|
| təhsili =
}}
'''I Pyotr''' və ya '''Pyotr Alekseyeviç''' ([[Rus dili|Rusca]]: ''Пётр I Великий, Пётр Алексеевич Романов'') (d. [[9 iyun]] [[1672]], [[Moskva]] – ö. [[8 fevral]] [[1725]], [[Sankt-Peterburq]]) — [[Rusiya imperatorlarının siyahısı|Rusiya imperatoru]]. [[7 may]] [[1682]]-ci ildə qardaşı [[V İvanlaİvan]]<nowiki/>la birlikdə taxta çıxmış, [[1696]]-cı ildə qardaşının vəfatı ilə [[Çar RusiyasınınRusiyası]]<nowiki/>nın yeganə hakimi olmuşdur. Döyüş meydanında qazandığı ard-arda qələbələrlə, Rus çarlığını Avropanın güclü dövlətləri sırasına daxil etmiş, [[Azov dənizi|Azov]] və [[Baltik dənizi]] sahillərindəki liman şəhərlərini ələ keçirərək rus donanmasının da əsasını qoymuşdur. Həmçinin ölkədə mədəni, elmi və sosial islahatlar apararaq müasirləşmə hərəkatına da rəhbərlik etmişdir. Pyotrun islahatları ölkədə uzun müddət tədbiq edildi və hökumət strukturunun bir çox qurumları məhz bu dönəmdə yaradıldı. Pyotr eyni zamanda [[1917]]-ci ilədək Rusiyanın[[Rusiya]]<nowiki/>nın paytaxtı[[paytaxt]]<nowiki/>ı olan [[Sankt -Peterburq]] şəhərinin də təməlini atmışdır.
== Həyatı ==
=== İlk illəri və taxta çıxışı ===
Pyotr [[9 iyun]] [[1672]]-ci ildə Moskvada[[Moskva]]<nowiki/>da dünyaya gəlmişdir. Atası [[Rus çarlığı|Rus çarı]] [[I Aleksey]], anası isə onun ikinci xanımı olan Naruşkin ailəsinə mənsub [[Natalya Narışkina|Nataliya NarışkinadırNarışkina]]<nowiki/>dır. Saray qeydlərinə görə, yeni doğulan körpə olduqca sağlam idi və anasının qara çəkik gözlərini almışdı. Saray xadimlərindən Nikita Zotov və Patrik Qordon kimi xadimlər körpə Pyotrun təlim-tərbiyəsiylə məşğul oldular. Ancaq 4 yaşında ikən atası vəfat etdi və çarlıq taxtı əqli zəif olan ögey böyük qardaşı [[III FyodoraFyodor]]<nowiki/>a qaldı. Bütün bu illərdə dövlət idarəsi və mərkəzi hakimiyyət [[I Aleksey|Çar AlekseyinAleksey]]<nowiki/>in yaxın adamlarından olan Naruşkina ailəsindən Artamon Matveyevin əlində cəmləndi.
[[Şəkil:Young Peter the Great parsuna.jpg|left|thumb|Körpə Pyotr]]
Ancaq bu vəziyyət [[1682]]-ci ildə [[III Fyodor|Çar Fyodor]]<nowiki/>un vəfatı ilə dəyişdi. Belə ki, övladı olmayan [[III Fyodor|Çar Fyodor]]<nowiki/>un vəfatıyla sarayda Miloslavskaya ([[I Aleksey|Çar Aleksey]]<nowiki/>in ilk xanımı [[Mariya Miloslavskaya|Mariya]]<nowiki/>nın ailəsi) və Naruşkina ([[I Aleksey|Çar Aleksey]]<nowiki/>in ikinci xanımı [[Natalya Narışkina|Nataliya]]<nowiki/>nın ailəsi) ailələri arasında taxt mübarizəsi gücləndi. 10 yaşlı Pyotrun digər ögey qardaşı [[V İvan|İvan]] taxt namizədi olsa da, əqli xəstə idi. Bu isə saray çəkişmələrini daha da qızışdırırdı. Nəhayət, Rus əsilzadələrindən bir heyət Pyotru [[çar]], anasını isə [[Regent|taxt naibəsi]] olaraq seçdi.
Qədim ənənəyə görə, bu təklif Moskva əhalisinə duyuruldu və hamı tərəfindən qəbul edildi. Ancaq [[1682]]-ci ilin [[aprel]]<nowiki/>ində baş tutan və Pyotrun ögey bacısı [[Sofiya Alekseyevna]]<nowiki/>nın rəhbərlik etdiyi hərbi ayaqlanma nəticəsində başda Matveyev olmaqla, gənc çarın ən yaxın adamları və yaxın qohumları qətlə yetirildi. Bu cinayətlərin bir çoxu da hələ 10 yaşında olan çarın gözləri önündə baş tutdu.
Ancaq bu vəziyyət 1682-ci ildə Çar Fyodorun vəfatı ilə dəyişdi. Belə ki, övladı olmayan Çar Fyodorun vəfatıyla sarayda Miloslavskaya (Çar Alekseyin ilk xanımı Mariyanın ailəsi) və Naruşkina (Çar Alekseyin ikinci xanımı Nataliyanın ailəsi) ailələri arasında taxt mübarizəsi gücləndi. 10 yaşlı Pyotrun digər ögey qardaşı İvan taxt namizədi olsa da, əqli xəstə idi. Bu isə saray çəkişmələrini daha da qızışdırırdı. Nəhayət, Rus əsilzadələrindən bir heyət Pyotru çar, anasını isə taxt naibəsi olaraq seçdi.
Bacısının başçılıq etdiyi bu hərbi üsyan nəticəsində Miloslavskaya ailəsi və tərəfdarları, [[I Aleksey|Çar Aleksey]]<nowiki/>in əqli zəif olan 16 yaşlı oğlu [[V İvan|İvan]]<nowiki/>ı da çar taxtına ortaq olaraq qəbul etməyə məcbur oldular. Hər iki hökmdarın əqli yetkinlik çağında olmaması səbəbilə dövlət idarəsi və saray [[Sofiya Alekseyevna]]<nowiki/>nın əlində cəmləndi. 7 il boyunca diktator olaraq hakimiyyəti ələ alan [[Sofiya Alekseyevna]] ortaq çarlar üçün xüsusi hazırlanan 2 nəfərlik taxtın arxasında hazırlanan bölümdə əyləşir, dövlət adamları ilə aparılan bütün danışıqları dinləyirdi. Bu taxt hal-hazırda [[Moskva|Moskvad]]<nowiki/>akı [[Kreml (Moskva)|Kremlin sarayı]]<nowiki/>nın silah deposunda sərgilənir.
Qədim ənənəyə görə, bu təklif Moskva əhalisinə duyuruldu və hamı tərəfindən qəbul edildi. Ancaq 1682-ci ilin aprelində baş tutan və Pyotrun ögey bacısı Sofiya Alekseyevnanın rəhbərlik etdiyi hərbi ayaqlanma nəticəsində başda Matveyev olmaqla, gənc çarın ən yaxın adamları və yaxın qohumları qətlə yetirildi. Bu cinayətlərin bir çoxu da hələ 10 yaşında olan çarın gözləri önündə baş tutdu.
Dövlət işlərindən uzaq tutulan Pyotr anasının təkidləriylə daha mühafizəkar mühitdə böyüdülürdü. Bu məqsədlə 17 yaşındaykən rus əsilzadələrindən [[Yevdokiya Lopuxina]] ilə evləndirildi. Ancaq bu nigahda istəksiz olan Pyotr 10 il sonra xanımını boşadı və onu kilsəyə qapadaraq rahibə olmağa məcbur etdi. Gənclik illərində o dövrdə [[Çar Rusiyası]]<nowiki/>nın xidmətində olan əcnəbilərlə yaxın münasibətlər qurdu. Gələcəkdə sevgili olduğu Anna Monsla da, tez-tez ziyarət etdiyi [[Moskva]]<nowiki/>dakı alman məhəlləsində tanış olmuşdur.
