06:39, 6 iyul 2009 tarixindəki versiya redaktə Eminn (müzakirə \| töhfələr) İnzibatçılar 34.308 redaktə k →‎Ayrıca baxınız ← Əvvəlki redaktə		06:43, 6 iyul 2009 tarixindəki versiya redaktə əvvəlki halına qaytar Orxancalilov (müzakirə \| töhfələr) 864 redaktə →‎Bağımsızlıq Mücadələləri Sonrakı redaktə →
Sətir 32: Qaşqaylar Azərbaycan Türklərinin bir boyudur. Moğollar dövründə Şərqi Türkistandan köçərək İrana gəlib yerləşən Qaşqay Türkləri adətlərinə bağlılıqları ilə məşhurdurlar. Cənubi İranın Fars əyalətində Qaşqaylar çoxluq təşkil edir. Qaşqaylar 6 tayfaya bölünür: kiçik keşküli, büyük keşküli,Darreşuri (duzlu vadi) Farsimedan (farsca bilməz), Şeşbölük (6 bölük)və əmələ. Qaşqaylar özlərini bəzən "Canihani" olaraq adlandırar. Bunun səbəbi bugünki Qaşqay tayfalar konfederasiyasını quran adamın "Canı ağa Qaşqay" adında bir boy bəyi ilə əlaqədardır. Qaşqaylar müəyyən bir qəbilə idarəsi nizamını icra etməkdədirlər. Milli və məhəlli ənənələrinə bağlı bir sıra müəssisələrə də sahibdirlər. "İlhan"lıq idarəsi sistemi bu müəssisələrdən biridir. Ayrıca, görkəmli sinifdən sayılan "İlhan" ailəsi xaricində, Kələntar, Kətxuda, Relsə, Tabeke-i Pest kimi təbəqələr də mövcud olub, öz adətlərinə görə idarə edilərlər. İkinci Dünya müharibəsi dövründə cərəyan edən və Qaşqaylar ilə İran hökumətini qarşı-qarşıya gətirən bəzi hadisələr, Türk hökumətinin işə qarışması ilə yatırılmışdır. Lakin Qaşqayların bu hərəkətləri İran hökumətləri başqa bölgələrə sürgün edilməsinə səbəb olmuşdur. İran-İraq müharibəsi dövründə , yaşadıqları Basra Körfəzi sahilləri döyüş zonasına yaxın olduğu üçün, Qaşqaylar böyük itkilərə məruz qalmışdılar. Qaşqayların sayı bir milyona yaxındır. ==Müstəqillik uğrunda mübarizə== ~~==Bağımsızlıq Mücadələləri==~~ İrandakı Türklərin, xüsusilə Cənub Azərbaycan Türklərinin XX əsrin ilk yarısında iki dəfə müstəqillik uğrunda ayağa qalxmışlar. Rusiyanın hakimiyyəti altında olan Şimali Azərbaycan Türklərinin əsrin əvvəlindəki istiqlal mübarizəsi, sonralar Cənub Azərbaycanda da baş verir. [[Səttar Xan]]ın başçılığı ilə başlayan istiqlal hərəkatının mərkəzi [[Təbriz]] olmuşdur. İrandakı Türklərin, xüsusilə Cənub Azərbaycan Türklərinin bu əsrin ilk yarısında girişdikləri iki istiqlal hərəkəti vardır. Rus işğalına uğrayan Şimal Azərbaycan Türklərinin bu əsrin başlarında başlatdıqları istiqlal mübarizəsi, çox keçmədən Cənub Azərbaycana da sıçramışdı. Necə ki [[Səttar Xan/mehmanxana]] liderliyində [[Təbriz]] mərkəz olmaq üzrə başlayan istiqlal hərəkəti müvəffəqiyyətlə davam etmiş, lakin [[1907]]da İranı iki əhali bölgəsinə ayıran rus-İngilis andlaşmasından sonra çətinliklə qarşılaşmışdır. Ruslar, Cənub Azərbaycan Türklərinin şimaldakı qardaşları ilə birlikdə hərəkət etmələrindən çəkindiyi üçün, İngilis və İran hökumətləri ilə əməkdaşlıq edərək Cənub Azərbaycan Türklərinin istiqlal mübarizəsinə mane olmaq üçün nə mümkünsə etmişlər idi. 1922ə qədər davam edən Cənub Azərbaycan İstiqlal mübarizəsi, İngilislərdən lazımlı köməyi alan/sahə İrandakı yeni Pehlevi hökumətlərinin despotça nəşr/təzyiqləri ilə basdırılmışdır. Azəri Türkləri üzərindəki İran nəşr/təzyiqi 1930lara qədər qorxunc bir şəkildə davam etmişdir. Bu dövrdə davam edən rus-İngilis rəqabəti, İran neftlərini paylaşmağa yönəlincə, Azəri Türklərinin mübarizəsi də yenidən ortaya çıxmışdır. İran neftlərindən pay almaq istəyən Ruslar və İngilislər, Azəri Türklərinin istiqlal mübarizəsinə açıqdan dəstək verməyə başlamışdır. Bu inkişaflardan istifadə edən Cənub Azərbaycan Türkləri, üsyan edərək İran hökumətindən bu iki xüsusun yerinə yetirilməsini istəmişlər: ~~a) Azərbaycanda Türkcə Tədrisat edən məktəblərin açılmasına icazə,~~ ~~b) Azərbaycana muxtar bir statünün verilməsi.~~ İran hökuməti bu istəkləri rədd edincə Azərilər haqqlarını silahla al/götürməyə cəhd etmişdir. Azərbaycandakı İran əsgəri və vətəndaş mövqelərini qısa zamanda təmizlik edən Azərilər, ölkələrinin hamısını idarələri altına almışlar. İrana bağlı olaraq muxtar Azərbaycan Respublikası elan edilmişdir. Beləcə, mədəni və iqtisadi sahədə muxtar haqqlara sahib Azərbaycan Respublikası qurulmuş olurdu. Nə var ki, qurduqları [[Cənub Azərbaycan muxtar Cumhuriyyəti]]nin içinə Sovet agentlərinin sızmalarına mane ola bilmədikləri üçün, edilən Sovet təbliğatı nəticəsində, Cənub Azərbaycan, bir cür Sovet nüfuz bölgəsi halına gəlmişdir. II. Dünya Döyüşü sonunda İrandakı rus-İngilis müttəfiq qüvvətlərinin çəkilməsi lazım olduğuna dair Birləşmiş Millətlər qərarı çıxınca, İran neftlərindən istədiyi hissəni qoparmış olan Ruslar, ölkəni boşaltdılar. Bu vaxt muxtar Azərbaycan Hökuməti də Azərilərin haqqlarını garantiləyən bir andlaşmağı 14 İyun 1946da İran Hökuməti ilə imzalamağı bacardılar. Lakin, Cənub Azərbaycan Hökumətinin içində bəzi Sovet tərəfdarı üzvlərin var olduğu iddiasıyla, ayrıca, İngilislərin və Amerikalıların dəstəyi ilə, İran ordusu, ediləcək yeni seçkilərin təhlükəsizliyini bəhanə edərək, 14 İyun 1946 Andlaşmasına zidd olaraq Cənub Azərbaycanı 14 Aralıq/dekabr 1946da yenidən işğal etmişdir.

İran türkləri: Redaktələr arasındakı fərq