Azərbaycan təsviri sənəti: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 1:
{{
'''Azərbaycan təsviri sənəti''' — [[Azərbaycan]] ərazisində inkişaf edən [[incəsənət]] növü.
[[Azərbaycan]] ərazisində ən qədim maddi mədəniyyət nümunələri e.ə. 8-ci minilliyə təsadüf edir. Qədim meqalitik [[abidə]]lər, [[menhir]]lər, [[dolmen]]lər, [[mağara]]lar, müdafiə tikililəri, [[kurqan]]lar, metal alətlər, [[dulusçuluq]], [[zərgərlik]] sənəti Azərbaycan yaşayış məskəni üçün xarakterik olmuşdur. Monumental qaya rəsmlərində xalqın mədəniyyəti və estetik təsəvvürləri öz ifadəsini tapmışdır. [[Füzuli (şəhər)|Füzuli]] şəhərinin yaxınlığındakı [[Azıx]] mağarası (uz. 215–220 m) Azərbaycanın dünyada ən qədim insan məskənlərindən biri olduğunu sübut edir.
== Qədim dövrlərdə təsviri sənətin inkişafı ==
Təsviri sənətin ən qədim nümunələri arasında e.ə. VIII-V əsrlərdən qalmış Qobustan qaya təsvirləri, Kəlbəcər rayonunun Zalxa gölü ətrafında Ayıçınqılı və Pəriçınqıl dağlarındakı [[Tunc dövrü]]nün başlanğıcına (e.ə. 3-cü minillik) aid rəsmlər, [[Ordubad (şəhər)|Ordubad]] şəhərindən şimalda Gəmiqaya dağlarındakı qayaüstü təsvirlər müstəsna əhəmiyyətə malikdir. Qobustanın "Böyükdaş", "Kiçikdaş", "Cingirdağ", "Şonqardağ" və digər qayalarında həkk olunmuş rəsmlərdə, orada yaşamış qədim insanların həyat tərzi, məişəti, əməyi ilə əlaqədar təsvirlər xüsusi maraq doğurur. Burada ovçuluq, maldarlıq, əkinçilik və məişətin digər sahələri ilə bağlı müxtəlif süjetlər, səhnələr, insan və heyvan təsvirləri dinamik tərzdə həkk olunmuşdur. Qobustan qaya rəsmləri – piktoqramlar ibtidai icma quruluşundan feodalizm mərhələsinə kimi çoxəsrlik, uzun tarixi dövrü əhatə edir.
<center>
<gallery>
Şəkil:Ритон с головой оленя.jpg|[[Mingəçevir]]də arxeoloji qazıntılar zamanı aşkar edilmiş vaza. B.e.ə. II minilliyin ortaları.
Şəkil:Columns from Kazakh.jpg|[[Qazax rayonu]]nda aşkar edilmiş sütun altlıqları. B.e.ə. IV – III əst.
Şəkil:Bartim bowl.jpg|[[Bartım]] kəndində aşkar edilmiş qab. II — IV əsr.
</gallery>
</center>
Təsviri sənətin qədim nümunələri arasında dulusçuluq, daş və metal məmulatlarını bəzəyən dekorativ naxışlar, rəsmlər, qabartmalar (relyef təsvirlər), heykəllər mühüm yer tutur. Bunlardan kürə formalı qab ([[Naxçıvan]] MR-nın [[Şahtaxtı]] kəndi), ikibaşlı maral fiquru ([[Xocavənd]] rayonunun [[Dolanlar]] kəndi), üzərində 5 fantastik heyvan təsviri cızılmış tunc qab ([[Gədəbəy]]), aypara şəklində qızıl yaxalıq (Ziviyə), qızıl cam ([[Urmiya gölü]] yaxınlığındakı Həsənlu təpəsi), [[Mil]], [[Qarabağ]] düzlərindən tapılmış keramik qablar öz zərifliyi, bədii kamilliyi ilə fərqlənir (e.ə. VIII-VII əsrlər). [[Mingəçevir]]dən, [[Şamaxı]]dan tapılmış müxtəlif tipli və formalı bədii şüşə məmulatı nümunələri – dekorativ qablar, piyalələr, qadın bəzəkləri Azərbaycanda şüşə istehsalının da mövcud olduğunu göstərir.