Bacısının başçılıq etdiyi bu hərbi üsyan nəticəsində Miloslavskaya ailəsi və tərəfdarları, Çar Alekseyin əqli zəif olan 16 yaşlı oğlu İvanı da çar taxtına ortaq olaraq qəbul etməyə məcbur oldular. Hər iki hökmdarın əqli yetkinlik çağında olmaması səbəbilə dövlət idarəsi və saray Sofiya Alekseyevnanın əlində cəmləndi. 7 il boyunca diktator olaraq hakimiyyəti ələ alan Sofiya ortaq çarlar üçün xüsusi hazırlanan 2 nəfərlik taxtın arxasında hazırlanan bölümdə əyləşir, dövlət adamları ilə aparılan bütün danışıqları dinləyirdi. Bu taxt hal-hazırda Moskvadakı Kremlin sarayının silah deposunda sərgilənir.
Dövlət işlərindən uzaq tutulan Pyotr anasının təkidləriylə daha mühafizəkar mühitdə böyüdülürdü. Bu məqsədlə 17 yaşındaykən rus əsilzadələrindən Yevdokiya Lopuxina ilə evləndirildi. Ancaq bu nigahda istəksiz olan Pyotr 10 il sonra xanımını boşadı və onu kilsəyə qapadaraq rahibə olmağa məcbur etdi. Gənclik illərində o dövrdə Çar Rusiyasının xidmətində olan əcnəbilərlə yaxın münasibətlər qurdu. Gələcəkdə sevgili olduğu Anna Monsla da, tez-tez ziyarət etdiyi Moskvadakı alman məhəlləsində tanış olmuşdur.
=== Hakimiyyəti ələ alması ===
[[1689]]-cu ilin yayında 17 yaşlı Pyotr bacısı Sofiyadan[[Sofiya Alekseyevna|Sofiya]]<nowiki/>dan iqtidarı geri almağa çalışdı. Belə ki, ölkənin cənub torpaqlarına hücum edən tatar süvarilərinə qarşı tərtib edilən hər 2 Krım səfəri də uğursuz olmuş, nəticədə [[Sofiya AlekseyevnanınAlekseyevna]]<nowiki/>nın mövqeyi zəifləmişdi. Ancaq saray çevrilişini öncədən xəbər tutan [[Sofiya Alekseyevna]] dərhal hərbi dəstələri saraya göndərərək gənc çarların gözünü qorxutdu. Bundan çəkinməyən Pyotr isə gecə yarısı saraydan qaçdı və gələcəkdə özünə tərəfdar topladığı Müqəddəs Sergey kilsəsində gizləndi. Uzun danışıqlardan sonra [[Sofiya Alekseyevna]] məğlub olduğunu anladı və bibiləri [[Anna Mixailovna|Anna]] və [[Tatyana Mixailovna]] vasitəsilə qardaşına sülh təklifi göndərdi. Nəticə [[Sofiya Alekseyevna]] çar ailəsindən olması səbəbilə cəzalandırılmadı ancaq monastıra göndərildi və ömrünün sonuna qədər burada qaldı.
Buna baxmayaraq Pyotr hələ də idarəni ələ ala bilməmişdi. Bu dəfə də iqtidar anası [[Natalya Narışkina|Nataliya NaruşkinanınNarışkina]]<nowiki/>nın əlinə keçdi və bu hal onun [[1694]]-cü ildə ölümünə qədər davam etdi. Bütün bu hadisələr boyunca sarayda bağlı olaraq saxlanılan qardaşı [[V İvan]] dövlət işlərindən uzaq tutulsa da, rəsmi olaraq Rus çarı hesab edilirdi. Ancaq 2 il sonra qardaşının vəfatı ilə 24 yaşlı Pyotr hakimiyyətdə yeganə söz sahibi oldu.
=== Hakimiyyət illəri ===
Hakimiyyəti ələ alan Çar Pyotr Rusiyanı müasirləşdirməyə yönəlmiş islahatları tədbiq etməyə başladı. Avropalı məsləhətçilərinin təsiriylə Pyotr rsurus ordusunu yenidən tənzimlədi və donanma qurulmasında yolunda mühüm addımlar atdı. Bütün bu islahatlarla Rusiyada güclü əleyhdar qrupu qazanan Çar Pyotr, başda [[Streleslər|Streles]], [[Başqırdlar|Başqırd]], [[Həştərxan]] və [[Bulavin üsyanı|Bulavin]] üsyanları olmaqla bütün ayaqlanmaları amansızca yatırdı.
Çar Pyotr saraya [[Fransızlar|fransız]] geyimlərini gətirərək saray, ordu və dövlət məmurlarına da bu geyimləri geyinməsini və saqqal təraş etməsi qaydasını gətirərək sosial islahatlara da təkan verdi. Məhz bu müasirləşmə hərəkatına təkan vermək məqsədilə [[1698]]-ci ilin sentyabrında[[Sentyabr|sentyabrı]]<nowiki/>nda uzun saqqal və cübbə geyinənlərə xüsusi vergi təyin edildi.
Rusiyanın müasirləşdirilməsi müddətində ailə üzvlərindən bəzilərini Avropanın zadəgan ailələri ilə evləndirmək istəyən Çar Pyotr, qardaşı qızı [[Anna İvanovnanıİvanovna]]<nowiki/>nı alman əsilzadələrindən Fridrix Uilyamla evləndirdi. Möhtəşəm toy mərasimi isə çarın yeni paytaxtı olan [[Sankt-PeterburqdaPeterburq]]<nowiki/>da tərtib edildi. Bu məqsədlə ölkəyə [[İtalyanlar|italyan]] və [[Almanlar|alman]] memarlar dəvət edildi.
[[Şəkil:Capture of Azov 1696.png|thumb|Robert Porter, ''"Azovun fəthi"'' [[1696]]]]
Ölkənin dənizə çıxışını təmin etmək və donanmanı gücləndirmək istəyən Çar Pyotr daha çox liman əldə etmək niyyətində iid. O illərdə çarlığın yeganə dənizəçıxış nöqtəsi [[Arxangelsk]]<nowiki/>dəki [[Ağ dəniz]] idi. Belə ki, [[Baltik dənizi]] [[İsveç]]<nowiki/>in, [[Qara dəniz]] [[Osmanlı İmperiyası|Osmanlılar]]<nowiki/>ın, [[Xəzər dənizi]] isə [[Səfəvilər]]<nowiki/>in idarəsi altında idi.
Çar Pyotr əvvəlcə bölgədəki tatarları zərərsizləşdirmək məqsədilə [[Qara dəniz]] üzərindəki idarəni ələ almağa çalışdı. [[Reç Pospolita|Reç pospolita]] bağlanan və [[Kiyev]]<nowiki/>in ruslara verilməsini təmin edən sülhə əsasən, Çar Pyotr Krım xanına və onun tabe olduğu Osmanlı sultanına müharibə elan etməyə məcbur oldu. Çarın ilk hədəfi isə [[Don çayı]] sahilindəki [[Azov qalası]] oldu. [[1695]]-ci ilin yayında qalanın ələ keçirilməsi uğrunda ard-arda səfərlər tərtib edilsə də, qala möhkəm qorunurdu.
Ölkənin dənizə çıxışını təmin etmək və donanmanı gücləndirmək istəyən Çar Pyotr daha çox liman əldə etmək niyyətində iid. O illərdə çarlığın yeganə dənizəçıxış nöqtəsi Arxangelskdəki Ağ dəniz idi. Belə ki, Baltik dənizi İsveçin, Qara dəniz Osmanlıların, Xəzər dənizi isə Səfəvilərin idarəsi altında idi.
Həmin ilin [[Noyabr|noyabrı]]<nowiki/>nda [[Moskva]]<nowiki/>ya qayıdan Çar Pyotr dərhal yeni bir donanma qurmağa başladı. Növbəti ilin yazında [[Osmanlı İmperiyası|Osmanlılar]]<nowiki/>a qarşı 30 gəmilik nəhəng rus donanması səfərə çıxdı və [[Azov qalası]] ələ keçirildi ([[6 avqust]] [[1696]]). Rus donanmasının qəti zəfərinin ardından donanma işləri genişləndirildi və [[12 sentyabr]] [[1698]]-ci ildə rusların ilk rəsmi donanması olan [[Taqanroq]] donanması quruldu.
