Kürdüstan: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
Rəsulayn Teq: 2017 viki-mətn redaktoru |
||
Sətir 308:
[[Osman Sabri]] və Həmzə Divəran, eləcə də digər kürd siyasətçilər 1957-ci ildə [[Suriya Kürdüstan Demokratik Partiyası]]<nowiki />nı (SKDP) təsis etmişdilər.<ref>{{Cite web |url=https://carnegieendowment.org/syriaincrisis/?fa=48360 |title=The Kurdish Democratic Party in Syria (al-Parti) |archiveurl=https://web.archive.org/web/20141027003915/https://carnegieendowment.org/syriaincrisis/?fa=48360 |archivedate=October 27, 2014 |website=carnegieendowment.org |publisher=Carnegie Middle East Center |language=en |accessdate=August 28, 2019 }}</ref> SKDP-nin hədəfləri kürd mədəni hüquqlarının, iqtisadi tərəqqi və demokratik dəyişikliklərin təbliğatı idi. Ölkəni kürd mədəni hüquqlarının tanınmasına çağıran partiya [[Birləşmiş Ərəb Respublikası]]<nowiki />nın təzyiqlərinə məruz qalır. Bu dövrdə kürd dilində kitablara sahib olmaq və [[kürd dili]]<nowiki />ndə mahnı oxumaq, hətta kürd xalq musiqilərini ifa etmək polis nəzarətinə alınmaq üçün yetərli səbəb idi. SKDP Suriya hökuməti tərəfindən heç vaxt qanuni şəkildə tanınmamışdır və bu günə kimi yeraltı fəaliyyət göstərir. 1960-cı ildə partiya repressiyaya uğramış, onun liderlərindən bir neçəsi seperatçılıq ilə təqsirkar bilinərək həbs edilmişdir. Suriyanın 1961-ci ildə [[Misir]] ilə siyasi birlik qurmaq cəhdi uğursuz olan zaman<ref name="hassanpour137">{{Cite book |url=https://books.google.az/books/about/Nationalism_and_Language_in_Kurdistan_19.html?id=fP9jAAAAMAAJ&source=kp_book_description&redir_esc=y |title=Nationalism and Language in Kurdistan |last=Həsənpur |first=Əmir |publisher=Mellen Research University Press |year=1992 |isbn=0773498168 |location=[[San-Fransisko]] |pages=137 |language=en }}</ref> ölkə [[Suriya Ərəb Respublikası]] elan edilmişdir.<ref name="syriaconstitution">{{Cite web |author=Suriya Ərəb Respublikası |authorlink=Suriya |title=Constitution of the Syrian Arab Republic |date=2012 |url=https://www.ilo.org/dyn/natlex/docs/ELECTRONIC/91436/106031/F-931434246/constitution2.pdf |website=ilo.org |publisher=International Labour Organization |archivedate=November 6, 2016 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161106062722/https://www.ilo.org/dyn/natlex/docs/ELECTRONIC/91436/106031/F-931434246/constitution2.pdf |accessdate=August 28, 2019 |language=en }}</ref>
[[BƏƏS]] partiyası Suriyaya gəldikdən sonra rejim yerli kürdlərə və aysorlara repressiya tətbiq etmişdir. Suriyanın 1970-ci illərdəki daxili siyasəti ərəblərin əhalisi əsasən kürdlərdən təşkil olunmuş ərazilərə yerləşmələrinə gətirib çıxarmışdı.<ref name="KreyenbroekSperl1992">{{cite book |first=Fillip G. Kreyenbrök |last=Stefan Sperl |title=The Kurds: A Contemporary Overview |url=https://books.google.com/books?id=DkI1u4ta5w4C |year=1992 |publisher=Routledge |isbn=978-0-415-07265-6 |chapter=Chapter 8: The Kurds in Syria and Lebanon |pages=157, 158, 161 |language=en }}</ref> Suriya hökuməti 1965-ci ildə [[Türkiyə]] ilə olan sərhəd boyunca [[Ərəb kəməri]]<nowiki />ni{{Efn|[[Ərəb dili]]<nowiki />ndə – {{Dil-ar|حزام عربي}}, {{comment|translit.|transliterasiya|transliterasiya}} ''Hizam Ərəbiun''}} qurmaq qərarına gəlir. Kəmərin qalınlığı 10–15 kilometr idi<ref name="hassanpour1939">{{Cite book |url=https://books.google.az/books/about/Nationalism_and_Language_in_Kurdistan_19.html?id=fP9jAAAAMAAJ&source=kp_book_description&redir_esc=y |title=Nationalism and Language in Kurdistan |last=Həsənpur |first=Əmir |publisher=Mellen Research University Press |year=1992 |isbn=0773498168 |location=[[San-Fransisko]] |pages=139 |language=en }}</ref> və Türkiyə ilə olan sərhəd boyunca, [[İraq]] ilə olan sərhəddən [[
