III Pyotr: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k →‎top: parametr düzəlişləri using AWB
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 1:
{{Dövlət xadimi|adı ='''III Pyotr'''|orijinal adı =''Пётр Фëдорович''|şəkil=Coronation portrait of Peter III of Russia -1761.JPG|şəklin izahı=|şəklin ölçüsü =350|titul=[[Rusiya imperatorlarının siyahısı|Rusiyanın imperatoru]]|ləqəbi=|dövr əvvəl=[[5 yanvar]] [[1762]]|dövr son=[[9 iyul]] [[1762]]|sələfi=[[Yelizaveta Petrovna|I Yelizaveta]]|xələfi=[[II Yekaterina|Yekaterina Alekseyevna]]|varisi=|milliyəti=|dini=[[Rus Pravoslav Kilsəsi]]|doğum tarixi={{doğum tarixi|1728|2|21}}|doğum yeri=[[Kil]], [[MüqəddəsŞlezviq-Holşteyn|Şlezviq-Holşteyn Roma imperiyasıhersoqluğu]]|vəfat tarixi={{vəfat tarixi və yaşı|1762|7|17|1728|2|21}}|ölüm yeri=[[Leninqrad vilayəti]], [[Rusiya imperiyası]]|dəfn yeri=[[Pyotr və Pavel kafedralı]]|sülalə=|əvvəlki adı=|atası=[[KarlÇarlz FrederikFridrix]]|anası=[[Anna Petrovna]]|həyat yoldaşı=[[II Yekaterina|Yekaterina Alekseyevna]]|uşağı =[[I Pavel]]|monoqramı=Imperial Monogram of Tsar Peter III of Russia.svg|monoqramın adı=Monoqramı|bayraq=Russian COA 1796 a.jpg}}'''III Pyotr''' və ya '''Pyotr Fyodoroviç''' ([[Rus dili|Rusca]]:  ''Пётр Фëдорович'') (d. [[21 fevral]] [[1728]], -[[Kil]] – ö. [[17 iyul]] [[1762]], [[Leninqrad vilayəti|Ropşa]]) — [[Rusiya İmperiyasıimperatorlarının siyahısı|Rusiya imperiyasıimperatoru]]<nowiki/>nın. Rus dilində çox az bilməsi və yürütdüyü [[imperatorPrussiya krallığı|Prussiya]]<nowiki/>udur yönlü siyasətlə ölkədə sevilmədi.<ref>Simon Dixon, ''Catherine6 theaylıq Great'' (Londonsəltənətin 2009)ardından 124taxtdan endirildi və ondan sonra taxta çıxan alman əsilli xanımı [[II Yekaterina|Yekaterina Alekseyevna]] tərəfindən planlanan sui-125qəsdlə qətlə yetirildi.</ref>
{{vikiləşdirmək}}
 
{{Dövlət xadimi|adı ='''III Pyotr'''|orijinal adı =''Пётр Фëдорович''|şəkil=Coronation portrait of Peter III of Russia -1761.JPG|şəklin izahı=|şəklin ölçüsü =350|titul=[[Rusiya imperatorlarının siyahısı|Rusiyanın imperatoru]]|ləqəbi=|dövr əvvəl=[[5 yanvar]] [[1762]]|dövr son=[[9 iyul]] [[1762]]|sələfi=[[Yelizaveta Petrovna|I Yelizaveta]]|xələfi=[[II Yekaterina]]|varisi=|milliyəti=|dini=[[Rus Pravoslav Kilsəsi]]|doğum tarixi={{doğum tarixi|1728|2|21}}|doğum yeri=[[Kil]], [[Müqəddəs Roma imperiyası]]|vəfat tarixi={{vəfat tarixi və yaşı|1762|7|17|1728|2|21}}|ölüm yeri=[[Leninqrad vilayəti]], [[Rusiya imperiyası]]|dəfn yeri=|sülalə=|əvvəlki adı=|atası=[[Karl Frederik]]|anası=[[Anna Petrovna]]|həyat yoldaşı=[[II Yekaterina]]|uşağı =[[I Pavel]]|monoqramı=Imperial Monogram of Tsar Peter III of Russia.svg|monoqramın adı=Monoqramı|bayraq=Russian COA 1796 a.jpg}}'''III Pyotr''' ([[Rusca]]: ''Пётр Фëдорович'') (d. [[21 fevral]] [[1728]] - ö. [[17 iyul]] [[1762]]) — [[Rusiya İmperiyası|Rusiya imperiyası]]<nowiki/>nın [[imperator]]<nowiki/>udur.<ref>Simon Dixon, ''Catherine the Great'' (London 2009) 124-125.</ref>
Ölkədə populyar olmamasına baxmayaraq 6 aylıq səltənətində bir çox reformasiya işləri gördü. Dini azadlıq elan olundu və icbari təhsil dəstəkləndi. Rus ordusunu müasirləşdirməyə cəhd etdi. Yürütdüyü sərt siyasətlə əhalinin nifrətini qazanan hərbi dəstəni ləğv etdi və torpaq mülkədarlarının məhkəmə qərarı olmadan kölələrini öldürmələrini qadağan etdi. Xələfi olan [[II Yekaterina|İmperatriça Yekaterina]] bu qərarların bəzilərini davam etdirsə də, bir hissəsini ləğv etdi. III Pyotrun, siyasi gücü əlində tutmağa çalışan ordu mənsubları və zadəganlar tərəfindən devrilən güclü bir çar və ya təsadüfən Rusiya taxtına oturan dəli və gücsüz biri olduğu hələ də mübahisə məsələsidir. Bununla yanaşı, şübhəsizdir ki, xələfi olan xanımı [[II Yekaterina|Böyük Yekaterina]] ərinin səltənətini kölgələdi.
 