Çar Pyotr əvvəlcə bölgədəki tatarları zərərsizləşdirmək məqsədilə Qara dəniz üzərindəki idarəni ələ almağa çalışdı. Polşayla bağlanan və Kiyevin ruslara verilməsini təmin edən sülhə əsasən, Çar Pyotr Krım xanına və onun tabe olduğu Osmanlı sultanına müharibə elan etməyə məcbur oldu. Çarın ilk hədəfi isə Don çayı sahilindəki Azov qalası oldu. 1695-ci ilin yayında qalanın ələ keçirilməsi uğrunda ard-arda səfərlər tərtib edilsə də, qala möhkəm qorunurdu.
Həmin ilin noyabrında Moskvaya qayıdan Çar Pyotr dərhal yeni bir donanma qurmağa başladı. Növbəti ilin yazında Osmanlılara qarşı 30 gəmilik nəhəng rus donanması səfərə çıxdı və Azov qalası ələ keçirildi (6 avqust 1696). Rus donanmasının qəti zəfərinin ardından donanma işləri genişləndirildi və 12 sentyabr 1698-ci ildə rusların ilk rəsmi donanması olan Taqanroq donanması quruldu.
=== Böyük səfarət ===
[[Şəkil:Peter I by Kneller.jpg|thumb|Çar Pyotrun Qodfrey Kneller tərəfindən hazırlanan və İngiltərə kralına hədiyyə göndərilən rəsmi, [[1698]]]]
Çar Pyotr bilirdi ki, Rusiya Osmanlılarla təkbaşına münaqişəyə girə bilməyəcək. Bu səbəblə 1697-ci ildə kim olduğunu gizlədərək böyük diplomat heyətiylə birlikdə Qərbi Avropaya səyahətə çıxdı. 18 ay davam edən və tarixdə “Böyük səfarət” adlanan bu səyahət boyunca Çar Pyotr saxta adla özünü gizlədi. Əsas məqsəd Osmanlılara qarşı Avropa dövlətlərini eyni cəbhədə birləşdirmək idi. Ancaq çarın bütün ümidləri puç oldu. Çünki bu səyahət çox vaxtsız baş tutmuşdu. Belə ki, o illərdə bütün Avropa dövlətlərinin diqqəti, övladı olmayan İspaniya kralı II Karlosun taxtda qalma mübarizəsinə cəmlənmişdi. Digər yandan Osmanlıların keçmiş müttəfiqi olan Fransa və illərcə davam edən müharibədən sonra Osmanlılarla sülh bağlayan Avstriyalılar da bu ittifaq təklifinə yanaşmadılar.
Çar Pyotr bilirdi ki, Rusiya [[Osmanlılar]]<nowiki/>la təkbaşına münaqişəyə girə bilməyəcək. Bu səbəblə [[1697]]-ci ildə kim olduğunu gizlədərək böyük diplomat heyətiylə birlikdə Qərbi Avropaya səyahətə çıxdı. 18 ay davam edən və tarixdə “Böyük səfarət” adlanan bu səyahət boyunca Çar Pyotr saxta adla özünü gizlədi. Əsas məqsəd Osmanlılara qarşı Avropa dövlətlərini eyni cəbhədə birləşdirmək idi. Ancaq çarın bütün ümidləri puç oldu. Çünki bu səyahət çox vaxtsız baş tutmuşdu. Belə ki, o illərdə bütün Avropa dövlətlərinin diqqəti, övladı olmayan İspaniya kralı II Karlosun taxtda qalma mübarizəsinə cəmlənmişdi. Digər yandan Osmanlıların keçmiş müttəfiqi olan Fransa və illərcə davam edən müharibədən sonra Osmanlılarla sülh bağlayan Avstriyalılar da bu ittifaq təklifinə yanaşmadılar.
Yenə də “Böyük səfarət” davam etdi. Çar Pyotr Hollandiyanı[[Hollandiya]]<nowiki/>nı ziyarət etdi və burada Qərbi Avropadakı həyat tərziylə tanış oldu. Səyahət etdiyi Zaandam və Amsterdamda gəmi inşaatı dərsləri aldı və yenə bu şəhərlərin aristokrat ailələri ilə, eləcə də de Uild ailəsiylə tanış oldu. Niderland ordusunda general olan və rəsm əsərləri kolleksiyasıyla məşhur Yakob de Uildi ziyarət etdi ([[13 dekabr]] [[1697]]). Generalın qızı Mariya de Uild tərəfindən bu görüş rəsm edilmişdir. Bəzi mənbələrə görə, Çar Pyotr görüşün ardından bütün Avropada məşhur olan bu rəsm kolleksiyasını satın almışdır.
[[Amsterdam]] hakimi və Rusiya ilə əlaqələr üzrə mütəxəssis olan Nikolay Uitsenin vasitəçiliyi ilə, çar [[Niderland Ost-Hind şirkətinəŞirkəti|Niderland Ost-Hind şirkəti]]<nowiki/>nə aid dünyanın ən böyük gəmi tərsanəsində 4 ay boyunca praktiki dərslərə qatıldı. Bu dərslər ərzində məşhur dənizçilərlə tanış oldu və burda qazandığı məlumatları gələcəkdə rus donanmasının qurulmasında istifadə etdi.
[[16 yanvar]] [[1698]]-ci ildə Amsterdamda baş tutan vəda mərasimində dönəmin bir çox alim, rəssam və sənətkarları iştirak etdi. Ardından İngiltərəyə gedən heyət [[Qrinviç adası|Qrinviç]] və [[Oksford|Oksforda]] yollandı. Burada nəhəng Kral donanmasını ziyarət edən Çar Pyotr burada görüb öyrəndiyi ingilis arxitekturasından gələcəkdə [[Sankt-PeterburqunPeterburq]]<nowiki/>un salınmasında istifadə etdi. Çox keçmədən “Böyük səfarət” [[Leypsiq]], [[Drezden]] və Vyanaya[[Vyana]]<nowiki/>ya səyahət etdi. Burada ikən Çar Pyotr II Avqust və Müqəddəs Roma imperatoru I Leopoldla görüşdü.
1698-ci ildə streleslərin başlatdığı üsyanla çarın səyahəti yarım qaldı. Ancaq Çarın vaxtilə monastıra qapadılan bacısı [[Sofiya AlekseyevnanıAlekseyevna]]<nowiki/>nı yenidən taxta çıxarmaq niyyətində olan üsyançı birliklər üsyan genişlənmədən məhv edildi. 1200 üsyançı işgəncəylə edam edildi və çarın əmriylə cəsədləri şəhərin meydanlarından asıldı. Üsyana dəstək verən dövlət məmurları isə Sibirə sürgün edildi.
Yenə həmin il Çar Pyotr gələcəkdə Osmanlılara qarşı birləşmək arzusuyla Maltaya diplomatik heyət göndərdi. Boyar Boris Şeremetovun rəhbərlik etdiyi bu heyət eyni zamanda dönəmin güclü dəniz donanmasını da burada ziyarət etdi.
=== Şimal müharibəsi ===
13 iyul 1700-cü ildə bağlanan İstanbul sülhüylə Osmanlılarla müvəqqəti sülh təmin etdi. Bu sülhlə Azov qalası ruslara, [[Taqanroq]] qalası isə Osmanlılara təslim edildi. Ardından [[Çar Rusiyası]] Baltik dənizinə çıxış əldə etmək məqsədilə, 50 ildir bölgədə hakim olan İsveç imperiyasına müharibə elan etdi. O illərdə imperiya 18 yaşlı imperator XII Karl tərəfindən idarə edilirdi. 21 il davam edən bu müharibədə Saksoniya, Danimarka-Norveç və Polşa-Litva[[Reç Pospolita|Reç birlikləripospolita]] çarın ən yaxın müttəfiqləri oldu.
