|
Hacked By Mr.Feko
== Yaradıcılığı ==
Nizami dövrü fars mədəniyyəti, qədim köklərə, əzəmət və dəbdəbəyə malik olması ilə məşhurdur. Davamlı olaraq, ölkə ərazisinə yürüş edən yadelli xalqların təsirinə məruz qalmasına baxmayaraq, islamaqədərki fars mədəniyyəti, musiqi, memarlıq və ədəbiyyatda zəngin özünüifadə ənənələri formalaşdıraraq, özünü saxlamaq, qismən dəyişilmək və yad elementləri özünə uyğunlaşdırmaq xüsusiyyətinə malik idi. Nizaminin də sonuncu poemasını həsr etdiyi [[Makedoniyalı İskəndər]], [[İran mədəniyyəti|fars mədəniyyətinin]] əsirinə çevrilmiş çoxsaylı tarixi şəxslərdən biridir.<ref>{{cite book|last=Chelkowski|first=Peter J.|title="Mirror of the Invisible World"|date=1975|publisher=Metropolitan Museum of Art|location=New York|page=117|pages=6}}<blockquote>The culture of Nizami’s Persia is renowned for its deep-rooted tradition and splendor. In pre-Islamic times, it had developed extraordinarily rich and exact means of expression in music, architecture, and daily life as well as in writing, although Iran, its center--or, as the poets believed, its heart--was continually overrun by invading armies and immigrants, this tradition was able to absorb, transform, and ultimately overcome foreign intrusion. Alexander the Great was only one of many conquerors, to be seduced by the Persian way of life.</blockquote></ref> Nizami, Şərq mədəniyyətinin səciyyəvi məhsulu idi. O, islamaqədərki və islamdansonrakı [[İran]], həmçinin İran və [[Qədim dünya]] arasında körpü yaratmışdır.<ref>{{cite book|last=Chelkowski|first=Peter J.|title=Nezami's Iskandarnameh, Colloquio sul poeta persiano Nizami e la leggenda iranica di Alessandro magno|date=1977|location=Roma|page=13}}<blockquote>Nizami was a typical product of the Iranian culture. He created a bridge between Islamic Iran and pre-Islamic Iran and also between Iran and the whole ancient world.</blockquote></ref> Nizami Gəncəvi, Persiyanın periferiyası olan [[Qafqaz]]da yaşayıb-yaratmasına baxmayaraq, öz yaradıcılığında bütün fars mədəniyyəti üçün ənənəvi olan vahid dil və vətəndaş fikri ənənəsinə sadiq qalmış, ''"[[Yeddi gözəl (Nizami)|Yeddi gözəl]]"'' poemasında isə İranı ''"dünyanın ürəyi"'' adlandırmışdır<ref>{{cite book|last=Rypka|first=Jan|title=History of Iranian literature (перевод "Dějiny perské a tadžické literatury", Praha: ČSAV, 1956)|date=1968|publisher=Reidel Publishing Company|location=Netherlands|isbn=9027701431|page=929|pages=76}}<blockquote>The centripetal tendency is evident in the unity of Persian literature from the points of view of language and content and also in the sense of civic unity. Even the Caucasian Nizami, although living on the far-flung periphery, does not manifest a different spirit and apostrophizes Iran as the Heart of the World.</blockquote></ref><ref>{{cite book|last=Escobar|first=Pepe|title=Globalistan: How the Globalized World is Dissolving into Liquid War|date=2007|publisher=Nimble Books|isbn=0-9788138-2-0, 9780978813826|page=368|pages=10}}<blockquote>… the great 12th century Persian poet Nezami, who in the famous Haft Peykar ("The Seven Portraits") wrote that "The world is the body and Iran is its heart".</blockquote></ref><ref>{{cite web
| url = http://ganjoor.net/nezami/5ganj/7peykar/sh5/
| title = هفت پیکر
| author = نظامی گنجوی
| date =
| work = آثار سخنسرایان پارسیگو
| publisher =
| accessdate = 2011-02-10
| lang = fa
| archiveurl = http://www.webcitation.org/61HMJxk6I
| archivedate = 2011-08-28
}}<blockquote>چونکه ایران دل زمین باشد:
</blockquote><blockquote>{{sitatın əvvəli}}
{{oq|fa|همه عالم تن است و ایران دل
: نیست گوینده زین قیاس خجل
: چونکه ایران دل زمین باشد
:دل ز تن به بود یقین باشد
}}{{sitatın sonu}}</ref><ref>{{cite book|last=Ganjavi|first=Nizami|title=Haft Paykar: A Medieval Persian Romance|date=1995|publisher=Oxford University Press, J. S. Meisami (Editor)|location=USA|isbn=978-0-19-283184-2|page=368|pages=19|url=http://www.amazon.com/Haft-Paykar-Medieval-Persian-Classics/dp/0192831844/ref=sr_1_1?s=books&ie=UTF8&qid=1286217678&sr=1-1|accessdate=8 iyul 2017}}<blockquote>The world is a body, Iran its heart,
: No shame to him who says such a word
: Iran, the world’s most precious heart,
: excels the body, there is no doubt.
