Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 135:
[[Birinci dünya müharibəsi]] bir çox dövlətlərin, həmçinin Rusiya İmperiyasının da zəifləməsi ilə nəticələndi. Nəticədə daxildə olan ziddiyyətlər daha da qabardı. Bütün bu proseslərin nəticəsi kimi Rusiyada [[1917]]-ci ilin fevralında inqilab nəticəsində [[1613]]-cü ildən hakimiyyətdə olan [[Romanovlar sülaləsi]] taxtdan məhrum edildi ([[1917]]-ci il [[2 mart|martın 2-si]]).
Hakimiyyət Müvəqqəti hökumətə (Eser-menşeviklərə) keçdi. Lakin [[bolşeviklər]] bu cür "hakimiyyət bölgüsündən" razı qalmadılar. [[25 oktyabr]]da (7 noyabr) baş vermiş növbəti inqilab nəticəsində Müvəqqəti Hökumət hakimiyyətdən getdi. Nəticədə hakimiyyət [[Vladimir İliç Lenin]] başda olmaqla [[kommunist]]lərin əlinə keçdi.
Hakimiyyətə gəlmiş bolşeviklər ilk addım olaraq özlərinə "hərbi arxa" yaratmağa başladılar. Nəticədə təcili olaraq [[Qırmızı Ordu]]nun quruculuğu başlandı, proletar milisi, hərbi-inqilabi tribunallar, əksinqilabi mübarizə üçün fövqəladə komissiya yaradıldı. Bolşeviklər öz ideoloji təbliğatını daha da genişləndirmək üçün yalnız öz mətbuat qurumlarının çıxmasına icazə verdilər.
Sətir 141:
[[1918]]-ci il [[5 yanvar|yanvarın 5-də]] Rusiyada [[Müəssislər Məclisi]]nə seçkilər keçirildi. Müəssislər Məclisi elə fəaliyyətinin ilk günündəcə buraxıldı. III Sovetlər Qurultayı Rusiya Federativ Sosialist Respublikasının yaradıldığını elan etdi. Tezliklə [[1918]]-ci iyununda ilk Sovet Konstitusiyası qəbul edildi.
Az sonra ölkədə vətəndaş müharibəsi başlandı. Qırmızılara qarşı Ağlar formalaşdılar. Şərqdə [[Aleksandr Kolçak|Admiral Kolçak]] Ağlara rəhbərlik etməyə başladı. O hətta "Rusiyanın Ali hökmdarı" elan edildi. Şimalda əksinqilabi qüvvələrə Miller, cənubda isə general Denikin rəhbərlik edirdi. Lakin bu müharibə tezliklə daxili müharibə kimi qalmayıb xaricdən hərbi müdaxiləyə məruz qaldı. ingilislərlə fransızlar [[Cənubi Qafqaz]]a, [[Arxangelsk]]ə və [[Odessa]]ya, almanlar [[Ukrayna]]ya və [[Gürcüstan]]a ordu yeritdilər. Lakin tezliklə qırmızı ordu üstünlüyü əlinə aldı və ardıcıl olaraq Kolçakı, Denikini, Vrangeli məğlub etdi. Sovetlərin bu qələbələri xarici qoşunları tezliklə öz ilkin mövqelərinə qayıtmağa məcbur etdi.
[[29 dekabr]], [[1922]]-ci ildə [[RSFSR]], [[USSR]], [[BSSR]] və [[ZSFSR]] arasında SSRİ-nin qurulması barədə saziş imzalandı. Bu saziş [[30 dekabr]], [[1922]]-ci ildə Sovetlərin Birinci Birlik Konqresi tərəfindən qəbul edilmiş və nümayəndə heyətlərinin rəhbərləri tərəfindən imzalanmışdır. [[SSRİ Xalq Komissarları Şurası]] (Hökumət) və [[Xalq Komissarlar]]ı (nazirliklər) [[6 iyul]], [[1923]]-cü ildə yaradılmış olsa da, bu tarix SSRİ-nin formalaşması tarixidir.