== Həyatı ==
 
=== İlk illəri ===
Pyotr Fyodoroviç [[21 fevral]] [[1728]]-ci ildə [[Şlezviq-Holşteyn|Şlezviq-Holşteyn hersoqluğu]]<nowiki/>nun paytaxtı [[Kil]] şəhərində dünyaya gəldi. Atası Çarlz Fridrix [[İsveç|İsveç kralı]] [[XI Karl|XI Karlı]]<nowiki/>n nəvəsi, anası [[Anna Petrovna]] isə [[I Pyotr|Böyük Pyotr]]<nowiki/>un ən böyük qızı idi. Dünyaya gəldikdən yalnız bir ay sonra anasını itirən Pyotr, [[1739]]-cu ildə atasının ölümüylə hələ 11 yaşında ikən Çarlz Pyotr Ulrix adıyla [[Şlezviq-Holşteyn|Şlezviq-Holşteyn hersoqluğu]]<nowiki/>nun taxtına əyləşdi. Xalası [[Yelizaveta Petrovna]]<nowiki/>nın Rusiya taxtına əyləşməsinin ardından Pyotr Rusiyaya gətirildi və [[7 noyabr]] [[1742]]-ci ildə baş tutan rəsmi mərasimlə həm [[Rus Pravoslav Kilsəsi|rus-pravoslav kilsəsi]]<nowiki/>nə keçərək həm Pyotr Fyodoroviç adını aldı, həm də [[İmperator|imperatriça]]<nowiki/>nın yeganə vəliəhdi elan olundu. Bundan başqa, davam edən Rusiya-İsveç müharibəsi (1741-1743) əsnasında rus qoşunlarının [[Finlandiya]]<nowiki/>ya girməsiylə 14 yaşlı Pyotr [[Finlandiya krallığı|Finlandiya kralı]] elan edildi. Buna səbəb isə [[Finlandiya]]<nowiki/>nı əlində tutan dayısı sonuncu [[İsveç|İsveç kralı]] [[XII Karl]]<nowiki/>ın vəliəhd buraxmadan vəfat etməsi idi. [[Finlandiya]] taxtına keçməsinin ardından həmin il İsveç parlamenti tərəfindən taxt vəliəhdi elan edildi. Ancaq Pyotrun eyni zamanda Rus taxtının vəliəhdi olduğundan xəbərsiz olan İsveç parlamentinin bu istəyi, [[Yelizaveta Petrovna|İmperatriça Yelizaveta]] tərəfindən rədd edildi.
 
Bacısı oğlunu və yeganə vəliəhdini yanına gətirən [[Yelizaveta Petrovna|İmperatriça Yelizaveta]] əvvəlcə onun təhsili ilə maraqlandı. Ardından yetkinlik yaşına çatdıqdan sonra onu alman əsilzadələrindən [[II Yekaterina|Sofiya Avqust]]<nowiki/>la evləndirmək istədi. Əslində bu 2 gənc qohum idi: belə ki, Pyotrun babası [[IV Fridrix (hersoq)|IV Fridrix]]<nowiki/>lə, [[II Yekaterina|Sofiya]]<nowiki/>nın babası Kristian Avqust qardaş idi. Gənc qız dərhal Rusiyaya gətirildi və rəsmi mərasimlə [[Rus Pravoslav Kilsəsi|rus-pravoslav kilsəsi]]<nowiki/>nə keçərək ''Yekaterina Alekseyevna'' adını aldı. Cütlüyün toy mərasimi isə [[21 avqust]] [[1745]]-ci ildə [[Sankt-Peterburq]]<nowiki/>da baş tutdu. Siyasi məqsədlərlə baş tutan bu evlilikdən hər iki tərəf narazı idi. Buna baxmayaraq vəliəhdin bu evlilikdən [[I Pavel|Pavel]] və Anna adlı 2 övladı dünyaya gəldi. Toy mərasiminin ardından 16 il boyunca [[Oranienbaum (saray-park kompleksi)|Oranienbaum]]<nowiki/>dakı sarayda yaşayan vəliəhd Pyotrun bu illər ərzində bir çox sevgililəri oldu (hətta bəzi mənbələrə görə xanımının da).
 