: Among the realms the kings posses,
: the best domain goes to the best.
</blockquote></ref><ref>{{cite web
| url = http://persian.packhum.org/persian/main?url=pf%3Ffile%3D17601040%26ct%3D11
| title = THE HAFT PAIKAR (THE SEVEN BEAUTIES)
| author = NIZĀMĪ OF GANJA (Editor and translator – C. E. Wilson)
| date = 1924(London)
| work = Persian Literature in Translation
| publisher = The Packard Humanities Institute
| accessdate = 2010-10-04
| lang = en
| archiveurl = http://www.webcitation.org/61HMKWFN9
| archivedate = 2011-08-28
}}<blockquote>The world entire is body, Persia, heart,
: the writer shames not at this parallel;
: For since that land’s the heart of (all) the earth
: the heart is better than the body, sure*295.
: Of these dominions which the rulers have
: the best of places to the best accrue.</blockquote> Qeyd: <blockquote>295. '''The sense is apparently, "since Persia is the heart of the earth, Persia is the best part of the earth, because it is certain that the heart is better than the body.'''"</blockquote></ref>:
{{cquote|müəllif=[[Məmməd Rahim]]in tərcüməsi<ref>{{cite book|last=Gəncəvi|first=Nizami|title=Yeddi Gözəl|date=Bakı|publisher=Lider nəşriyyatı, farscadan tərcümə: Məmməd Rahim, elmi redaktor: Xəlil Yusifli|location=2004|isbn=9952-417-07-X|page=337|pages=36|url=http://anl.az/el/n/ng_yeddi_gozel.pdf|accessdate=8 iyul 2017}}</ref>|''İran, bir ürəkdir, bu aləm bədən,<br />Olmaz xəcalətli, belə söz deyən.<br />Çünki, ürəyidir bu yerin İran,<br />Ürək yaxşı olar bədəndən, inan!'' {{oq|fa|همه عالم تن است و ایران دل
: نیست گوینده زین قیاس خجل
: چونکه ایران دل زمین باشد
:دل ز تن به بود یقین باش}}}}
=== Ədəbi təsir ===
Professor Çelkovskinin fikrincə, [[Firdovsi]]nin ''"[[Şahnamə]]"'' əsərini oxumaq Nizaminin sevimli məşğuliyyəti olmuşdur.<ref>{{cite book|last=Chelkowski,|first=P.|title="Nezami's Iskandarnameh:"in Colloquio sul poeta persiano Nizami ela leggenda iranica di Alessandro magno|date=1977|location=Roma}}<blockquote>"It seems that Nezami’s favorite pastime was reading Firdawsi’s monumental epic Shahnameh(The book of Kings)"</blockquote></ref> [[Qətran Təbrizi]], [[Sənai]], [[Fəxrəddin Əsəd Gurgani]], [[Təbəri]] kimi müəlliflərin Nizami yaradıcılığıa təsir etmələrinə baxmayaraq, Firdovsi yaradıcılığı, şair üçün əsas ilham mənbəyi və ''"[[İsgəndərnamə]]"'' poemasının yazılması zamanı əsas mənbə olmuşdur. Nizami, öz əsərlərində, xüsusilə ''"İsgəndərnamə"''nin girişində tez-tez ''"Şahnamə"''yə istinad edir. Belə hesab etmək olar ki, Firdovsinin əsərinə heyran olan Nizami, qarşısında həmin əsərə layiq olan epik poemalar yaratmaq məqsədi qoymuş və həmin poemalardan üçünün – ''"[[Xosrov və Şirin (Nizami)|Xosrov və Şirin]]"'', "[[Yeddi gözəl (Nizami)|Yeddi gözəl]]" və ''"[[İsgəndərnamə]]"''<ref>{{cite book|last=Chelkowski,|first=P.|title="Nezami's Iskandarnameh:"in Colloquio sul poeta persiano Nizami e la leggenda iranica di Alessandro magno|date=1977|location=Roma}}<blockquote>"However, it was not Tabari directly, but Ferdowsi who was Nizami’s source of inspiration and material in composing Iskandarnameh. Nizami constantly alludes to the Shahnameh in his writing, especially in the prologue to the Iskandarnameh. It seems that he was always fascinated by the work of Firdawsi and made it a goal of his life to write an heroic epic of the same stature."</blockquote></ref> – yaradılması üçün mənbə kimi ''"Şahnamə"''dən istifadə etmişdir. Nizami Firdovsini "həkim" – "müdrik", "daana" – "bilgin" və orator sənətinin "sözü təzə gəlin kimi bəzəyən" böyük ustadı adlandırmışdır. O, oğluna ''"Şahnamə"''ni oxumağı və müdrik insanın dəyərli fikirlərini yadda saxlamağı tövsiyə edirdi.