Kəmankeş Qara Mustafa Paşa: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
k parametr düzəlişləri using AWB
Sətir 1:
{{Dövlət xadimi|azərbaycanadı dilində adı='''Kəmankeş Qara Mustafa Paşa'''|adın originalı=كارا مصطفى باشا مع الكمان|portret=|portretinşəklin ölçüsü =300|izah=|titul=[[Durğunluq dönəmi Osmanlı sədrəzəmləri|Osmanlı sədrəzəmi]]|dövr əvvəl=[[24 dekabr]] [[1638]]|dövr son=[[31 yanvar]] [[1644]]|sələfi=[[Təyyar Mehmed Paşa]]|xələfi=[[Civanqapıcıbaşı Sultanzadə Səmiz Mehmed Paşa|Sultanzadə Mehmed Paşa]]|titul_2=|bayraq_2=|bayraq2_2=|dövr əvvəl_2=|dövr son_2=|sələfi_2=|xələfi_2=|titul_3=|bayraq_3=|bayraq2_3=|dövr əvvəl_3=|dövr son_3=|sələfi_3=|xələfi_3=|doğum tarixi=|doğum yeri=|ölüm tarixi=[[31 yanvar]] [[1644]]|ölüm yeri=[[İstanbul]], [[Osmanlı imperiyası]]|sülaləsi=|atası=|anası=|həyat yoldaşı=|uşaqlarıuşağı =Fatma xanım|imzası=}}'''Kəmankeş Qara Mustafa Paşa''' (ö. [[31 yanvar]] [[1644]], [[İstanbul]]) — [[IV Murad]] və [[I İbrahim (sultan)|I İbrahim]] dövrlərində ümumilikdə 5 il 1 ay 7 gün [[Osmanlı imperiyası]]<nowiki/>nın [[sədrəzəm]]<nowiki/>i olmuş dövlət adamıdır.
 
== Həyatı ==
[[Vlyora]]<nowiki/>da dünyaya gəlmiş, əslən [[Albanlar|alban]]<nowiki/>dır. Kiçik yaşlarında [[İstanbul]]<nowiki/>a gələrək [[Yeniçərilər|yeniçəri ocağı]]<nowiki/>na daxil oldu və burada Qara Həsən ağanın yanında yetişdi. Ox atmaqdakı qabiliyyəti səbəbi ilə ''“Kəmankeş”'' ləqəbi ilə anılır. Qısa zamanda [[Yeniçərilər|yeniçəri ağalığı]]<nowiki/>na yüksəldi. [[IV Murad]]ın əmriylə [[yeniçərilər]] arasındakı üsyançıları aradan qaldırdı. Bu vəzifədə ikən qatıldığı [[İrəvan]] səfərindəki xidmətləri səbəbilə [[Kaptankaptan-ı dərya|kaptan-ı dəryalığ]]lığ<nowiki/>a gətirildi. [[1637]]-ci ilin [[fevral]]ında [[Kaptankaptan-ı dərya|kaptan-ı dəryalığ]]lığ<nowiki/>a əlavə olaraq [[Sədrəzəm|sədarət]] [[Regent|naibi]] də seçildi. Bu vəzifədə ikən bir yandan dövlət gəlirlərini artırmaq üçün maliyyə planları hazırlamış, digər yandan isə donanma üçün yeni gəmilər inşa etdirmişdir.
 
[[1638]]-ci ilin [[yaz]]ında [[IV Murad]]<nowiki/>la birlikdə [[Bağdad]] səfərinə qatıldı. Səfər əsnasında şəhid düşən [[sədrəzəm]] [[Təyyar Mehmed Paşa]]<nowiki/>nın yerinə [[24 dekabr]] [[1638]] tarixində [[Sədrəzəm|sədarətə]] gətirildi. [[Bağdad]]<nowiki/>a daxil olduqdan sonar [[Səfəvilər]]<nowiki/>i sülhə məcbur etmək üçün [[sərdar-ı əkrəm]] olaraq orduyla birlikdə burda qaldı. Bir müddət buradakı qala divarlarını və önəmli binaları təmir etdirən Mustafa Paşa buradakı nizam-intizamı təmin etdikdən sonra [[Səfəvi şahları|Səfəvi şahı]] [[I Şah Səfi|Şah Səfi]]<nowiki/>yə məktub göndərərək [[Sultan Süleyman Qanuni|Sultan Süleyman]] və [[I Şah Təhmasib|Şah Təhmasib]] dövründəki sərhədləri bərpa etməyi təklif etdi. Ancaq cavab gəlmədi və bu halda [[Osmanlı ordusu]] [[İran]]ın mərkəzinə doğru irəlilədi. Nəhayət [[17 may]] [[1639]] tarixində imzalanan [[Qəsri-Şirin sülh müqaviləsi|Qəsri-Şirin sülhü]] ilə illərdir davam edən [[Səfəvi-Osmanlı müharibələri]] sona çatdı. Buradakı işlərini tamamladıqdan sonra [[1640]]-cı ilin [[yanvar]]ında [[İstanbul]]<nowiki/>a gəldi və möhtəşəm bir mərasimlə qarşılandı.
 
