|
[[Şəkil:CD autolev crop.jpg|thumb|200px|Kompakt-disk]]
'''CD-ROM''' ({{Dil-en|compact disc read-only memory}}) — müxtəlif məlumatlar yazılmış və ancaq oxunma üçün nəzərdə tutulan kompakt-disk.
'''CD-ROM''' (İng. Kompakt Disk Yalnız Oxunan Yaddaş, oxu: "sit-rum") - yalnız oxumaq üçün yazılmış məlumatları olan CD-ROM növü (yalnız oxumaq üçün yaddaş - yalnız oxumaq üçün yaddaş). CD-ROM, digər rəqəmsal məlumatları saxlamağa imkan verən CD-DA (səs yazılarını saxlamaq üçün bir disk) dəyişdirilmiş bir versiyasıdır (fiziki olaraq birincisindən fərqlənmir, yalnız qeydə alınan məlumatların formatı dəyişdirildi). Daha sonra bir dəfə (CD-R) yazmaq və diskə yenidən yazmaq (CD-RW) yazma qabiliyyəti ilə sonrakı versiyalar hazırlanmışdır. CD-ROM-un daha bir inkişafı DVD-ROM oldu.
İlkin olaraq disk audio yazılışların saxlanması üçün hazırlanmışdır. Lakin sonralar digər [[rəqəmli informasiya]]ların saxlanılması üçün istifadə edilib.
CD-ROM, proqram, kompüter oyunları, multimedia və digər məlumatların yayılması üçün məşhur və ən ucuz bir yoldur. 2000-ci illərin əvvəllərində CD-ROM (və daha sonra DVD-ROM) kompüterlər arasında məlumat ötürülməsi, disketi bu roldan kənarlaşdırmaq üçün əsas vasitə oldu. 2000-ci illərin ortalarından etibarən bu rolu daha perspektivli möhkəm dövlət daşıyıcılarına verdi.
Daha sonra CD-ROM-un bazası əsasında çoxsaylı yazmalar üçün istifadə olunan [[CD-R]] və [[CD-RW]] kimi disklər yaradıldı. Daha sonra isə inkişaf etdirilərək [[DVD-ROM]]-lar yaradıldı.
CD-ROM-da yazma formatı qarışıq tərkibli bir diskdə məlumatların yazılmasını da təmin edir - həm kompüter məlumatları (fayllar, proqram, oxu yalnız kompüterdə mümkündür) və səs yazıları (adi audio CD pleyerində səslənir), video, mətnlər və s. şəkillər. Məlumatların sırasından asılı olaraq belə disklər inkişaf etmiş (İngilis Enhanced CD) və ya Qarışıq Mode CD adlanır.
Tez-tez CD-ROM termini səhvən bu diskləri oxumaq üçün sürücülərə (cihazlara) istinad etmək üçün istifadə olunur (düzgün - CD-ROM Sürücü, CD-sürücü).
'''Texniki detallar'''
Bir atom qüvvəsi mikroskopu ilə əldə edilən bir CD-ROM-un səthi relyefinin görüntüsü
Əsas məqalə: CD
Kompakt disk, ən incə metal təbəqə (alüminium, qızıl, gümüş və s.) İlə örtülmüş 1,2 mm qalınlığında olan polikarbonat substratı və ümumiyyətlə disk tərkibinin qrafik təsviri tətbiq olunan qoruyucu lak təbəqəsidir. Substrat vasitəsilə oxumaq prinsipi qəbul edildi, çünki bu, məlumat quruluşunu çox sadə və effektiv şəkildə qorumağa və onu diskin xarici səthindən çıxarmağa imkan verir. Diskin xarici səthindəki şüa diametri təxminən 0.7 mm-dir, bu sistemin toz və cızıqlara qarşı səs-küy toxunulmazlığını artırır. Bundan əlavə, xarici səthdə düz bir səthə qoyulmuş diskin bu səthə toxunmamasına imkan verən hündürlüyü 0,2 mm olan bir dairəvi çıxıntı var. Diskin mərkəzində diametri 15 mm olan bir çuxur var. Qutusu olmayan bir diskin çəkisi təqribən 15,7 qr-dır, adi ("incə" olmayan) bir qutuda olan bir diskin çəkisi təxminən 74 qr təşkil edir.
Kompakt disklərin diametri 12 sm-dir və əvvəlcə 650 MB-a qədər məlumat yerləşdirilir. Ancaq təxminən 2000-dən başlayaraq 700 MB tutumlu disklər getdikcə daha geniş yayılmağa başladı və sonradan tamamilə 650 MB tutumlu bir disk əvəz edildi. 800 meqabayt və ya daha çox media da var, lakin bəzi CD disklərində oxunmaya bilər. Kredit kartlarına bənzər formada (vizit kartı diskləri) bənzər formada təxminən 140 və ya 210 MB məlumat və CD saxlaya bilən 8 santimetrlik disklər də var.
Diskdəki məlumatlar, polikarbonat bazasında ekstrad edilmiş sözdə çuxurların (girintilərin) spiral parçası şəklində qeyd olunur. Hər bir çuxur təxminən 100 nm dərinlikdə və 500 nm genişlikdədir. Çuxurun uzunluğu 850 nm-dən 3.5 mikrona qədər dəyişir. Çuxurlar arasındakı fasilələrə Lend deyilir. Spiraldəki yolların səthi 1,6 mkm-dir.
Yalnız oxumaq üçün olan diskləri ("alüminium"), CD-R - bir qeyd üçün, CD-RW - çox qeyd üçün ayırın. Son iki növün diskləri xüsusi qeyd disklərinə yazmaq üçün hazırlanmışdır.
CD vizit kartı
CD vizit kartları
CD-vizit kartı - vizit kartı şəklində hazırlanmış bir optik disk (ölçüsü 90 × 50 mm təkrarlanır).
CD vizit kartının ön tərəfində yazılmış əlaqə məlumatlarını tamamlayan şəxsi məlumatların saxlanması üçün hazırlanmışdır.
Vizit kartı diski kompüter sürücüsündə oynatmaq üçün nəzərdə tutulmuşdur, diskin mini-DVD və mini-CD üçün 8 sm-lik bir girintiyə sabitlədiyi böyük hissələrin aşağı hissəsində yerləşməsi təmin edilir. CD kartpostallarından fərqli olaraq, disk daha sıx bir materialdan hazırlanır və daha kiçik bir radiusa malikdir, buna görə kompüter sürücüsündə yıxılması üçün daha az imkanlar var.
CD-texnologiyasına əsaslanan seçimlər üçün xarakterik həcmi 20 MB.
Diskin əks tərəfi diskin mərkəzində bir çuxur olsa da, üzərindəki işarələr və şəkillər tətbiq etməyə imkan verir.
Standartlar
Rəqəmsal optik disklərdə məlumatların saxlanması üçün bir neçə standart var. Birlikdə, onlara Rainbow Kitabları deyilir. Bunlara Qırmızı Kitab - audio disklər üçün standart, Ağ Kitab - video məlumatların saxlanması standartı, Sarı Kitab - kompüter məlumatlarının saxlanması standartı və Yaşıl Kitab - əvvəlki üçü birləşdirərək diskdə multimedia məlumatlarının saxlanması standartı daxildir. standart (bax: CD-i).
[[Kateqoriya:İnformasiya daşıyıcıları]]
[[Kateqoriya:Optik disklər]]
| 