Həkkaklıq və heykəltəraşlıq nümunələri Albaniya (Qafqaz) dövrü sənətində geniş yayılmışdır. Mingəçevir məbədinin (5-6 əsrlər) daş kapitelinin səthində müqəddəs dirilik ağacının sol və sağında üz-üzə dayanmış iki tovuz quşunun qabartma təsviri [[Qafqaz Albaniyası]] dövrü heykəltəraşlığının ən kamil nümunələrindəndir.
Bədii metal məmulatlarının (torevtika) tərtibində də plastik formalara tez-tez təsadüf olunur. Mingəçevir, Torpaqqala və s. yerlərdən tapılmış gümüş camların, tuncdan hazırlanmış su qablarının üzərində maral, şir, tovuz quşu, buta təsvirləri verilmişdir. Bu dövrün dairəvi və qabartma heykəltəraşlıq nümunələrindən (tuncdan və daşdan) insan və heyvan təsvirləri, məişət, ov və dini ayinlərlə bağlı səhnələr üstün yer tutur. VII əsrdən başlayaraq islam dininin yayılması ilə bağlı Azərbaycanın qədim tarixi şəhərlərində – [[Qəbələ]], [[Naxçıvan]], [[Şamaxı]], [[Bakı]], [[Bərdə]], [[Gəncə]], [[Beyləqan]], [[Təbriz]], [[Marağa]] və [[Ərdəbil]]də memarlıq kompleksləri, saray, qəsr, məscid və türbələr inşa edilirdi. Həmin binaların dekorativ tərtibatında kalliqrafiya – kitabə, ornament, kaşı və qabartma elementlərindən geniş istifadə olunmuşdur. [[Şirvan-Abşeron memarlıq məktəbi]]nə mənsub olan binalarda daş üzərində oyma sənəti nümunələri, həndəsi və nəbati naxışlar, Naxçıvan memarlıq məktəbini təmsil edən binaların dekorativ bəzəklərində isə şirli kərpicdən və kaşı bəzəklərindən ibarət ornament motivləri başlıca yer tutur.
== Orta əsrlərdə təsviri sənətin inkişafı ==
Heykəltəraşlıq sənətinin ən məşhur nümunələri arasında XIII əsrdə Bakı limanında tikilmiş Şirvanşahların "Bayıl qəsri", yaxud "Səbayıl" adlanan memarlıq abidəsi üzərindəki yazı və qabartma təsvirləri binanın dekorativ tərtibində həlledici rol oynamışdır. "Bayıl daşlarında" yazılarla birlikdə insan və heyvan (pələng, dəvə, at, öküz, quş) təsvirləri dərin oyma üslubunda işlənmişdir. Friz xarakteri daşıyan "Bayıl daşları" vaxtilə quruda yerləşən möhtəşəm memarlıq abidəsinin dekorativ elementini təşkil etmişdir.
Orta əsrlərdə Azərbaycan təsviri sənəti dekorativ tətbiqi sənətlə vəhdət təşkil etmiş, Gəncə, Beyləqan və digər şəhərlərdən tapılmış keramika nümunələri üzərində nəbati və həndəsi ornamentlərlə yanaşı, iti caynaqlı quşu, yaxud vəhşi heyvanı oxla vuran cəngavər təsvir edilmişdir. Bu dövr Azərbərbaycan İntibah mədəniyyəti Nizami Gəncəvinin yaradıcılığı ilə sıx bağlı olmuş, o, poemalarında memar, heykəltəraş, nəqqaş və rəssam obrazları yaratmışdır (Fərhad, Şapur, Simnar).