Buna baxmayaraq Rusiya isveçlilərlə müharibəyə hazır deyildi. Buna görə də onların ilk hücumları 1700-cü ildə baş tutan Narva döyüşündə fəlakətlə nəticələndi. XII Karlın idarəsindəki nəhəng ordu qar fırtınasının da çıxmasından istifadə edərək ani hücumlarla rusları darmadağın etdi. Döyüşün ardından XII Karl bütün birliklərini Polşa-Litva[[Reç birliyiPospolita|Reç pospolita]] üzərinə göndərdi.
İsveçlər polyaklarla mübarizə apararkən, Çar Pyotr 1703-cü ildə işğal etdiyi İsveç torpaqlarında [[Sankt-Peterburq]] şəhərinin əsasını qoydu. Şəhərə çarın şərəfinə Müqəddəs Pyotrun adı verildi. Şəhərin sürətli inşası məqsədilə ölkədəki bütün inşaat işləri müvəqqəti olaraq dayandırıldı. Şəhər 1713-1728 və 1732-1918-ci illərdə ölkənin paytaxtı oldu.
Ard-arda baş tutan məğlubiyyətlərin ardından Polşa[[Reç Pospolita|Reç pospolita]] kralı II Avqust 1706-cı ildə müharibədən geri çəkildi. İsveç kralı XII Karl ordunu yenidən tənzimləyərək 2 il sonra Rusiya torpaqlarına daxil oldu. 1708-ci ilin iyulunda indiki şərqi Belarusiya ərazisində rus ordusu məğlub edildi. Ancaq o əsnada Riqadan hərəkətə keçən dəstək ordularının ruslar tərəfindən darmadağın edilməsi ilə Çar Pyotr isveçlər üzərində ilk qələbəsini qazandı. Beləliklə, XII Karlın Moskva üzərinə planlanan səfəri ləğv edildi.
Buna baxmayaraq geri çəkilməyən isveçlər Ukraynaya daxil oldular. Çar Pyotr isə ordusuyla birlikdə cənuba çəkildi və düşmən ordusunun istifadə edə biləcəyi bütün təbii landşaftı məhv etdi. Nəticədə isveçlilər 1708-ci ilin qışında səfəri dayandırmağa qərar verdilər. 1709-cu ilin yayında bölgədə hər iki ordu qarşı-qarşıya gəldi. 27 iyunda Poltavada baş tutan döyüş qəti rus qələbəsiylə başa çatdı. İsveç kralı XII Karl cənuba qaçaraq Osmanlılara sığındı. Ardından II Avqustun Polşadakı[[Reç Pospolita|Reç pospolita]]<nowiki/>dakı səltənəti bərpa olundu.
Balkan yarımadasında özünə güclü müttəfiqlərin olacağına ümid edən Çar Pyotr Osmanlı imperiyasına müharibə elan etdi. Ancaq bu müharibə ruslar üçün fəlakətlə nəticələndi və 2 iyul 1711-ci ildə bağlanan Prut sülhüylə ruslar vaxtilə Qara dəniz sahillərində qazandığı bütün torpaqları itirdi. Eyni zamanda Osmanlılara sığınan XII Karl ölkəsinə təhlükəsiz bir şəkildə ölkəsinə göndərildi.
1717-ci ildə Aleksandr Çerkaskinin rəhbərliyi ilə Mərkəzi Asiyaya ilk rus səfəri tərtibləndi. Səfərin əsas hədəfi Xivə xanlığı idi. Ancaq bu səfər böyük fəlakətlə nəticələndi. Belə ki, səfərdə iştirak edən rus ordusu bütövlükdə qılıncdan keçirildi. 1718-ci ildən sonra Pyotr xarici əlaqələr, müharibə, dəniz qüvvələri, dövlət gəlirləri və məsrəfləri, ədliyyə məsələləri üzrə keçmiş hökumər qurumlarını ləğv edərək ayrı-ayrı komitələr yaratdı. Ardından bu yeni sistem digər dövlət quurmlarına da şamil edildi. Hər bir komitəyə bir komitə rəhbəri, rəhbər köməkçisi, məşvərət məclisi təyin edildi. Bəzi əcnəbi dövlət xadimləri bu komitələrə təyin edilsələr də, bunlar heç vaxt komitə rəhbərliyinə gətirilmədi.
1722-ci ildə Pyotr yeni bir rütbə nizamnaməsi qəbul edərək dövlət məmurlarının vəzifəyə gəlmə sıralamasını dəyişdi. Bu nizamnamə Rusiyada monarxiyanın ləğvinə qədər qüvvədə qaldı. Ardından 28 fevral 1714-cü ildə icbari təhsillə bağlı qanun qəbul edildi. Pyotr [[Sankt-PeterburqdakıPeterburq]]<nowiki/>dakı memari inkişafı təmin etmək üçün yeni vergi nizamnaməsi qəbul edildi. 1725-ci ildə [[Sankt-PeterburqdaPeterburq]]<nowiki/>da “Rusiyanın Versalı” adlanan peterhof sarayının tikintisi başa çatdı.
Ölkənin cənub sərhədlərində bir vaxtlar çağlayan Səfəvi imperiyası zəifləmişdi. Belə fürsəti əldən vermək istəməyən Pyotr tarixdə “Böyük Pyotrun fars səfəri” adlanan səfərə çıxdı. 1722-1723-cü illəri əhatə edən və Cənubi Qafqazda rus təsirinin artmasına səbəb olan bu səfərlə Osmanlıların bölgədəki nüfuzu azaldı, Dərbənd, Şirvan, Gilan, Mazandaran, Bakı və Astrabad bölgələri ələ keçirildi. Buna baxmayaraq növbəti 12 il ərzində bütün bu ərazilər Nadir şahın apardığı uğurlu siyasətlə nəticəsində ard-arda bağlanan Rəşt və Gəncə sülhləriylə bütün işğal edilən torpaqlar itirildi.
=== PyotraXəstəliyi qədərkivə Rusiyaölümü ===
1723-cü ilin qışında səhhəti pis olan Pyotrun ifrazat yollarında problemlər yaranmağa başladı. Çox keşçmədən 1724-cü ilin yayında bir qrup saray həkiminin iştirakıyla əməliyyat edilən Pyotr bir neçə ay yatalaq qaldı. Vəziyyətinin nisbətən yaxşılaşması ilə ayaqlanan çar oktyabr ayında yeni bir səyahətə çıxdı. Ancaq bu səyahətində səhhəti pisləşdi və 1725-ci ilin yanvar ayında xəstəliyi yenidən yüksəldi. Xəstə yatağındaykən qızı Annanı yanında istəyən çar 8 feral 1725-ci ildə səhərə yaxın 4-də vəfat etdi. Aparılan tədqiqatın ardından ölüm səbəbi olaraq əməliyyat yarasına infeksiya bulaşması göstərildi. Cənazəsi [[Sankt-Peterburq]]<nowiki/>dakı [[Pyotr və Pavel kafedralı|Müqəddəs Pyotr və Pavel Kafedralı]]<nowiki/>nda dəfn edildi.
Azovdan Rusiyanın əl çəkməsi hesabına başa gəlir.17-ci əsrdə Rusiyada başlıca sosial inkişaf kəndlilərin ümidsiz təhkimçilik girdabına düşməsi idi və bunu istisnasız olaraq Rusiya fenomeni hesab etmək olardı. Eyni vəziyyət ümumən Şərqi Avropada da mövcud idi. Təhkimçilik uzun müddət idi ki, Rusiyanın köhnə azad kəndli sinfini yaxalamışdı. Amerika koloniyalarında olduğu kimi Rusiyada torpaq bol, işçi qüvvəsi isə çatışmamaqla olduqca az idi. İşçi qüvvəsinin təbii tendensiyası böyük düzənliklərə miqrasiya etmək idi. Bundan kazaklar meydana gəlmişdi və onlar Sibirə yollanmışdılar. Qarışıqlıq dövrdə hərəkət etmək üçün xüsusən yaxşı şərait yaranmışdı. Malikanələr Yeni Dünyanın qul plantasiyalarını xatırladırdı. Qaçan təhkimçi kəndlilərə qarşı qanunlar sərtləşdirilmişdi. Rusiyanın kənd əhalisi öz azadlığını qazanmaq üçün mümkün qədər çox müqavimət göstərirdi. Kəndlilər torpaq sahiblərini qətlə yetirir, kazakların yanına qaçır, sərgərdan həyat tərzinə keçirdilər. 1667-1671-ci illərdə Stepan Razinin başçılıq etdiyi böyük bir üsyan qalxdı. Lakin qiyamın nəticəsi bir əsrdən çox müddətdə təhkimçi kəndlilərin əvvəl olduğundan daha da artıq qayda təhkim olunması oldu.