[[IV Murad]]ın son dövrlərində dövlət işlərinə müdaxilə edən [[padşah]] müsahibi Silahdar Mustafa Paşa ilə münasibətləri korlandı. Buna baxmayaraq [[I İbrahim (sultan)|I İbrahim]] dövründə də vəzifəsini qorudu. Əsas rəqibləri olan Silahdar Mustafa Paşa və [[Dəli Hüseyn Paşa]]<nowiki/>nı mərkəzdən uzaqlaşdıran Qara Mustafa Paşa yeni [[padşah]]ın dəstəyi ilə nüfuzunu artırdı. Hətta o illərdə [[Qalata qülləsi|Qalata]] səmtində çıxan yanğın əsnasında üzünün bir hissəsi yanmış, bu səbəblə 3 ay divan məclislərində iştirak etməmişsə də, vəzifədən alınmamışdır. Səhhəti düzəldikdən sonra, [[Venesiya respublikası|Venesiya]]<nowiki/>nın aylardır göndərmədiyi xəracı almaq, bir neçə aydır rusların işğalında olan [[Azov|Azov qalası]]<nowiki/>nı geri almaq, [[Reç Pospolita|Lehistan]]<nowiki/>la sülhü təmin etmək, [[Müqəddəs Roma imperiyası|Avstriya]] ilə Zitvatorok sülhünü yeniləmək kimi yığışıb qalan bəzi xarici məsələləri həll etdi. Bu əsnada [[Kaptankaptan-ı dərya|kaptan-ı dəryalıq]]lıq vəzifəsini də öz üzərinə götürən Qara Mustafa Paşa yeni gəmilər inşa etdirərək donanmanı gücləndirdi. Bundan başqa [[Yeniçərilər|yeniçəri]] və [[sipahilər]]<nowiki/>in sayını 2/3 qədər azaldaraq, dövlət xərclərini azaltdı. Əyalətlərdə islahatlar apararaq vergi sistemini tənzimlədi. Qara Mustafa Paşanın bu fəaliyyəti daha sonra [[Tarhuncu Sarı Əhməd Paşa|Tarhuncu Əhməd Paşa]] tərəfindən davam etdirildi. Onun yürütdüyü bu islahatlar nəticəsində bazarlarda bolluq və ucuzluq müşahidə olundu. Dövlət büdcəsi nəinki dolub-daşdı, hətta illik 6000 kisə qızıla da qənaət edildi.
 
Buna baxmayaraq Qara Mustafa Paşanın bu fəaliyyəti bəzi şəxslərin narazılığına səbəb olurdu. Xüsusilə də, [[Yeniçərilər|yeniçəri]] və [[Sipahilər|sipahilərinsipahilər]]in sayının və maaşlarının azaldılması, yeni vergilərin alınması və bu kimi məsələlər narazılıqla qarşılandı. Digər yandan Silahdar Mustafa Paşa ilə olan düşmənliyi səbəbilə [[Validə sultan|Validə]] [[Kösəm Sultan]]<nowiki/>la da arası açıldı. Əyalətlərdəki [[vəzir]]<nowiki/>lərə möhür istifadə etməyi də qadağan etməsi ayrı bir narazılıq səbəbi olmuşdu. Hətta [[Ərzurum əyaləti|Ərzurum bəylərbəyi]] Nasuhpaşazadə Hüseyn Paşa ''“möhür vurmaq mənə mirasdır, bunu mənə mərhum Sultan Murad əmr verib”'' deyərək ayaqlanmış, güclü ordu toplayaraq [[İstanbul]]<nowiki/>a qədər gəlmişdir. Nəticədə zorluqla da olsa, Hüseyn Paşa ələ keçirilib aradan qaldırıldı. Beləliklə, önəmli bir təhlükəni də ortadan qaldıran Qara Mustafa Paşa bu dəfə də [[I İbrahim (sultan)|Sultan İbrahim]]<nowiki/>in müsahibi Yusif Paşa (Səfəvi qaynaqlarında bu şəxs [[Təhmasibqulu xan Ağcaqoyunlu-Qacar]] olaraq qeyd olunur) və lələsi [[Cindar Hüseyn Əfəndi]]<nowiki/>ylə düşmən oldu. Rəqiblərini aradan qaldırmaq üçün [[Yeniçərilər|yeniçəriləriyeniçərilər]]i üsyana təşviq etməyi planlaşdıran Mustafa Paşa apardığı islahatlar səbəbilə axtardığı müttəfiqləri tapa bilmədi. Bununla da qalmayan [[yeniçərilər]] Mustafa Paşanın planını [[padşah]]<nowiki/>a xəbər verdilər. Ardından toplanan divan məclislərinin birini qəfəs ardından izləyən [[I İbrahim (sultan)|Sultan İbrahim]] Mustafa Paşanın sərt danışığına qəzəblənərək onu yanına çağırdı. [[Sədrəzəm|Sədarət]] möhürünü təslim edən Mustafa Paşa [[saray]]<nowiki/>dan ayrılıb köşkünə çəkildi. Ancaq həmin gün 500 nəfərlik dəstə ilə köşkü mühasirəyə alındı. Paltarını dəyişib qaçmağa çalışan Mustafa Paşa bazar meydanında ələ keçirildi və cəllad Qara Əli tərəfindən edam olundu ([[31 yanvar]] [[1644]]). Cənazəsi öz adına inşa etdirdiyi türbəsinə dəfn olundu. Malları müsadirə edilən Mustafa Paşanın evində aparılan axtarış nəticəsində 30 min qızıl sikkəsinə əl qoyuldu. Fatma xanım adında bir qızı olduğu məlumdur.
 
== Mənbə ==
Sətir 51:
* M. Münir Aktepe, “Mustafa Paşa”, İA, VIII, 730-732.
{{IV Murad}}{{I İbrahim}}
 
[[Kateqoriya:Osmanlı sədrəzəmləri]]
[[Kateqoriya:Albanlar]]