=== Arxeoloji mədəniyyətlər dövrü ===
{{main|Azərbaycan arxeologiyası}}
<center><gallery mode=packed heights= "150px" widths= "200px" >
File:Petroglyphs in Gobustan 01.jpg|<small>[[Qobustan petroqlifləri|Qobustan petroqlifi]]</small>
File:Rock art in Ordubad.jpg|<small>[[Gəmiqaya petroqlifləri|Gəmiqaya petroqlifi]]</small>
File:Tunc balıq fiquru, Qız qalası, tunc dövrü.jpg|<small>[[Qız qalası]]nda e.ə. IV-VII əsrlərə aid balıq/əjdaha fiquru</small>
File:Necklace from Khojaly in Hermitage.JPG|<small>[[Xocalı-Gədəbəy mədəniyyəti]]nə aid boyunbağı</small>
File:Deer Painted vessel from Kultepe I.JPG|<small>[[Boyalı Qablar mədəniyyəti]]nə aid qab</small>
</gallery></center>
=== Qafqaz Albaniyası dövrü ===
{{main|Qafqaz Albaniyasının incəsənəti}}
<center><gallery mode=packed heights= "150px" widths= "200px" >
File:Qafqaz Albaniyası gümüş qadın tacı.JPG|<small>Qadın diademi</small>
File:Möhür-qızıl üzük, İsmayıllı.JPG|<small>Qızıl möhür-üzük</small>
File:Камень албания.jpg|<small>[[Mingəçevir kilsə kompleksi]]ndən aşkar olunmuş qoşa tovuz quşu təsvirli xaç altlığı </small>
File:Медное блюдо.jpg|<small>Şamaxı yaxınlığında yerləşən Xınıslı yaşayış yerindən aşkarlanmış mis qab</small>
File:Statue of Caucasian Albanian king Javanshir, VII century.JPG|<small>Cavanşirin təsvir edildiyi (VII əsr) tunc büxurdan</small>
</gallery></center>
=== İslam dövrü ===
<center><gallery mode=packed heights= "150px" widths= "200px" >
File:Qədim Gəncə şəhər yerindən aşkarlanmış zərfayans kasa.JPG|<small>[[Qədim Gəncə]]dən aşkarlanmış zərfayans kasa</small>
File:Plate from Bandovan with lion image.jpg|<small>[[Bəndovan]]dan tapılan və üzərində dişi şir təsvir olunmuş keramik şirələnmiş qab. XI-XIII əsrlər</small>
File:Louvre-Lens - Le Temps à l'œuvre - 78 - OA 6314 (A).JPG|<small>Süleyman Naxçıvaniyə aid dolça</small>
File:Mömünəxatun Türbəsi Detail.jpg|<small>[[Möminə Xatun türbəsi]]nin fasad detalı</small>
File:Qarabağdan aşkarlanmış qoç formalı daş qəbir daşı.JPG|<small>Qarabağdan aşkarlanmış [[At və qoyun daş heykəlləri| qoç formalı daş qəbir daşı]]</small>
</gallery></center>
==== Şirvanşahlar dövrü ====
<center><gallery mode=packed heights= "150px" widths= "200px" >
File:Sabayil relics.jpg|<small>Bayıl daşları</small>
File:Hushang.jpg|<small>Arif Ərdəbilinin "Fərhad və Şirin" əsəri əlyazması</small>
File:Flood in Bagdad.jpg|<small>Bağdadda daşqın. Şamaxı miniatürü</small>
File:Two amirs.png|<small>İki əmir. [[Əbdul Baqi Bakuvi]]</small>
File:Şah məscidinin kitabəsi.JPG|<small>[[Şah məscidi]]nin kitabəsi</small>
</gallery></center>
==== Səfəvilər və xanlıqlar ====
{{main|Səfəvi dövrü incəsənəti}}
<center><gallery mode=packed heights= "150px" widths= "200px" >
File:Shah Abbas mosque in Ganja 2.png|<small>[[Şah Abbas məscidi (Gəncə)|Şah Abbas məscidi]]nin [[Şəbəkə (memarlıq)|şəbəkə]]si</small>
File:Dragon carpet from Azerbaijan, 17-18th century, 212 x 184 cm, T84-1909.jpg|<small>XVII-XVIII əsrlərə aid əjdaha xalçası</small>
File:Antique Embroidery Kasim Ushak.jpg|<small>XVII əsrə aid [[Qasımuşağı tikmələri|Qasımuşağı tikməsi]]</small>
File:Shaki khan palace20.jpg|<small>[[Şəki xan sarayı]]nda güldan və buta ilə nəbati kompozisiya</small>