== HakimiyyətiDini inancı ==
Rus Pravoslav inancına sadiq olan Çar Pyotr qatı dindar idi. Buna baxmayaraq kilsəni çətinliklə yaratdığı dövlət strukturuna tabe edə bilmədi. Rus kilsəsinin lideri ənənəvi olaraq Moskva ptarik idi. Ancaq 1700-cü ildə başyepiskopun vəfatıyla vəzifə boş qaldı. Bütün səlahiyyətlər patriarxın köməkçisinə verilsə də, Moskva yepiskopluğu ləğv edildi. Bundan sonrakı bütün yepiskoplar çar tərəfindən təyin edildi. 1721-ci ildə çarın qərarıyla 10 nəfərlik bir heyət quruldu və dini məsələlər bu quruma həvalə olundu.
9 iyun 1672-ci ildə [[Moskva]]da [[Kreml]]də dünyaya göz açır. Rusiyanın gələcək imperatorunun atası, Aleksey Mixayloviçin bu 14-cü uşağı idi. Pyotrun anası Natalya Kirilovna Narışkin Alekseyin ikinci arvadı idi. [[1676]]-cı ildə atasının və kiçik qardaşı III Fyodorun vəfatından 4 il sonra gənc Pyotr özü də istəmədən ölkəsində gedən taxt davasının iştirakçısına çevrilir.
[[1682]]-ci ildə o ögey böyük qardaşı İvan ilə birlikdə çar olur. Hakimiyyət isə İvanın bacısı Sofiyanın əlində cəmləşir. [[1689]]-cu ildə Sofiya hakimiyyətdən kənarlaşdırlandan sonra hakimiyyət tamamilə Pyotrun əlinə keçir. İvan isə formal olaraq ömrünün sonuna, [[1696]]-cı ilə kimi Pyotr ilə birlikdə Rusiya şahzadəsi olur.
== Ailəsi ==
Rusiya monarxı kimi gənc Pyotr fəaliyyətinin ilk illərində ordunun yaradılması və inkişafı ilə məşğul olur. Onun gündəlik həyatı çoxlu sayda hərbi oyunlardan ibarət idi. Preobraşenskoyedə o əvvəlcə adi əsgər kimi xidmət edir. [[1691]]-ci ildə gəmiçi Karsten Brant "Rus hərbi dəniz donanmasının atası"nı təmir edir. Bu gəmi ilə I Pyotr ilk dəfə olaraq Kolomenskə səyahətə çıxır. İki il sonra o gəmi ilə [[Voloqda]]dan [[Arxanqelsk]]ə üzür. [[1695]]-ci ildə rus sərkərdəsi Azova hücum edir. O, yalnız [[1696]]-cı ildə ikinci həmlədən sonra məğlub olur.
Böyük Pyotrun 2 xanımı vardı. 14 övladı olsa da, bunlardan yalnız 3-ü yetkinlik yaşına çatmışdı. Çarın ilk xanımı [[Yevdokiya Lopuxina]] qədim rus ailələrindən birinə mənsub idi və bu evlilik anasının istəyi ilə baş tutmuşdu. Bundan başqa onun bu illərdə alman əsilli Anna Mons adlı məşuqəsinin də olduğu bilinir.
[[Şəkil:Young_Peter_the_Great_of_Russia.jpg|thumb|left|Pyotr uşaqlıqda]]
[[1698]]-ci ildə səyahətdən qayıdan Çar Pyotr ilk iş olaraq xanımını boşadı. Boşandıqdan sonra xanımını monastırda qalmağa və rahibə olmağa məcbur etdi. Çarın bu evlilikdən 3 övladı olsa da, bunlardan yalnız vəliəhd [[Aleksey Pyotroviç]] yetkinlik yaşına çatmışdı.
[[1697]]-ci ilin avqustunda Pyotr [[Hollandiya]]ya gəmiqayırma üzrə təcrübə yığmağa gedir. Bunun üçün o bir neçə gün dəmirçi Kitin taxta evciyində yaşamalı olur. O [[Amsterdam]]da bir müddət yaşayır. [[20 avqust]] [[1697]]-ci ildə Pyotr burada yerləşən şərqi Hindistan firması olan bir müəssisədə Qerrit Klaesç Poel adlı bir ustanın yanında [[dülgər]] kimi işə başlayır. Burada o "Peter və Paul" [[freqat]]ı üzərində işləyir. O Poeldən yaxşı şagird olduğu üçün bir sənəd alır.
[[1702]]-[[1704]]-cü illərdə polyak bir kəndli qızı olan [[I Yekaterina|Marta Skavronskaya]] adlı bir qadınla münasibət quran çar bu qadına çox dəyər verdi. Çox keçmədən Marta [[Şərqi pravoslav kilsəsi|pravoslav]] dinini qəbul edərək Yekaterina adını aldı. Cütlük [[19 fevral]] [[1712]]-ci ildə [[Müqəddəs İsaak kafedralı|Müqəddəs İsaak Kafedralı]]<nowiki/>nda rəsmi bir mərasimlə nigahlandı.
Bu səyahətdə onu ən yaxın dostu [[Aleksandr Menşikov]] müşayiət edirdi. Onunla yaxınlıq edən digər şəxs - Hollandiyaya [[səfir]] göndərilmiş (1697/1698) Qenfer Fransız Lefort idi.
1698-ci ilin yayında Pyotr [[Moskva]]da baş verən [[üsyan]]dan xəbər tutaraq təcili Moskvaya yollanır. Üsyanı qəddarcasına yatıran Pyotr tezliklə islahatlar aparmağa başlayır və ölkəsini qərb standartlarına orientasiya etməyə cəhd göstərir. Onun başladığı böyük islahatlara misal kimi böyük müəssisələrin tikilməsini, şəxsi müəssisələrin yaradılmasını, [[təhsil]]də islahatların aparılmasını, uzun saqqalların və köhnə rus paltarlarının gəzdilirlməsinin qadağan edilməsini, idarəetmənin mərkəzləşdirilməsini və [[bürokratik]]ləşdirilməsini götərmək olar.
Çarın vəliəhdi olan böyük oğlu [[Aleksey Pyotroviç|Aleksey]]<nowiki/>in adı isə o ərəfədə atasına qarşı tərtiblənən bir saray çevrilişində hallandı. Haqqında çıxan şayələrin çarın qulağlna qədər gəlməsiylə nəzarət altına alınan vəliəhd aparılan tədqiqatın sonunda təqsirli görüldü. Ağır işgəncə altında aparılan tədqiatın sonunda həbs olunan vəliəhd haqqında senat tərəfindən ölüm hökmü verildi. Ancaq Çar Pyotr bu əmri təsdiq etməkdə tərəddüd etdi. Ancaq çarın qərarı təsdiqləməsinə gərək qalmadı və vəliəhd işgəncə nəticəsində aldığı yaralardan tutulduğu həbsxana hücrəsində vəfat etdi. Ardından anası [[Yevdokiya Lopuxina]] da cəzalandırıldı. Çara xəyanətlə təqsirləndirilən sabiq [[çariça]] tutulduğu monastırdan atıldı və daha uzaq bir kilsəyə sürgün edildi.
[[İkinci Şimal müharibəsi]] (1700-1721) zamanı Pyotr böyük itki və məqlubiyyətlərə baxmayaraq 1709-cu ildə Poltava ətrafındakı döyüşlərdən sonra [[Baltik dənizi]]nə çıxış əldə edir və burada Rusiyanın hökmranlığını təmin edir. Bu uğur digər tərəfdən [[Osmanlı]] ilə müharibədə (1710–1711) məğlubiyyətin v
1703-cü ildə Pyotr isveçlilərdən alınmış və ruslar tərəfindən deyil, müxtəlif Baltik xalqlarının məskunlaşdığı ərazidə [[Sankt-Peterburq]] şəhərini salır. [[Fin körfəzi]]nin başında dayanmaqla, bu şəhər Rusiyanın Qərbə tərəf açılan baş pəncərəsi oldu. Bu şəhər 1710-ci ildə heç bir çar əmri olmadan Pyotr tərəfindən Rusiya imperiyasının paytaxtı adlandırılır. Bu 1918-ci ilə qədər Rusiyanın paytaxtı olaraq qaldı.
