı]]çı bir müddət burada fəaliyyət göstərdikdən sonra yenidən doğma şəhərinə qayırmış, ancaq burada da rahatlıq tapmayıb üç il səhrada yaşamışdır. Qriqor [[Basil Qeysəriyyəli|Basilə]] yazdığı məktublarında həmkarını [[Arianlıq|arianlarla]] (kilsədən uzaqlaşdırılmış Ariusun rəhbərlik etdiyi [[Heres|heretik]] sayılmış xristian cərəyanı) apardığı mübarizəyə onu da qoşmağa çalışmasına görə tənqid etmişdir:

{{sitatın əvvəli}}"Sən məni tənbəllikdə qınayırsan ki, yepiskop olmaq istəmədim və sizinlə bərabər sümük üstündə çarpışan köpəklər kimi çarpışmadım. Mənim üçün ən əsası fəaliyyətsizlikdir və düşünürəm ki, hamı mənim kimi etsəydi, onda kilsədə mübarizələr olmaz və kilsə indiki kimi tənqid obyektinə çevrilməzdi, indi hamı onu mübahisələrə olan sevgisinə görə silaha çevirir".{{sitatın sonu}}

Sonralar atasının təkidilə şəhərə qayıdan Qriqor Basil ilə barışmışdır. Lakin çox keçmədən əvvəlcə atası, beş il sonra isə dostu Basil ölmüşdü. Bu hadisələr onu dərindən sarsıtmışdır.

Onun yaradıcılığının əsasında Tanrı və Üç [[Üqnum|üqnum]] barədə mülahizələr durur. Qriqor gördüyümüz hər şeyi Tanrının yaratdığını və bu barədə xəbər verdiyini yazmışdır. Onun fikrincə, yaradılış zamanı Üç üqnumun hamısı bu prosesdə iştirak etmişdir, yəni, Ata bütün hər şeyi planlamış, amma Söz (İsa Məsih) və Müqəddəs Ruhun köməyilə kainatı yaratmışdır:

Qriqor arianlığın Üç üqnum barəsindəki fikirlərini rədd etmiş, onların düşüncələrinin [[yəhudilər|yəhudilərdən]]dən təsirləndiyini yazmışdır. Həmçinin, arianlardan əlavə dövründə geniş yayılmış digər iki cərəyanın (savelian və monarxianlar) fikirlərini də qəbul etməmiş, Tanrının üç sifəti olduğunu, Üç üqnumun da öz-özlüyündə vahidliyi təcəssüm etdirdiyini bildirmişdir. İlahiyyatçı, həmçinin, mələklər haqqında da fikir yürütmüş, onların İlahi Nuru digər bütün canlılara çatdıran qasidlər olduğunu bildirmişdir. Qriqor mələklərin şüurlu varlıqlar olduğunu bildirmiş, onların müxtəlif dərəcələrə bölündüyünü qeyd etmişdir. Əsərlərində müxtəlif dərəcəli mələklərin fərqli işlər gördüyünü yazmışdır.

Öz əsərlərində Qriqor ilk növbədə Tanrının dərk edilməsinin mümkünsüzlüyü haqqında yazırdı<ref>Григорий Богослов. Слово 28. [http://azbyka.ru/otechnik/?Grigorij_Bogoslov/slovo=28 О богословии второе.] // Собрание творений: в 2т. Т.1. - Мн.: Харвест, М.: АСТ, 2000, с. 476-502.</ref>. Tanrı onun əsərində [[neoplatonizm|neoplatonizmin]]in ''Vahidinə'' daha da yaxındır və yaradılışdan mütləq olaraq uca məkanlardadır. Onun sözü olan İsa, dünyaya cismani şəkildə gəlmişdir. Onun gəlişi bir qayaya bənzəyir. Bu qaya Tanrının hər şeyi dağıtmaq qüdrətində olan nurunun açıq parlanmasından dünyanı qoruyur. Yeni platoçular kimi, Nazianzlı Qriqorios da hesab edirdi ki, Tanrı ruhdur. İnsanda Onunla rabitə yaradan İlahi ruhun hissəcikləri vardır. Bu da insan ruhudur ki, onun vasitəsi ilə hər bir kəs Tanrıya doğru yönələ bilər.

Ancaq Tanrının dərk olunmamasından danışan Qriqor, eyni zamanda, [[axirət|axirətdə]]də möminlərin Tanrını görmək qabiliyyətində olması haqqında fikir irəli sürmüşdür.

Daha sonra Qriqorios Ata-Oğul cütlüyünə [[Müqəddəs Ruh|Müqəddəs Ruhu]]u da əlavə edərək, Tanrının bu üçlükdən ibarət olduğunu iddia etmişdi. Müqəddəs Ruh da onlarla vəhdət təşkil edir. Bu üçlüyün hər bir şəxsi ''hipostasis'' adlanır. Onlar vəhdət təşkil etsələr də, hərəsinin öz xüsusiyyətləri vardır. Yəni Ata, Oğulun Atasıdır; Oğul, Atanın Oğludur; Ruh isə Atadan çıxan Oğulun Ruhudur. Ruh məxluq deyil. Gələcəkdə Katolik Kilsə Müqəddəs Ruhun “''həm də oğuldan''” (''filioque'') çıxmasını iddia etmişdir. Bu məsələ [[Pravoslav|ortodokslarla]] (pravoslavlarla) [[Katolik|katoliklərinkatolik]]lərin arasında böyük ixtilafa səbəb olmuşdur.

* {{cite book|last=[[Aydın Əlizadə]]|first=|date=2007|title=Xristianlıq: tarix və fəlsəfə|url=http://www.ebooks.az/view/shUNpGOw.pdf|location=|archiveurl=https://web.archive.org/save/_embed/http://www.ebooks.az/view/shUNpGOw.pdf|archivedate=2016|publisher=Bakı: Əbilov, Zeynalov və qardaşlar|pages=s. 77-78|isbn=5-87459-013-7|accessdate=2016-08-16|ref=}}

* Brian Daley, ed., Gregory Nazianzen. Early Church Fathers. London: Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books, 2005. ISBN 0-415-12181-7, pp. &nbsp;192.

* J. Egan, "Gregory of Nazianzus and the Logos Doctrine," J. Plevnic, ed., Word and Spirit: Essays in Honor of David Michael Stanley. Willowdale, ON: 1975. pp. &nbsp;281–322.

* [[Basil Qeysəriyyəli ]]