İbşir Mustafa Paşa: Redaktələr arasındakı fərq

{{Dövlət xadimi|azərbaycanadı dilində adı='''İbşir Mustafa Paşa'''|adın originalı=مصطفى باشا|portret=|portretinşəklin ölçüsü =300|izah=|titul=[[Durğunluq dönəmi Osmanlı sədrəzəmləri|Osmanlı sədrəzəmi]]|dövr əvvəl=[[28 oktyabr]] [[1654]]|dövr son=[[11 may]] [[1655]]|sələfi=[[Bığlı Qoca Dərviş Mehmed Paşa]]|xələfi=[[Qara Div Murad Paşa]]|titul_2=|bayraq_2=|bayraq2_2=|dövr əvvəl_2=|dövr son_2=|sələfi_2=|xələfi_2=|titul_3=|bayraq_3=|bayraq2_3=|dövr əvvəl_3=|dövr son_3=|sələfi_3=|xələfi_3=|doğum tarixi=|doğum yeri=|ölüm tarixi=[[11 may]] [[1655]]|ölüm yeri=[[İstanbul]], [[Osmanlı imperiyası]]|sülaləsi=|atası=|anası=|həyat yoldaşı=[[Ayşə Sultan (I Əhmədin qızı)|Ayşə Sultan]]|uşaqlarıuşağı =|imzası=}}'''İbşir Mustafa Paşa''' (ö. [[11 may]] [[1655]]) — [[IV Mehmed]] dövründə 5 ay 13 gün [[Osmanlı İmperiyası|Osmanlı imperiyası]]<nowiki/>nın [[sədrəzəm]]<nowiki/>i olmuş dövlət adamıdır.

Əslən [[Abxazlar|abxaz]]<nowiki/>dır və dayısı [[Abxaz Mehmed Paşa]]<nowiki/>nın yanında böyümüşdür. Belə ki, [[II Osman]]ın qatillərinin ələ keçirilməsi üçün üsyan edən [[Abxaz Mehmed Paşa]]<nowiki/>nın ordusunda iştirak etmişdir. Onun [[1629]]-cu ildə [[Bosniya əyaləti|Bosniya bəylərbəyi]] seçilməsi ilə Mustafa ağa da [[Bosniya əyaləti|Bosniya]]<nowiki/>ya getdi. [[1633]]-cü ilin [[sentyabr]]ından etibarən [[Reç Pospolita|Lehistan]]<nowiki/>a tərtiblənən hücumlarda iştirak etmişdir. Dayısı [[Abxaz Mehmed Paşa]]<nowiki/>nın edamından ([[1634]]) sonra [[Kəmankeş Qara Mustafa Paşa|Kəmankeş Mustafa Paşa]]<nowiki/>nın xidmətinə girdi və onun vasitəsilə [[saray]]<nowiki/>a alındı. [[IV Murad]]ın [[İrəvan qalası|İrəvan]] səfərinə [[miraxur]] olaraq qatıldı. [[Bağdad]] səfərindən döndükdən sonra [[Miraxur|baş miraxurluğ]]<nowiki/>a yüksəldildi ([[1639]]). Həmin ilin [[aprel]]<nowiki/>ində [[Vəzir|vəzirlikvəzir]]lik rütbəsiylə [[Budin əyaləti|Budin bəylərbəyliyi]]<nowiki/>nə gətirildi. Ardından [[Silistrə əyaləti|Silistrə]], [[Mərəş əyaləti|Mərəş]], [[Mosul əyaləti|Mosul]], [[Van əyaləti|Van]], [[Qaraman əyaləti|Qaraman]], [[Timeşvar əyaləti|Timeşvar]] əyalətlərinin idarəsinə gətirildi. [[1647]]-ci ildə [[Sivas]] ətrafında başlayan Cəlali üsyanlarını yatırmaq üçün [[Sivas əyaləti|Sivas bəylərbəyi]] və [[sərdar-ı əkrəm]] seçildi. Əvvəlcə [[20 may]] [[1648]] tarixində üsyankar Varvar Əli Paşanı öldürtdü və başını [[paytaxt]]<nowiki/>a göndərdi. Bu əsnada Əli Paşanın həbs etdirdiyi [[Qaraman əyaləti|Qaraman bəylərbəyi]] [[Körpülü Mehmed Paşa]] və bəzi [[Vəzir|vəzirlərvəzir]]lər azad edildi. Ertəsi il Gürcü Nəbi və Aslan Paşa üsyanlarını yatırmaqla vəzifələndirildi. Həmin ilin sonunda [[Dəməşq əyaləti]]<nowiki/>nə göndərildi.