[[Şəkil:ZarenSarkophage.JPG|thumb|200px|Petropavlovsk kilsəsində Böyük Pyotrun tabutu (sağdakı)]]
1724-cü ilin payızında ağır xəstəlikdən sonra Pyotr uzun dəniz səyahətinə çıxır. Bu yol onu Şlüsselburqa aparır. Burada o Ladoqa kanalına çıxışı yoxlamaq istəyirdi. 5 noyabr tarixində Pyotr Sankt-Peterburqa qayıdır, ancaq o sahilə çıxamayaraq Finlandiya istiqamətində səyahətini davam etdirir. Onun məqsədi Laxta yaxınlığındakı silah fabrikinə getmək idi. Hava qaralanda dənizdə fırtına baş verir. Laxta gölünün yaxınlığında Pyotr çevrilmiş bir qayıq görür. Kronştadtdan olan matroslar və əsgərlər öz həyatları uğrunda mübarizə aparırdılar. Onlara kömək məqsədilə Pyotr bədəninin yarısına qədər soyuq suya girir. Buradan onun canfəşanlığı və özünə qarşı soyuqqanlılığı aydın görünür. 8 fevral 1725-ci ildə 22 illik hökmranlıqdan sonra o, aldığı soyuqlamadan Sankt-Peterburqda vəfat edir.
[[1724]]-cü ildə Pyotr ikinci xanımı [[I Yekaterina|Yekaterina]]<nowiki/>nı imperatriça elan etdi və tacqoyma mərasimi baş tutdu. İmperatorun bütün oğlan övladları vəfat etmişdi. Bu səbəblə xanımını vəliəhd olaraq elan etdi.
<gallery>
Şəkil:Peter I by Kneller.jpg|26 yaşlı I Pyotrun Kneller tərəfindən işlənilmiş rəsmi
Şəkil:Peter de Grote.jpg|I Pyotr, 1717
Şəkil:Peter I by G.Musikiyskiy (1723, Hermitage).jpg|İmperator Böyük Pyotrun portreti (1672–1725)
Şəkil:Kaiser Peter I. der Große bei der Arbeit.jpg|İmperator Böyük Pyotr iş zamanı
</gallery>
=== Övladları ===
== Apardığı islahatlar ==
Böyük Pyotr Rusiyada çoxlu sayda islahatlar həyata keçirərək Rusiyanı müasir ölkəyə çevrməyə çalışmışdır. Avropa paltar stilinə keçidi təmin etmək və uzun saqqal gəzdirməyin qarşısını almaq üçün o xüsusi vergi tətbiq edir. Avropada artıq "qeorqian" təqvimini qəbul edilməsinə baxmayaraq Pyotr Rusiyada "yulian" təqvimini tətbiq edir.
* [[Aleksey Pyotroviç]] (d. [[18 fevral]] [[1690]] - ö. [[26 iyun]] [[1718]])
O, həmçinin Elmlər Akademiyasının yaranmasının təşəbbüskarı olur və yazı islahatı həyata keçirir. Sankt-Peterburq bir Avropa şəhəri olaraq yaradılır və inkişaf etdirilir. Texnika və elmdə də I Pyotr o vaxt müasir nümunələrə əsaslanırdı. Rus monarxı öz fəaliyyəti dövründə idarəetmədə bir çox islahatlar həyata keçirir. Onun islahatlarının əsasında Finlandiya reglementi dururdu. Bu reglement Rusiya reallığına uyğunlaşdırılmış şəkildə həyata keçirilirdi. İlk dəfə olaraq yeni qanunlar işləyən bürqermayster, senat idarə üsullarını tətbiq edir və yerli orqanları təşkil edir. Bundan əlavə onun hakimiyyəti dövründə Qərbdə olan ixtisas nazirliklərlə müqayisə oluna biləcək kollegiyalar yaradılır. Tarixdə ən böyük nailiyyəti onun 1722-ci ildə dərəcə cədvəlinin işlənməsi idi. O idarəetmə və hərbi sahədə fəaliyyət karyerasını 14 pilləyə bölür. Rusiya İimperiyasının idarəetmə aparatı o dövrdə 4 quberniya və 50 provinsiyadan təşkil olunmuşdur.
* Aleksandr Pyotroviç (d. [[13 oktyabr]] [[1691]] - ö. [[14 may]] [[1692]])
* Pavel Pyotroviç ([[1693]]) — Ölü doğulmuşdur.
'''Dövlət İdarəçiliyində İslahatlar:'''
* Pyotr Pyotroviç ([[1704]]) — Ölü doğulmuşdur.
* Pavel Pyotroviç ([[1705]]) — Ölü doğulmuşdur.
Dövlət idarəçiliyində yeniliklər edən Pyotr 1720-ci ildə bir neçə üzvdən ibarət olan 12 kollegiya (hərbi, ədliyyə, ticarə və sair) yaratdı. Kolleqanın sədri olurdu və hər bir məsələ kollegiyada müzakirə olunurdu.
* Yekaterina Petrovna (d. [[dekabr]] [[1706]] - ö. [[iyun]] [[1708]])
* [[Anna Petrovna]] (d. [[27 yanvar]] [[1708]] - ö. [[15 may]] [[1728]])
Çar 1708-ci ildə yerlərdə idarəçilik sistemində islahatlar keçirərək Rusiyanı 8 quberniyaya böldü. Quberniyalar əyalətlərə, əyalətlər qəzalara bölünürdü. Quberniyalar diviziya, əyalətlər polk saxlamalı idi. Ali nəzarət orqanı olan senat və kilsə idarəçiliyinə nəzarət üçün sinod yaradıldı. 1711-ci ildə yaradılan senat Pyotr yürüşlərə gedən vaxt ölkəni idarə edirdi.
* [[Yelizaveta Petrovna]] (d. [[29 dekabr]] [[1709]] - ö. [[5 yanvar]] [[1762]])
* Mariya Petrovna (d. [[20 mart]] [[1713]] - ö. [[27 may]] [[1715]])
'''İqtisadiyyatın və elmin inkişafı'''
* Marqarita Petrovna (d. [[19 sentyabr]] [[1714]] - ö. [[7 iyun]] [[1715]])
* Pyotr Pyotroviç (d. [[15 noyabr]] [[1715]] - ö. [[19 aprel]] [[1719]])
Pyotr sənayenin və ticarətin inkişafı üçün hər cür imkanlar yaradırdı. Onun hakimiyyətinin son illərində ölkədə 233 fabrik və zavod vardı. O, manufakturalar tikmək üçün tacirlərə və zadəganlara kredit verirdi.
* Pavel Pyotroviç ([[13 yanvar]] [[1717]]) — Ölü doğulmuşdur.
* Nataliya Petrovna (d. [[31 avqust]] [[1718]] - ö. [[15 mart]] [[1725]])
Pyotr Rusiya Elmlər Akademiyasını yaratdı və xaricdən ən yaxşı alimləri dəvət etdi. 1702-ci ildə Rusiyada ilk qəzet olan «Vedomosti» çapdan çıxdı. Hərbçi kadrların hazırlanması üçün Naviqasiya məktəbi və korpus açdı. Pyotr rus əlifbasını sadələşdirdi, ərəb rəqəmləri tətbiq etdi. Zadəganları və meşşanları avropasayağı geyinməyə və yığıncaqlara arvadları ilə gəlməyə məcbur etdi. Kəndlilər və din adamlarından başqa hamıya saqqal saxlamağı qadağan etdi. Məhz Pyotrun vaxtında zadəganlar və tacirlər kəndlilərdən kəskin dərəcədə fərqlənməyə başladılar.
