Bizans imperiyası: Redaktələr arasındakı fərq

}}

{{Roma tarixi}}

 

Roma İmparatoru [[I Konstantin]] (Büyük Konstantin), 330-cu ildə imperatorluğun paytaxtını qədim [[Yunanlar|yunan]] şəhəri [[Bizantion]]a (Bizans) dəyişdi və yeni paytaxta "Nova Roma" (Yeni Roma) adını versə də imperatorun ölümündən sonra "[[I Konstantin|Konstantinin]] şəhəri" anlamına gələn "Konstantinopol" adı istifadə olunmuşdur. [[I Konstantin|Büyük Konstantin]], [[Roma]]dan senatorlar və yüksək məmurlar gətirərək Konstantinopolda yeni idarə meydana gətirdi və şəhəri yenidən abadlaşdırdı. Roma çox tanrılı olmasına baxmayaraq, [[Konstantinopol|Konstatinopolu]] [[Xristianlıq|xristian]] şəhəri etdi və özü də bu dini qəbul etdi.

 

 

[[Osmanlı İmperiyası]]nın işğallarından sonra '''Bizans İmperiyasının''' əlində demək olar ki, təkcə [[İstanbul]] qalmışdı . 1453-cü ildə [[II Mehmed|Fateh Sultan Mehmed]]in [[İstanbul]]u fəth etməsindən sonra '''Bizans İmperiyası''' tamalilə dağıldı. ([[Konstantinopolun fəthi]]). Bizans imperiyasının sahəsində ilk xaç yürüşü olmuşdur.

 

=== Sözün mənşəyi ===

 

Daha əvvəllər [[Qərbi Avropa]]da imperiya ''"Imperium Graecorum"'' (Yunanların İmperiyası) olaraq adlandırılırdı. Xüsusilə də 800-cü ildə [[Böyük Karl|Şarlmanın]] [[:tr:III. Leo|Papa III. Leo]] tərəfindən [[Müqəddəs Roma imperiyası|Müqəddəs Roma]] İmperatoru (''Imperator Augustus'') olaraq taclandırılmasından sonra Roma mirası mövzusunda rəqabət başlamışdı. [[Papa]]<nowiki/>lar ya da Qərbdəki idarəçilər Şərqi Roma imperatorlarından bəhs edən zaman ''"Imperator Romæorum"'' deyirdilər, çünki ''"Imperator Romanorum"'' adı [[Böyük Karl|Şarlman]] və onun xələflərinə aiddir. Bu səbəblərdən tarixçilər belə qənaətə gəlir ki, ''"Bizans"'' termininin istifadə olunmasında məqsəd, [[Müqəddəs Roma imperiyası|Müqəddəs Roma İmperiyasının]] rəqibi Şərqi Roma İmperiyasını tarix səhnəsindən silmək kimi düşünülür.

 

=== Bizans ərazisinə müsəlman axınları (610-867) ===

 

Bu müharibə illərində Bizansda Roma mədəniyyətinin və [[Latın dili|latıncanın]] yerini [[yunan dili]] və mədəniyyəti əvəzlədi. Buna dini fərqlər də əlavə olunduqdan sonra isə imperatorluğun qərbi ilə şərqi arasında qəti fərqlər meydana gəldi.

 

=== Bizans İmperiyasının qızıl dövrü (867-1081) ===

 

II Vasili ([[976]]-[[1025]]) [[1001-ci il]]də Şimal [[Suriya]]nı dövlətin tərkibinə qatdı. [[1018-ci il]]də bolqar torpaqlarını və [[Anadolu]]dakı köhnə [[Bizans]] torpaqlarını imperatorluğa qatdı. II Vasilidən sonra [[İtaliya]]da və Balkanlarda qiyamlar meydana gəldi. [[Şərq]]də Böyük Səlcuqlular Anadoluya axınlar etməyə başladı. İmperator Roman Diyogen 1071-ci ildə [[Malazgird döyüşü|Malazgird]] döyüşündə Böyük Səlcuqlu Sultanı [[Alp Arslan]]a məğlub olaraq əsir düşdü. Böyük Səlcuqlu komandirləri Anadolu içlərinə doğru irəlidədikcə 3 il (1074 ilində) ərzində paytaxt Konstantinopolun sərhədlərinə qədər gəlib çıxdılar. [[1074-cü il]]də paytaxtı İznik (Nikéa) olan Anadolu Səlcuqlu Dövləti quruldu.

Orta əsrlərin başlanğıcında Bizans Avropanın ən mədəni ölkəsi idi. Başqa ölkələrin kralları, knyazları, yepiskopları öz saraylarına Bizansdan rəssamlar, memarlar və zərgərlər çağırırdılar. Elmə həvəs göstərən gənclər Konstantinopolda riyaziyyat, təbabət, Roma qanunlarını öyrənməyə gəlirdilər. Bizans mədəniyyəti Cənub və şərq slavyanlarının mədəniyyətinə xüsusilə böyük təsir göstərmişdir. [[Bolqarıstan]], [[Serbiya]] və [[Kiyev Rus dövləti]] [[xristian dini]]ni Bizansdan qəbul etmişdir. Yunan dilindən slavyan dillərinə çoxlu kitab tərcümə olunmuşdu. Kiyev Rus dövlətində ilk daş məbədləri Bizans memarları tikmişlər. Bizansda antik yazıçıların və alimlərin çoxlu əlyazıları qalmışdı. Bunun sayəsində həmin əsərlər dövrümüzədək gəlib çatmışdır.

 

Bizansda antik incəsənətin bir çox abidələri qalmışdı. Onları ölkənin hər yerindən axtarıb paytaxtı bəzəmək üçün gətirirdilər. Konstantinopol qeyri-adi təmtəraqla abadlaşdırılmışdı. Onun baş küçələrində onlarla möhtəşəm imarətlər və məbədlər ucalırdı. Əzəmətli binalar belə fikir oyatmalı idi ki, imperator hakimiyyəti qüdrətli və möhtəşəmdir. Xristian dini məbəd tikintisində də dəyişikliklər edildi. Məbəd tikilərkən qarşıya qoyulan məqsəd dəyişdi. Qədim yunan məbədləri içərisinə allahların heykəllərini qoyurdular. Dini mərasim isə meydanda keçirilirdi. Buna görə də yunan məbədini xarici görünüşcə xüsusilə yaraşıqlı tikməyə çalışırdılar. Xristianlar isə ümumi ibadət üçün kilsənin içərisinə toplaşırdılar. Buna görə də memarlar məbədin daxilindəki otaqların gözəl olması üçün xüsusi səy göstərirdilər. Bizans memarlığının ən gözəl nümunəsi Yustinian zamanında Konstantinopolda tikilmiş [[Müqəddəs Sofiya kilsəsi]]dir. Bu kilsəni möcüzələr möcüzəsi adlandırır, şerlərdə tərənnüm edirdilər. İmperator bu məbədi paytaxtın və bütün imperiyanın baş kilsəsinə çevirmək istəyirdi. Məbədi 10 min adam beş il ərzində tikdi. O dövr üçün məbəd çox tez tikildi.

 

 

== İqtisadiyyat ==

{{Bizans imperator sülalərinin zaman xətti}}