File:House of Shakikhanovs ceiling paintings.jpg|<small>[[Şəkixanovların evi]]ndə mələk təsviri</small>
</gallery></center>
=== XIX-XX əsrlər Azərbaycan xalçaçılığı ===
{{main|Azərbaycan xalçaları}}
<center><gallery mode=packed heights= "150px" widths= "200px" >
File:Azeri shirvan rug.jpg|<small>Şirvan xalçası</small>
File:«Багчадагюлляр».jpg|<small>Qarabağ xalçası</small>
File:Gimil rug.gif|<small>Quba xalçası</small>
File:Fachralo Kazak Prayer Rug Last Quarter 19th C Lot 60.jpg|<small>Qazax xalçası</small>
File:«Хила-афшан».jpg|<small>Bakı xalçası</small>
File:Fakhrali rug.jpg|<small>Gəncə xalçası</small>
File:Azerbaijani Afshan rug.jpg|<small>Təbriz xalçası</small>
</gallery></center>
==== XIX-XX əsrlər Azərbaycan portret xalçaçılığı ====
<center><gallery mode=packed heights= "150px" widths= "200px" >
File:Dervishs rug.jpg|<small>Dərviş xalçası</small>
File:Ovchulug rug, shirvan school.jpg|<small>Ovçuluq xalçası</small>
File:Azeri carpet Dord fesil.jpeg|<small>Dörd fəsil xalçası</small>
File:Rustam and Zohrab rug.jpg|<small>Rüstəm və Zöhrab xalçası</small>
File:Məlikməmməd xalçası.jpg|<small>Məlikməmməd xalçası</small>
File:Şirinin Fərhadı ziyarət etməsi, Lətif Kərimov.jpg|<small>Şirinin Fərhadı ziyarət etməsi. [[Lətif Kərimov]]</small>
File:Azerbaijani carpet LENIN Latif Kerimov.jpg|<small>Leninə həsr edilmiş xalça</small>
</gallery></center>
=== XIX əsr-XX əsrin əvvəlləri Azərbaycan rəssamçılığı ===
<center><gallery mode=packed heights= "150px" widths= "200px" >
File:Həyat ağacı, Qarabağ.jpg|<small>"Həyat ağacı". Naməlum rəssam</small>
File:Portrait of young man by Irevani.jpg|<small>"[[Gənc oğlanın portreti (İrəvani)|Gənc oğlanın portreti]]". [[Mirzə Qədim İrəvani]]</small>
File:Coast by Natavan.png|<small>"Sahil". [[Xurşidbanu Natəvan]]</small>
File:Portrait of Sheikhulislam by Huseinzade.jpg|<small>"Şeyxülislamın portreti". [[Əli bəy Hüseynzadə]]</small>
File:Mir Möhsün Nəvvab - Çiçəklənən kol.jpg|<small>"Çiçəklənən kol". [[Mir Möhsün Nəvvab]]</small>
File:Azerbaijani woman.jpg|<small>"Azərbaycan qadını". [[Abbas Hüseyn]]</small>
File:Landscape. Kemgerli.jpg|<small>"Peyzaj". [[Bəhruz Kəngərli]]</small>
</gallery></center>
=== Sovet dövrü Azərbaycan rəssamçılığı ===
<center><gallery mode=packed heights= "150px" widths= "200px" >
File:Firdovsinin dəfni (Q.Xalıqov).jpg|<small>"[[Firdovsinin dəfni]]". [[Qəzənfər Xalıqov]]</small>
File:S. Bəhlulzadə-Torpağın arzusu.JPG|<small>"[[Torpağın arzusu]]". [[Səttar Bəhlulzadə]]</small>
File:Sənə bəşəriyyət.jpg|<small>"[[Sənə, bəşəriyyət!]]". [[Tahir Salahov]]</small>
File:|<small>"". [[]]</small>
</gallery></center>
== Mənbə ==
* [http://www.mct.gov.az/?/az/azculture/view/86/ Qədim dövrlərdə və orta əsrlərdə təsviri sənətin inkişafı]
== Xarici keçidlər ==
* [http://www.azeri.ws/ Azərbaycan – Odlar yurdu] ([[rus dili]]nə)
* [http://medeniyyet.az/site/?name=content&content=4404 Miniatür sənətimizin inciləri]
== Həmçinin bax ==
* [[Azərbaycanın təsviri sənəti (film, 1961)]]
* [[Azərbaycan miniatürləri]]
* [[Azərbaycan memarlığı]]
{{Azərbaycanlılar}}
{{Azərbaycan mədəniyyəti}}
[[Kateqoriya:Azərbaycan mədəniyyəti]]
| |||