* Pyotr Pyotroviç ([[7 oktyabr]] [[1723]]) — Ölü doğulmuşdur.
'''Senat Pyotrun oğlu şahzadə Alekseyə edam hökmü çıxardı'''
Pyotrun Yevdokiya Fyodorovna Lopuxina ilə nigahı uğursuz alındı. O, alman Anna Monsla evləndi və Lopuxinanı monastra göndərdi. Pyotrun oğlu şahzadə Aleksey anasına görə incidiyi üçün atasını sevmirdi, onun rus məişətində etdiyi radikal dəyişiklikləri qəbul etmirdi. Pyotr liflandiyalı paltaryuyan Marta Skavronskaya ilə evlənəndən sonra Aleksey xaricə qaçdı və Avstriya imperiyasında sığınacaq aldı. Pyotr Andreyeviç Tolstoy vasitəsilə oğlunu Rusiyaya qaytaran çar onu senatın mühakiməsinə verdi. Senat ona edam hökmü çıxartdı. Lakin hökm icra olunmadı. Aleksey həbsxanada işgəncə nəticəsində öldü. Bəzi versiyalara görə, Pyotr oğlunu özü öldürtdürdü ki, çar ailəsinin üzvü edam edilməsin.
'''Paltaryuyan Marta imperatriça Yekaterina oldu'''
Marta Skvaronskaya ilə Pyotr 1703-cü ildə tanış oldu. Bu qadın Marinburqa yürüş zamanı Boris Petroviç Şeremetyevin əsgərləri tərəfindən əsir götürülmüşdü. O əvvəlcə feldmarşal Şeremetyevin məşuqəsi olmuş, sonradan Şeremetyev onu çarın yaxını Aleksandr Daniloviç Menşikova vermişdi. Menşikov da öz növbəsində Pyotra güzəştə getmişdi. 1711-ci ildə Pyotr Martanı həyat yoldaşı elan edib, 1712-ci ildə onunla evlənmişdir. Pravoslavlığı qəbul edən Marta Yekaterina oldu və Pyotr tərəfindən imperatriça titulunu aldı. Pyotrla Yekaterinanın 11 uşağı oldu, onlardan yalnız ikisi (Anna və Yeltizaveta) sağ qaldı. Yelizaveta sonradan imperatriça oldu və onun qızı 2-ci Yekaterina Rusiyanın görkəmli çarlarından oldu. Yekaterina ilə nigah da Pyotru dəyişmədi, yenə də onun çoxlu sayda məşuqələri vardı.
=== İqtisadiyyat ===
Pyotr merkantillistik bir iqtisadiyyat yaratmışdır. Buna əlavə olaraq Rusiyada manufaktura istehsalı güclü inkişaf etmişdir. Pyotr hakimiyyətə gəldikdə Rusiyada cəmi 10 manufaktura fəaliyyət göstərirdi. Sənayenin inkişafı uzun müharibə illərində hərbinin ehtiyacı ilə bağlı idi. Buna baxmayaraq çoxlu sayda məişət məhsulları istehsal edən bir çox fabrik və manufakturalar da yaranır. Bəzi fabriklər hətta ixraca işləyirdilər. Bunların arasında Menşikovun güzgü fabriki də var idi. 1716-cı ildə Rusiyada ilk ipəyirən çarx tətbiq edilir. Ölümündən bir il öncə Pyotr bütün sahibsiz uşaqların peşəkarlar və fabrikalar tərəfindən öyrədilməsi üçün sərəncam verir. Onun vəfat etdiyi ildə Rusiyada 100 fabrik mövcud idi. Buraya 3000 işçisi olan Tula silah fabrikini aid etmək olar. Rusiyada metallurgiyanın inkişafında alman mütəxəssisi Baron fon Hennin aparıcı rol oynamışdır. Pyotrun vəfatı dövründə Rusiyanın büdcəsi 10 milyon rubl həcmində idi.
=== Kilsə ===
Çar I Pyotr rus kilsəsini öz islahatlarına müxalif bir qüvvə kimi görürdü. Ona görə də, o patriarx Adrianın (1770) ölümündən sonra onun yerinin tutulmasına icazə vermir. Əsasən Pyotr köhnə dindarlara (raskolnikləri) nifrət edirdi. Onların fəaliyyətini məhdudlaşdırmaq üçün Pyotr çoxlu sayda qərarlar verir. 1719-cu ildə yezuitlər Rusiyadan didərgin salınırlar. 25 yanvar 1721-cu ildə Pyotr rus ortodoks kilsəsini tamamailə dövlətin nəzarəti altına alır. 1593-cü ildən fəaliyyət göstərən Moskva patriarxlığı dini kollegiya ilə əvəz edilir. Hökmranlığının sonundan bir il öncə I Pyotr kilsələrə həlledici zərbə vurur.
=== Xarici siyasəti ===
Ordunu yenidən qurduqdan və hərbi dəniz donanmasını yaratdıqdan sonra Böyük Pyotr [[Böyük Şimal müharibəsi]]ndə əvvəlcə baş verən uğursuzluqlara baxmayaraq İsveçi geri oturda bilir. Əvvəlcə İsveçə mənsub olan bir qalanın əsasında o 1703-cü ildə Sankt-Peterburqu yaradır. Poltava ətrafındakı döyüşlərdə, 8 iyul 1709-cu ildə Pyotr İsveçrəyə dağıdıcı zərbə vururaraq onları məğlubiyyətə uğradır. Bununla Rusiyaya dünya dənizinə çıxmağa daha bir yol açılmış olur. Döyüşdən öncə [[Fridrix I Filhelm]] və Pyotr arasında 1716-cı ildə dəyişmə müqaviləsi imzalanır. Burada söhbət həm də "[[Kəhrəba otağı]]"ndan gedir. Döyüşü qalib gəldikdən sonra [[Prussiya]]nın ərazisi artır, buna əlavə olaraq Pyotr Prussiya şahı Fridrix I Filhelmə 55 əsgər bağışlayır. Bu əsgərlər Prussiya elit ordusuna götürülür.
== Vəsiyyətnamə ==
[[I Pyotrun vəsiyyətnaməsi]] Rusiya dövlətinin dövlətçilik tarixində çox önəmli mövqeyi ilə seçilən, Rusiya siyasətində maraqlı bir sənəd kimi diqqəti cəlb edir. Bu gün Rusiyada bu sənədin mövcudluğu inkar edilsə də "vəsiyyətnamə"nin mükəmməlliyi, deklarativ xarakteri, öz dövrü üçün dünya proseslərinə verdiyi siyasi traktovka Avropanın gələcək siyasi modelini formalaşdırmaq təklifləri və nəhayət, böyük fatehlik iddiaları və s. onun həqiqətən mövcud olduğunu sübut edir.
== Nəsli ==
[[Şəkil:Eudoxia Lopukhina by anonymous (18th c., Tver Art Gallery).jpg|thumb|150px|Birinci həyat yoldaşı [[Evdokiya Fyodorovna]]]]
[[Şəkil:0459.jpg|thumb|150px|İkinci həyat yoldaşı [[I Yekaterina|Marta Skavronskaya]]]]
{| class="wikitable" border="1"
|-
!Ad!!Doğumu!!Ölümü!!Qeydlər
|-
|colspan=4|'''''Evdokiya Fyodorovna'''''
|-
|Aleksey Petroviç||18 fevral 1690||26 iyun 1718||1711-ci ildə [[Şarlotta Brunsvik-Volfenbüttel]] ilə evləndi; övladları oldu
|-
|Aleksandr Petroviç||13 oktyabr 1691||14 may 1692||
|-
|Pavel Petroviç||1693||1693||
|-
|colspan=4|'''''I Yekaterina ilə'''''
|-
|Pavel Petroviç||1704||1707||
|-
|Pyotr Petroviç||1705||1707||
|-
|Yekaterina Petrovna||7 fevral 1707||1708||
|-
|[[Anna Petrovna]]||27 yanvar 1708||15 may 1728||1725-ci ildə [[Karl Fridrix Holşteyn-Qottorp]] ilə evləndi, övladları oldu
|-
|[[Yelizaveta Petrovna]]||29 dekabr 1709||5 yanvar 1762||[[Aleksey Qriqoryeviç Razumovski]] ilə evləndi, övladı olmadı
|-
|Mariya Petrovna||20 mart 1713||27 may 1715||
|-
|Marqarita Petrovna||19 sentyabr 1714||7 iyun 1715||
|-
|Pyotr Petroviç||15 noyabr 1715||19 aprel 1719||
|-
|Pavel Petroviç||13 yanvar 1717||14 yanvar 1717||
|-
|[[Nataliya Petrovna]]||31 avqust 1718||15 mart 1725||
|-
|Pyotr Petroviç||7 oktyabr 1723||7 oktyabr 1723||
|}
<br />{{Sələf-xələf (Rusiya İmperiyası)
| İMPERATOR = I Pyotr
| ZAMAN = Romanovlar
| SƏLƏF = [[III Fyodor]]
| XƏLƏF = [[I Yekaterina]]
}}
<br>
{{Rusiya hökmdarları}}
== Mənbə ==
* [http://russia.iratta.com/01.php İ Pyotrun imperiyasının yaranması (''Рождение империи Петра I Великого (конец XVII — первая четверть XVIII в.)]''