=== Səltənət illəri ===
 
==== Xarici siyasət ====
Çar Pyotr taxta çıxdıqdan sonra ([[5 yanvar]] [[1762]]) [[Yeddiillik müharibə]]<nowiki/>yə son qoydu və bütün rus ordularını işğal bölgələrindən geri çəkdi. [[5 may]] tarixində tərəflər arasında sülh bağlandı və [[Prussiya krallığı]] ilə münasibətlər yaxşılaşdı. Hətta [[Prussiya krallığı|Prussiya]]<nowiki/>nın [[Avstriya-Macarıstan İmperiyası|Avstriya]]<nowiki/>ya qarşı mübarizəsində yardım olaraq 12 minlik rus ordusu göndərildi. Nəticədə Avropadakı siyasi tarazlıq dəyişdi. Berlini tərk edən rus ordusunun dəstəyini alan [[Prussiya krallığı|Prussiya kralı]] [[II Fridrix (Prussiya kralı)|II Fridrix]] bölgədə gücləndi və [[1762]]-ci ilin [[oktyabr]]<nowiki/>ında Cənubi [[Sileziya|Sileziyanı]] işğal edərək Avstriyanı sülh bağlamağa məcbur etdi.
 
Eyni zamanda [[Şlezviq-Holşteyn|Şlezviq-Holşteyn hersoqu]] olan Çar Pyotr [[Şlezviq-Holşteyn|Şlezviq]] bölgəsini hersoqluğa tabe etmək məqsədilə [[Danimarka|Danimarkay]]<nowiki/>a müharibə elan etmək niyyətində idi. Bu səbəblə rus orduları yavaş-yavaş sərhəd bölgələrinə göndərilir, digər tərəfdən [[İsveç]] və [[İngiltərə krallığı|İngiltərə]]<nowiki/>nin dəstəyi üçün elçilər göndərilirdi. Rus qoşunları tərəfindən həm hərbi, həm də iqtisadi blokadaya alınan [[Danimarka|Danimarka krallığı]] bu qarşıdurmada özünə müttəfiq tapa bilmədi. Bu səbəblə [[Hamburq]] birliklərini təhdidlə öz tərəfinə çəkməyə çalışdı. [[Danimarka]]<nowiki/>nın bu hərəkətini müharibə səbəbi olaraq dəyərləndirən Çar Pyotr açıq-aşkar döyüş hazırlıqlarına başladı.
 
[[1762]]-ci ilin [[iyun]]<nowiki/>unda general [[Pyotr Rumyantsev|Rumyantsevin]] rəhbərlik etdiyi 40 minlik rus ordusu [[Pomeraniya vilayəti|Pomeraniya]]<nowiki/>da toplandı və [[II Fridrix (Prussiya kralı)|II Fridrix]]<nowiki/>in vasitəçiliyi ilə keçirilməsi planlanan sülh konfransına qədər heç bir hücum baş tutmadı. Ancaq konfransdan qısa müddət sonra Çar Pyotr taxtdan endirildi və konfrans baş tutmadı ([[9 iyul]] [[1762]]). Beləliklə, [[Şlezviq-Holşteyn|Şlezviq]] məsələsi həll olunmadı.
 
==== Daxili siyasət ====
Çar Pyotrun 186 günlük səltənəti boyunca hersoq olduğu illərdə hazırladığı və tədbiq etdiyi 220 yeni qanun qüvvəyə mindi. Bunlardan ən önəmlilərindən biri dini azadlıq elan etməsi oldu. Belə ki, bu addım o illərdə inkişaf etmiş Avropa ölkələrində belə atılmamışdı. Dövlət idarələrində rüşvətlə mübarizə aparıldı və [[I Pyotr|Böyük Pyotr]] səltənətindən bəri fəaliyyətdə olan və xalqın nifrətini qazanan gizli polis təşkilatı ləğv edildi. Xələfi olan xanımı [[II Yekaterina]] dövründə isə bu qurum yenidən bərpa olundu. Zadəgan övladları üçün icbari təhsil tədbiq edildi və bəzi şəhərlərdə aşağı təbəqə üçün xalq məktəbləi açıldı.
 