[[1650]]-ci ilin sonunda [[Hələb əyaləti|Hələb bəylərbəyi]] olan İbşir Mustafa Paşa çox keçmədən [[Sivas əyaləti|Sivas]] hakimi seçildi. Üsyançı Abxaz Həsəni ələ keçirmək üçün göndərilmək istənilsə də, əslən eyni yerdən olduqları üçün bu vəzifədən alındı və [[Bağdad əyaləti|Bağdad]]<nowiki/>a göndərildi. Bu əsnada vaxtilə Cəlali üsyankarı olan Qatırçıoğlu Mehmed Paşanın Abxaz Həsənin üzərinə göndərilməsi xəbərini eşidən Mustafa Paşa qəzəbləndi və özü də Abxaz Həsənin tərəfinə keçərək üsyana qoşuldu. Onunla birlikdə [[Ankara]] və [[Əskişəhər]]ə daxil oldu, hər iki şəhərin önəmli şəxslərini öldürtdü. [[Anadolu əyaləti|Anadolu]]<nowiki/>da ona qarşı duran heç kəs qalmadığı üçün hamı onun göndərdiyi əmrləri yerinə yetirirdi. Nəhayət ki, İbşir Mustafa Paşaya [[Hələb əyaləti|Hələb bəylərbəyliyi]], Abxaz Həsənə isə Türkmən ağalığı verilərək üsyan yatırıldı. [[Hələb əyaləti|Hələb]]<nowiki/>də böyük bir mərasimlə qarşılanan Mustafa Paşa bir-birinə düşmən olan [[Sipahilər|sipahi]] və [[yeniçərilər]]<nowiki/>i barışdırdı.

İbşir Mustafa Paşa [[Sədrəzəm|sədarət]] möhürünü aldıqdan sonra daha da sərtləşdi. [[Sədrəzəm]]<nowiki/>liyə gətirilərək edam olunacağından qorxan Mustafa Paşa [[Hələb əyaləti|Hələb]], [[Dəməşq əyaləti|Dəməşq]] və [[Anadolu əyaləti|Anadolu]]<nowiki/>dakı bəzi qarışıqlıqları həll etmək bəhanəsiylə [[paytaxt]]<nowiki/>a getmirdi. Nəhayət, Türkmən ağası Abxaz Həsən ilə birlikdə [[1654]]-cü ilin [[dekabr]]ında [[Hələb əyaləti|Hələb]]<nowiki/>dən ayrıldı.