* [http://www.magister.msk.ru/library/history/kluchev/index.htm Klyuçevskiy, V.O. Rus tarixinin nəzəriyyəsi (''В. О. Ключевский. Курс русской истории'')]
* [http://magister.msk.ru/library/history/kostomar/index.htm Kostomarov, N.İ. Rus tarixi onun görkəmli xadimlərinin fəaliyyətlərinin təsvirində (''Н. И. Костомаров. Русская история в жизнеописаниях её главнейших деятелей'')]
* [http://magister.msk.ru/library/history/solov/index.htm Solovyov S.M. Rusiyanın qədim tarixi (''С. М. Соловьёв. История России с древнейших времён'')]
* [http://russia-today.narod.ru/past/gen/rom_petr1.html Rusyianın keçmişi: İmperator İ Pyotrun əcdadları (''Былое России: Предки императора Петра I Алексеевича Великого Романова (до 5-го поколения''))]
== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}
== Xarici keçidlər ==
{{Vikianbar kateqoriyası|Peter I of Russia}}
* The 1922 German silent film ''Peter the Great'' directed by Dimitri Buchowetzki and starring Emil Jannings as Peter
[[Kateqoriya:I Pyotr| ]]
* The 1937–1938 Soviet Union (Russia) film ''Peter the First''
[[Kateqoriya:XVIII əsr tarixi]]
* The 1976 film ''Skaz pro to, kak tsar Pyotr arapa zhenil'' (''How Tsar Peter the Great Married Off His Moor''), starring Aleksey Petrenko as Peter, and Vladimir Vysotsky as Abram Petrovich Gannibal, shows Peter's attempt to build the Baltic Fleet.
[[Kateqoriya:Poçt markalarında şəxslər]]
* The 2007 film ''The Sovereign's Servant'' depicts the unsavoury brutal side of Peter during the campaign.
[[Kateqoriya:Moskvada doğulanlar]]
* Peter was played by Jan Niklas and Maximilian Schell in the 1986 NBC miniseries ''Peter the Great''.
[[Kateqoriya:Sankt-Peterburqda vəfat edənlər]]
* A character based on Peter plays a major role in ''The Age of Unreason'', a series of four alternate history novels written by American science fiction and fantasy author Gregory Keyes. Peter is one of many supporting characters in Neal Stephenson's ''Baroque Cycle'' – mainly featuring in the third novel, ''The System of the World''.
* Peter was portrayed on BBC Radio 4 by Isaac Rouse as a boy, Will Howard as a young adult and Elliot Cowan as an adult in the radio plays ''Peter the Great: The Gamblers''<sup>[44]</sup> and ''Peter the Great: The Queen of Spades'',<sup>[45]</sup> written by Mike Walker and which were the last two plays in the first series of ''Tsar''. The plays were broadcast on 25 September and 2 October 2016.
* Anisimov, Evgenii V. (2015) The Reforms of Peter the Great: Progress Through Violence in Russia (Routledge)
* Bain, R. Nisbet (1905). Peter the Great and his pupils. Cambridge UP. Archived from the original on 26 May 2007.
* Bushkovitch, Paul (2003). Peter the Great. Rowman and Littlefield. <nowiki>ISBN 978-0847696390</nowiki>.
* Bushkovitch, Paul (2001). Peter the Great: The Struggle for Power, 1671–1725. Cambridge UP.
* Bushkovitch, Paul A. (January 1990). "The Epiphany Ceremony of the Russian Court in the Sixteenth and Seventeenth Centuries". Russian Review. 49 (1): 1–17. doi:10.2307/130080. JSTOR 130080.
* Cracraft, James (2003). The Revolution of Peter the Great. Harvard UP.
* Dmytryshyn, Basil (1974). Modernization of Russia Under Peter I and Catherine II. Wiley.
* Farquhar, Michael (2001). A Treasure of Royal Scandals. New York: Penguin Books. <nowiki>ISBN 978-0-7394-2025-6</nowiki>.
* Graham, Stephen. Peter the Great: A Life of Peter I of Russia called The Great.
* Grey, Ian (1960). Peter the Great: Emperor of All Russia.
* Hughes, John R (2007). "The seizures of Peter Alexeevich". Epilepsy & Behavior. 10 (1): 179–82. doi:10.1016/j.yebeh.2006.11.005. <nowiki>PMID 17174607</nowiki>.
* Hughes, Lindsey (1998). Russia in the Age of Peter the Great. Yale UP. <nowiki>ISBN 978-0-300-08266-1</nowiki>. online
* Hughes, Lindsey (2001). Peter the Great and the West: New Perspectives. Palgrave Macmillan. <nowiki>ISBN 978-0-333-92009-1</nowiki>.Hughes, Lindsey (2002). Peter the Great: A Biography. Yale UP. <nowiki>ISBN 978-0-300-10300-7</nowiki>.
* Lee, Stephen J. (2013). Peter the Great. Routledge. <nowiki>ISBN 978-1136453250</nowiki>.Massie, Robert K. (1980). Peter the Great: His Life and World. New York: Alfred A. Knopf. <nowiki>ISBN 978-0-307-29145-5</nowiki>., a popular biography; online
* Hughes, Lindsey (2004). "Catherine I of Russia, Consort to Peter the Great". In Campbell Orr, Clarissa (ed.). Queenship in Europe 1660–1815: The Role of the Consort. Cambridge UP. pp. 131–54. <nowiki>ISBN 978-0-521-81422-5</nowiki>.
* Montefiore, Simon Sebag (2016). The Romanovs: 1613–1918. Knopf Doubleday Publishing Group.
* Neuville, Foy de la (1996). ЗАПИСКИ О МОСКОВИИ [Writings on Moscow] (in Russian). Translated by A.S. Lavrov. Allegro Press.
* Oudard, Georges (1929). Peter the Great. Translated by Atkinson, Frederick. New York: Payson and Clarke.
* Pipes, Richard (1974). Russia under the old regime.Raeff, Mafrc, ed. (1963). Peter the Great, Reformer or Revolutionary?.
* Riasanovsky, Nicholas (2000). A History of Russia (6th ed.). Oxford: Oxford UP. online
* Tavernier, Roger (2006). Russia and the Low Countries: An International Bibliography, 1500–2000. Barkhuis. p. 349. <nowiki>ISBN 978-90-77089-04-0</nowiki>.
* Troyat, Henri (1987). Peter the Great. New York: E.P. Dutton. <nowiki>ISBN 978-0-525-24547-6</nowiki>.
* Wes, Martinus A. (1992). Classics in Russia, 1700–1855: Between Two Bronze Horsemen. Brill. <nowiki>ISBN 978-90-04-09664-6</nowiki>.
* Palmer, R.R.; Colton, Joel (1992). A History of the Modern World.
* Zitser, Ernest A (Spring 2005). "Post-Soviet Peter: New Histories of the Late Muscovite and Early Imperial Russian Court". Kritika: Explorations in Russian and Eurasian History. 6 (2): 375–92. doi:10.1353/kri.2005.0032.
| 