1986-cı ilin mart ayında kürd milli geyimləri geyinmiş bir neçə min kürd [[Dəməşq|Dəməşq şəhəri]]<nowiki />ndə [[Novruz bayramı]]<nowiki />nı qeyd etməyə başlayır. Şəhərin hüquq-mühafizə qüvvələri onlara xəbərdarlıq verir ki, bu geyimlər qadağan olunub. Hüquq-mühafizə qüvvələri bu xəbərdarlığa məhəl qoymayan kürdlərə atəş açır və bir kürdü qətlə yetirir. Onun [[Əl-Qamışlı (Suriya)|əl-Qamışlı şəhəri]]<nowiki />ndə keçirilən dəfn mərasimində 40.000 kürd iştirak edir. Eyni zamanda, [[Afrin|Afrin şəhəri]]<nowiki />ndə keçirilən Novruz bayramında üç kürd qətlə yetirilir.<ref name="KreyenbroekSperl164">{{cite book |first=Fillip G. Kreyenbrök |last=Stefan Sperl |title=The Kurds: A Contemporary Overview |url=https://books.google.com/books?id=DkI1u4ta5w4C |year=1992 |publisher=Routledge |isbn=978-0-415-07265-6 |chapter=Chapter 8: The Kurds in Syria and Lebanon |pages=163–164 |language=en }}</ref>
Sətir 316:
[[Tunis inqilabı]] və [[Misir inqilabı (2011)|Misir inqilabı]]<nowiki />ndan sonra 4 fevral 2011-ci il tarixində "[[Facebook|Feysbuk]]" sosial şəbəkəsi vasitəsilə siyasi fəallar tərəfindən Suriyada "''Qəzəb günü''" elan edilir. Etiraz aksiyalarında o qədər də çox adam insan iştirak etməmişdi, ancaq etirazçılar arasında kürdlər də var idi.<ref>{{Cite web |url=http://english.aljazeera.net/indepth/features/2011/02/201129103121562395.html |title=Syria: 'A kingdom of silence' |first=Kaysa |last=Vikstrem |archivedate=December 27, 2011 |website=english.aljazeera.net |publisher=Əl-Cəzirə |accessdate=August 28, 2019 |language=en |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111227101332/http://www.aljazeera.com/indepth/features/2011/02/201129103121562395.html }}</ref> 7 oktyabr 2011-ci ildə kürd siyasi lider [[Məşəl Təmo]] öz mənzilində hökumət agentləri olduqları düşünülən maskalı şəxslər tərəfindən güllələnir. Təmonun [[Əl-Qamışlı (Suriya)|Əl-Qamışlı şəhəri]]<nowiki />ndə dəfn mərasimi zamanı hüquq-mühafizə qüvvələri 50.000 nəfərdən çox insandan təşkil olunmuş kütləyə atəş açır və 5 nəfəri qətlə yetirir.<ref name="Huff">{{Cite web |url=http://www.huffingtonpost.com/2011/10/08/syria-funeral-shooting_n_1001354.html |title=Syria Funeral Shooting: Forces Open Fire On Mashaal Tammo Mourners |website=huffingtonpost.com |publisher=Huffington Post |archivedate=December 15, 2011 |date=August 10, 2011 |language=en |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111215102555/http://www.huffingtonpost.com/2011/10/08/syria-funeral-shooting_n_1001354.html }}</ref> Təmonun oğlu Fares Təmo demişdir: "Mənim atamın sui-qəsdə uğraması rejimin tabutundakı vint idi. Onlar mənim atamı öldürərək çox böyük bir səhv etdilər".<ref name="awaken">{{Cite web |url=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/middleeast/syria/8816825/Thousands-of-Kurds-could-awaken-against-Syrian-regime.html |title=Thousands of Kurds could awaken against Syrian regime |archivedate=December 24, 2011 |website=telegraph.co.uk |publisher=Telegraph |first=Adrian |last=Blumfild |date=October 9, 2011 |language=en |archiveurl=https://web.archive.org/web/20171124065245/http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/middleeast/syria/8816825/Thousands-of-Kurds-could-awaken-against-Syrian-regime.html }}</ref> O gündən sonra kürd etirazçılar [[Suriyada vətəndaş müharibəsi|Suriyadakı böhran]]<nowiki />da yaxından iştirak etməyə başlayırlar.