Sətir 162:
[[1941]]-ci il iyun ayının 22-də səhər saat 4-də ([[Rixard Zorge|R.Zorgenin]] dediyi vaxtda) [[Almaniya]] qəfildən SSRİ-yə hücum etdi. SSRİ tarixinə "[[Böyük Vətən Müharibəsi]]" kimi daxil olmuş müharibə başladı.
Sovetlər [[Amerika Birləşmiş Ştatları]] və [[İngiltərə]] ilə danışığa başladı. [[1941]]-ci il iyulun 12-də əməkdaşlıq haqqında [[İngiltərə]] ilə müqavilə imzalandı. SSRİ-nin silaha ehtiyacı olduğu üçün oktyabrın 1-də [[Amerika Birləşmiş Ştatları]], [[İngiltərə]] və SSRİ arasında silah verilməsini nəzərdə tutan saziş imzalandı. Daha sonra [[Amerika Birləşmiş Ştatları]]nın "[[Lend-liz|Lendliz]]" haqqında qanunu SSRİ-yə şamil edildi.
[[İosif Stalin|Stalinin]] hakimiyyəti illərində SSRİ-də təcrübəli hərbi kadrların böyük hissəsi "Stalinə sədaqətsiz" olduqları üçün məhv edilmişdilər. Bu da müharibənin ilk aylarında kəskin şəkildə özünü göstərdi.
Sətir 170:
Müharibə dövründə [[İran]] özünü bitərəf elan etsə də bu ölkədə alman kəşfiyyatı çox güclü idi. [[İran]]la SSRİ arasındakı əvvəlki müqavilələrə əsasən (Həmin müqavilələrdə bir dövlətin ərazisinin zəbt edilməsi təhlükəsi yarandığı zaman digər dövlətin ərazisinə qoşun yeridilə biləcəyini nəzərdə tuturdu) [[1941]]-ci il avqust ayında Sovet ordusu [[İran]] ərazisinə (Cənubi Azərbaycana) daxil oldu.
[[1942]]-ci ilin iyununda [[Sakit okean]]da yaponlar ağır məğlubiyyətə uğradılar. Oktyabrda [[İngiltərə ordusu|ingilis ordusu]] [[Bernard Montqomeri|Bernard Lou
Almanlar bu dövrdə SSRİ-nin daxilinə doğru irəliləməkdə idilər. Kerçin müdafiəsi yarıldı, [[Sevastopol]], [[Xarkov]] almanlar tərəfindən tutuldu. [[Stalinqrad]] və [[Qafqaz]] təhlükəyə düşdü. [[1942]]-ci il noyabrın 19-da başlanan əks hücum almanları mühasirəyə saldı. [[Stalinqrad]]da Sovet qoşunları qalib gəldi. [[Qafqaz]]dan əks hücum başladı. Strateji üstünlük Sovetlərin əlinə keçdi.
Sətir 182:
[[1944]]-cü ilin yanvar-fevral aylarında SSRİ [[Leninqrad]] altından və [[Ukrayna]]dan əks hücuma başladı. Tezliklə [[Finlandiya]] SSRİ-yə təslim oldu və ərazisinin bir hissəsini SSRİ-yə verməli oldu.
1944-cü il iyunun 6-da general Duayt Eyzenhauerin komandanlığı altında [[Normandiya]]da 2-ci cəbhə nəhayət ki, açıldı və Sovetlər [[Georgi Konstantinoviç Jukov]]un rəhbərliyi ilə "[[Baqration əməliyyatı]]"na başladılar. "
[[1944]]-cü ilin avqustunda [[Fransa]] almanlardan təmizləndi. [[Yaponiya]] bir neçə adasını itirdi.