[[İstanbul]]<nowiki/>da tərəfdarları ilə düşmənləri arasında şiddətli mübarizə gedərkən, İbşir Mustafa Paşa [[paytaxt]]<nowiki/>a gəlməyib, [[İzmit]]<nowiki/>də qaldı. Nəhayət, [[Validə sultan|validə]] [[Turhan Xədicə Sultan|Turhan Sultan]]ın yaxın adamı Reyhan ağanın təkidləriylə [[paytaxt]]<nowiki/>a gəlməyə razı oldu. Yenicə nigahlandığı xanımı [[Ayşə Sultan (I Əhmədin qızı)|Ayşə Sultan]]ın [[Üsküdar]]<nowiki/>dakı [[saray]]ında iqamət etdi ([[25 fevral]] [[1655]]). Ardından [[İstanbul]]<nowiki/>a gəlib rəsmi vəzifəsinə başlayan Mustafa Paşa bütün əleyhdarlarını ya öldürtdü, ya da sürgün etdi. Vaxtilə ona tərəfdar olan [[sipahilər]] də [[Üsküdar]]<nowiki/>a gəlmiş, ancaq bir müddət sonra [[sədrəzəm]]<nowiki/>dən istədiklərini almamağa başlamışdılar. Bu səbəblə [[sədrəzəm]]<nowiki/>i [[padşah]]<nowiki/>a və [[şeyxülislam]]<nowiki/>a şikayət edən [[sipahilər]] heç nə əldə edə bilmədilər. Digər tərəfdən [[kaptan-ı dərya]] [[Qara Div Murad Paşa|Qara Murad Paşa]] ilə də münasibətləri korlanmışdı. [[Venesiya respublikası|Venesiya]]<nowiki/>lılara qarşı qazandığı dəniz döyüşləri ilə nüfuzu artan [[Qara Div Murad Paşa|Murad Paşa]]<nowiki/>nın səylərinə baxmayaraq [[sədrəzəm]]<nowiki/>lə münasibətləri düzəlmədi. Vaxtilə [[Kösəm Sultan]] tərəfindən dəstəkləndiyi üçün [[saray]]<nowiki/>da sadiq adamları var idi. Məqsədi böyük bir üsyan tərtibləmək və İbşir Mustafa Paşanı aradan götürmək idi. Əvvəlcə İbşir Mustafa Paşa ilə [[paytaxt]]<nowiki/>a gələn ancaq sonradan araları açılan üsyançı [[Sipahilər|sipahilərisipahilər]]i ələ aldı. Bunlardan ən nüfuzlusu olan Cəlali Kürd Mehmedi razı saldı və onun köməyilə digər [[Sipahilər|sipahilərisipahilər]]i də yanına çəkdi. Ertəsi gecə [[dövlət]]<nowiki/>dən narazı olan və malları müsadirə edilmiş digər şəxslərlə də görüşdü. Bu əsnada [[Yeniçərilər|Yeniçəri ocağı]]<nowiki/>nda nüfuzu olan Qara Hüseyn ağanı da öz tərəfinə çəkmişdi. [[8 may]] [[1655]] tarixində 500 [[Sipahilər|sipahi]] Kürd Mehmed rəhbərliyində [[Sultanəhməd meydanı|Atmeydanı]]<nowiki/>na gəldi. Üsyançı rəhbərinin nitqindən sonra [[yeniçərilər]] də üsyançılara qoşuldu. [[Şeyxülislam]] [[Əbu Səid Mehmed Əfəndi]]<nowiki/>ni də razı salaraq öz cərgələrinə alan üsyançılar əsl hədəfləri olan [[sədrəzəm]] İbşir Mustafa Paşanı da aralarına dəvət etsələr də, aqibətini başa düşdüyü üçün [[sədrəzəm]] bu təklifi qəbul etmədi. [[Sədrəzəm|Mustafa]] Paşa sonunun yaxşı olmadığını başa düşərək [[Üsküdar]]<nowiki/>a qaçmaq istəsə də, bütün limanlar tutulmuşdu. Ardından İbşir Mustafa Paşa [[şeyxülislam]]<nowiki/>la birlikdə [[saray]]<nowiki/>a getdi. Bu əsnada [[sədrəzəm]]<nowiki/>in və [[şeyxülislam]]ın köşklərinə hücum edən üsyançılar, xüsusilə də [[Həsən Can]]ın oğlu [[Xoca Sadəttin Əfəndi]]<nowiki/>nin nəslindən olan [[Əbu Səid Mehmed Əfəndi|Əbu Səid Əfəndi]]<nowiki/>nin 150 illik əşyalarını və var-dövlətini ələ keçirdi. [[Saray]]<nowiki/>da keçirilən məclisdə artıq öldürüləcəyini başa düşən İbşir Mustafa Paşa [[Sədrəzəm|sədarət]] möhürünü [[padşah]]<nowiki/>a təslim etdi. Elə o andaca, möhür [[Qara Div Murad Paşa|Qara Murad Paşa]]<nowiki/>ya verilərək [[Sədrəzəm|sədarətə]] gətirildi. Bir müddət həbs olunan İbşir Mustafa Paşa üsyançıların [[paytaxt]]<nowiki/>dan uzaqlaşmaması səbəbilə [[11 may]] [[1655]] tarixində edam edildi. Cəsədi [[Kəmankeş Qara Mustafa Paşa|Kəmankeş Mustafa Paşa]]<nowiki/>nın türbəsinin yaxınlığına dəfn olunmuşdur.