<ref>{{cite book|last=Dr. Ali Asghar Seyed Gohrab|title="Layli and Majnun: Love, Madness and Mystic Longing"|date=Jun 2003|publisher=Brill Studies in Middle Eastern literature|pages=276}}</ref> [[Yevgeni Bertels]]in fikrinə görə isə, ''"Nizami öz əsərlərini Firdovsinin əsərindən üstün hesab edir"'', ''"palaz''"ı ''"ipəyə"'', ''"gümüş"''ü ''"qızıl"''a çevirdiyini bildirir.<ref>{{cite book|last=Бертэльс,|first=Е. Э.|title="Низами и Фирдоуси"|date=1981|location=Баку}}</ref>
XI əsr fars şairi [[Fəxrəddin Əsəd Gurgani]]nin yaradıcılığı Nizami yaradıcılığına böyük təsir göstərmişdir. Poemaları üçün bir çox süjetləri Firdovsi yaradıcılığından alan Nizami, poeziya yazı sənəti, obrazlı danışıq və kompozisiya qurma texnikasını əsasən Gurganidən almışdır. Bu, ''"[[Xosrov və Şirin (Nizami)|Xosrov və Şirin]]"'' poemasında, xüsusilə, Gurganinin ''"[[Veys və Ramin]]"'' poemasından əsas səhnənin təkrarı olan "Aşiqlərin mübahisəsi" səhnəsində açıq görünür. Bundan başqa, Nizami poemanı, Gurganinin də poemasını yazdığı həzəc bəhrində yazmışdır. Gurgani yaradıcılığının Nizami yaradıcılığına təsirini həm də ikincinin [[astrologiya]] elminə olan marağı ilə izah etmək mümkündür.<ref>{{cite book|last=Davis|first=Dick|title=VIS O RĀMIN| lang = en | archiveurl = http://www.webcitation.org/61HML4TpV | archivedate = 2011-08-28url=http://www.iranica.com/articles/vis-o-ramin|accessdate=25 sentyabr 2017}}<blockquote>The poem had an immense influence on Neẓāmi, who takes the bases for most of his plots from Ferdowsi but the basis for his rhetoric from Gorgāni. This is especially noticeable in his Ḵosrow o Širin, which imitates a major scene (that of the lovers arguing in the snow) from Vis o Rāmin, as well as being in the same meter (hazaj) as Gorgāni’s poem. Nezami’s concern with astrology also has a precedent in an elaborate astrological description of the night sky in Vis o Rāmin. Given Nezami’s own paramount influence on the romance tradition, Gorgāni can be said to have initiated much of the distinctive rhetoric and poetic atmosphere of this tradition, with the exception of its Sufi preoccupations, which are quite absent from his poem.</blockquote></ref>
İlk monumental əsəri olan ''"[[Sirlər xəzinəsi]]"''ni Nizami, [[Sənai]]nin ''"Hədiqət-ül-həqaiq"'' poemasının təsiri ilə yazmışdır.<ref>{{cite web
| author = J.T.P. De Bruijn
| date = December 15, 2002
| url = http://www.iranica.com/articles/hadiqat-al-haqiqa-wasariat-al-tariqa
| title = ḤADIQAT AL-ḤAQIQA WA ŠARIʿAT AL-ṬARIQA
| work =
| publisher = Iranica
| accessdate = 2010-09-06
| lang = en
| archiveurl = http://www.webcitation.org/61HMLrrhP
| archivedate = 2011-08-28
}}<blockquote>The Ḥadiqat al-ḥaqiqa is not only one of the first of a long line of Persian didactical maṯnawis, it is also one of the most popular works of its kind as the great number of copies made throughout the centuries attest. Its great impact on Persian literature is evidenced by the numerous citations from the poem occurring in mystical as well as profane works. It has been taken as a model by several other poets, including Neẓāmi, ʿAṭṭār, Rumi, Awḥadi, and Jāmi.</blockquote></ref><ref>JTP de Bruijn. Persian Sufi Poetry, An Introduction to the Mystical — Taylor and Francis(Routledge) 1997 pp 97:<blockquote>The first poet who frankly acknowledged his indebtedness to Sanai as a writer of a didactical Masnavi was Ilyas ibn Yusuf Nizami of Ganja (1141–1209).</blockquote></ref>.
== Əsərləri ==
| 