Sətir 192:
[[1945]]-ci il aprel ayının 16-da Sovet marşalı [[Georgi Jukov]]un rəhbərliyi ilə [[Berlin əməliyyatı|"Berlin" əməliyyatı]] başladı və aprelin 30-da Reyxstaq üzərində SSRİ-nin bayrağı dalğalanmağa başladı.
Mayın 8-də alman hökuməti adından feldmarşal [[Vilhelm Keytel|Vilhelm fon Keytel]] təslim olma haqqında müqavilə imzaladı.
=== SSRİ İkinci dünya müharibəsindən sonra ===
Sətir 201:
[[1945]]-ci ilin iyununda "Böyük üçlük" [[Potsdam konfransı]]nda yenidən görüşdü. [[Franklin Ruzvelt]] vəfat etdiyindən onu [[Harri Trumen]], [[Uinston Çörçil]]i isə yeni seçilmiş baş nazir [[Klement Ettli]] əvəz etmişdi. Burada [[Almaniya]]nın sonrakı taleyi həll edildi və onun ərazisi 4 işğal zonasına bölündü. SSRİ-nin payına şərik çıxmaq üçün ingilis və amerkalılar [[Fransa]]nı da müttəfiqlərin sırasına qatdılar.
Müharibədən sonra, 1946-cı il martın 5-də [[ABŞ]]-da səfərdə olan [[Uinston Çörçil]], [[Missuri]] ştatının Fulton şəhərindəki Vestminster kollecində özünün məşhur "[[Sülhün əzələləri]]" adlı çıxışını etdi. Tarixçilər məhz həmin çıxışı Çörçillin [[kommunizm]]ə qarşı birgə mübarizəyə çağırışı — [[Soyuq müharibə]]nin başlanması üçün siqnal hesab edirlər. Amerika Birləşmiş Ştatlarının qəbul etdiyi "[[Marşal planı]]" və "[[Trumen doktrinası|Trumen doktorinası]]" isə müharibəni "rəsmiləşdirdi".
Müharibədən sonra iqtisadiyyatı dinc məqsədlər üçün istiqamətləndirmək xətti götürüldü. Yaranmış işçi qüvvəsi qıtlığını isə məhbusların, əsirlərin və sürgün olanlanların əməyi ilə əvəz etdilər.
Sətir 222:
=== "Böyük dağılma" ===
[[Şəkil:Ssri-rehb.JPG|right|thumbnail|200px|SSRİ rəhbərləri]]
[[1983]]-cü ildə [[Amerika Birləşmiş Ştatları]] prezidenti [[Ronald Reyqan]] [[Strateji Müdafiə Təşəbbüsü]] adlı kosmosda raketdən müdafiə planını həyata keçirməyə başladı. SSRİ həmçinin öz hərbi ve kosmik xərclərini artırdı. İqtisadi inkişafı sürətləndirmək üçün Qorbaçov "[[Yenidənqurma]]", " [[Sürətləndirmə konsepsiyası|Sürətləndirmə]]", "[[Aşkarlıq]]" kimi şüarlar irəli sürdü.
Regionlarda etnik münaqişələr Sovetlərin vəziyyətini gərginləşdirdi. [[Azərbaycan SSR]]-in tərkibində olan [[Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti]]ndə ermənilər tərəfindən başlanan separatçılıq hərəkatı "Böyük dağılmanın" başlanğıcı oldu. [[1990]]-cı ilin martında [[Estoniya]], [[Litva]], may ayında isə [[Latviya]] müstəqilliklərini bərpa etmək haqqında qərar qəbul etdilər. Gürcüstanda suverenlik haqqında dekret qəbul olundu.
Sətir 232:
== Dövlət rəmzləri ==
{{Həmçinin bax|SSRİ bayrağı|SSRİ gerbi|SSRİ himni}}
Sovet simvolizmi Sovet dövlətini,
== SSRİ rəhbərləri ==
| |||