<ref>{{Cite web |url=https://www.theguardian.com/commentisfree/2012/apr/26/syrias-kurds-part-of-revolution |title=Syria's Kurds: part of the revolution? |website=theguardian.com |publisher=[[The Guardian]] |first=Tomas |last=MakGi |archiveurl=https://web.archive.org/web/20171019065648/https://www.theguardian.com/commentisfree/2012/apr/26/syrias-kurds-part-of-revolution |archivedate=October 19, 2017 |date=April 26, 2012 |language=en }}</ref> 2012-ci ilin iyun ayında ölkənin ən böyük müxalif qrupu olan [[Suriya Milli Şurası]] milliyətcə kürd olan [[Əbdülbəsit Seyda]]<nowiki />nı öz sədrləri bəyan edirlər.<ref>{{Cite web |url=https://www.nytimes.com/2012/06/11/world/middleeast/syrian-forces-shell-cities-as-opposition-picks-leader.html |first=Nil |last=MakFarkuhar |title=Syrian Forces Shell Cities as Opposition Picks Leader |website=nytimes.com |publisher=[[The New York Times]] |archivedate=December 12, 2017 |date=June 10, 2012 |language=en |archiveurl=https://web.archive.org/web/20171225040044/http://www.nytimes.com/2012/06/11/world/middleeast/syrian-forces-shell-cities-as-opposition-picks-leader.html }}</ref>
Suriyanın kürd əhaliyə malik ərazilərdə gerçəkləşən etiraz aksiyaları [[Demokratik Birlik Partiyası|Kürd Demokratik Birlik Partiyası]] (DBP və ya PYD) ilə [[Kürd Milli Şurası]] (KNC) 12 iyul 2012-ci il tarixində [[Kürd Ali Komitəsi]]<nowiki />ni yaradan əməkdaşlıq müqaviləsi imzalayanda silahlı münaqişəyə çevrilir.<ref>{{Cite web |title=Syrian Kurds Try to Maintain Unity |url=http://www.rudaw.net/english/news/syria/4964.html |accessdate=August 28, 2019 |websitw=rudaw.net |publisher=Rudaw |date=July 17, 2012 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120723012730/http://www.rudaw.net/english/news/syria/4964.html |archivedate=July 23, 2012 |language=en }}{{Dead link}}</ref><ref>{{Cite web |title=Syria: Massive protests in Qamishli, Homs |url=http://english.cntv.cn/program/newsupdate/20110519/103075.shtml |archiveurl=https://web.archive.org/web/20171114234349/http://english.cntv.cn/program/newsupdate/20110519/103075.shtml |archivedate=November 14, 2017 |accessdate=August 28, 2019 |website=english.cntv.cn |publisher=[[CNTV]] |date=May 19, 2011 |language=en }}</ref><ref>{{Cite web |archivedate=August 1, 2012 |language=en |title=Syrian Kurdish Official: Now Kurds are in Charge of their Fate |url=http://www.rudaw.net/english/news/syria/5010.html |accessdate=August 28, 2019 |website=rudaw.net |publisher=Rudaw |date=27 July 2012 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120801020239/http://www.rudaw.net/english/news/syria/5010.html }}{{Dead link}}</ref> Kürd Ali Komitəsinin administrasiyası altında ikən [[Xalq Qoruma Dəstələri]] (XQD və ya YPG) yaradılmışdır ki, Suriyanın kürd əhaliyə malik əraziləri idarə edilsin. 19 iyulda YPG [[Kobani|Kobani şəhəri]]<nowiki />ni, növbəti gün isə [[Amuda]] və [[Afrin]] şəhərlərini zəbt edir.<ref name="liberated">{{Cite web |title=More Kurdish Cities Liberated As Syrian Army Withdraws from Area |accessdate=August 28, 2019 |website=rudaw.net |url=http://www.rudaw.net/english/kurds/4978.html |publisher=Rudaw |date=July 20, 2012 |archivedate=July 21, 2012 |language=en |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120721142617/http://www.rudaw.net/english/kurds/4978.html }}{{Dead link}}</ref> KNC və PYD zəbt edilmiş şəhərləri idarə etmək üçün daha sonra birgə rəhbərlik şurası yaradır. Xalq Qoruma Dəstələri 24 iyulda Suriyanın kürd əhaliyə malik şəhərləri olan [[Əl-Məlikiyyə]], [[
==== Azərbaycan ====
| |||