Çar Pyotrun daxili siyasətindəki önəmli qərarlarından biri də [[1762]]-ci ilin [[fevral]]<nowiki/>ında qəbul edilən manifest oldu. Bu manifestə görə zadəganlar məcburi dövlət və hərbi xidmətlərdən azad edildilər və onlara ölkə xaricinə çıxma azadlığı verildi. Qərarın qəbul edildiyi gün parlament çarın qızıldan bir heykəlinin hazırlanmasına qərar versə də, bu təklif çar tərəfindən ləğv edildi.
 
Rusiya tarixindəki ilk dövlət bankı da məhz bu dövrdə açıldı. Zadəganların ticarət sahəsindəki monopoliyasını aradan qaldıraraq taxıl ixracını artırdı və şəkər idxalını qadağan edərək ölkədə kənd təsərrüfatını gücləndirməyi hədəflədi. Çar Pyotrun qısa səltənəti ölkədəki feodal-kəndli münasibətlərini də dəyişdirdi. Belə ki, ilk dəfə olaraq kəndlilərin torpaq sahibkarı tərəfindən öldürülməsi qadağan edildi. Digər tərəfdən saraydakı hərbi birliklər nəzarətə alındı və onlarla əlaqədar sərt tədbirlər görüldü.
 
==== Devrilməsi və ölümü ====
Çar Pyotra qarşı baş tutan saray çevrilişi xanımı [[II Yekaterina|Yekaterina Alekseyevna]] və saray hərbi alayının rəhbəri [[Aleksey Orlov]] tərəfindən tərtibləndi. Çar tərəfindən sərt nəzarət altına alınan 2 hərbi alayın yardımıyla [[8 iyul]] gecəsi saray çevrilişi baş tutdu. Ələ keçirilən imperator dərhal [[Leninqrad vilayəti|Ropsa]]<nowiki/>ya göndərildi və çox keçmədən burada müəmmalı şəkildə vəfat etdi. Rəsmi ölüm səbəbi isə şiddətli bağırsaq infeksiyası olaraq elan edildi. Cənazəsi [[3 avqust]]<nowiki/>da [[Sankt-Peterburq]]<nowiki/>a gətirildi və Aleksandr Nevski Monastırına dəfn edildi.
 
III Pyotrun vəfatının ardından çarın ölmədiyinə və imperatriça tərəfindən həbs olunduğuna inanan bir qrup insan özünü Çar Pyotr olaraq qələmə verən 4 nəfərin rəhbərliyi ilə ayaqlandı. Bunlardan ən məşhuru isə [[1774]]-cü ildə baş tutan [[Puqaçyov Üsyanı|kəndli üsyanı]]<nowiki/>na rəhbərlik edən [[Yemelyan Puqaçov]] oldu. [[II Yekaterina|İmperatriça Yekaterina]] tərəfindən sərt şəkildə yatırılan üsyanın ardından ələ keçirilən üsyançılar [[Moskva]]<nowiki/>da edam edildilər.
 
[[II Yekaterina|İmperatriça Yekaterina]]<nowiki/>dan sonra taxta çıxan oğlu [[I Pavel]]<nowiki/>in əmrilə [[1796]]-cı ilin [[dekabr]]<nowiki/>ında atasının cənazəsi çıxarılaraq digər rus çarlarının dəfn olunduğu [[Pyotr və Pavel kafedralı]]<nowiki/>na daşındı.
 
== Mənbə ==
 
<references />{{Rusiya hökmdarları}}
* Palmer, Elena. ''Peter III — Der Prinz von Holstein''. Sutton Publishing, Germany 2005 <nowiki>ISBN 978-3-89702-788-6</nowiki>
* Dull, Jonathon R. ''The French Navy and the Seven Years War''. University of Nebraska, 2005.
* Raleigh, Donald J. and Iskenderov, A.A. "The Emperors and Empresses of Russia: Rediscovering the Romanovs". New York: M.E. Sharpe, 1996.
* Leonard, Carol S. ''Reform and Regicide: The Reign of Peter III of Russia''. Indiana University Press, 1993.
* Bain, R. Nisbet. "Peter III, Emperor of Russia: The Story of a Crisis and a Crime". New York: E.P. Dutton & Co., 1902.
<references />{{Rusiya hökmdarları}}