Çin: Redaktələr arasındakı fərq

1840-cı ildə Tiryək müharibələrinin başlanması Çin tarixində böyük dəyişikliyə yol açdı. XIX əsrin əvvəllərindən etibarən İngiltərə kontrabanda yolu ilə Çinə böyük miqdarda Tiryək ixrac etmiş və eləcə də Çin gümüşünü ölkədən çıxarmışdır. Bu Çinin iqtisadi zərərə uğramasına gətirib çıxardı. 1839-cu ildə Çinq(Qing) hökümətihökuməti Tiryək kontrabandasının yox edilməsi üçün Lin Ceşunu Quanqdonqa məmur təyin etdi. İngiltərə mənfəət gətirən bu kontrabandanı qorumaq üçün 1840-cı ildə Çinə müharibə elan etdi. Çin xalqı Lin Ceşu ilə birlikdə silaha sarılsa da Çinq hökümətihökuməti İngiltərəyə boyun əydi və alçaldıcı [[Nankin müqaviləsi]]ni imzaladı. Müqavilə Çini yarı feodal yarı müstəmləkə bir dövlətə çevirdi.

Bu proqram Çini mərhələlər üzrə [[XXI əsr]]in ortalarınadək yüksək inkişaf etmiş sosializm dövlətinə çevirmək məqsədini güdür. Son illə dünya təsərrüfatında Çinin rolu xeyli artmışdır. 80-ci illərin əvvəllərindən başlayaraq Çin iqtisadiyyatının artım sürətinə görə dünyanın ən böyük dövlətləri arasında birinci yeri tutur. 1979-2000-ci illər ərzində ölkənin ümumi milli məhzulununməhsulunun orta artım göstəricisi 8% olmuşdur. İndi Çin Asiyanın iqtisadi tərəqqisinin lokomotivlərindən birinə çevrilmişdir. Onun iqtisadiyyatının belə sürətli inkişafına ölkənin ictimai həyatında aparılan əsaslı mütərəqqi dəyişikliklər, iqtisadiyyatın bütün sahələrində həyata keçirilən islahatlar (xarici kapitalın axınına şərait yaradılması, azad iqtisadi bölgələrin yaradılması və s.), ayrı-ayrı iqtisadi sahələrdə daha çox maddi nemətlər bolluğu yarada bilən istehsal münasibətlərindən (dövlət, kooperativ və xüsusiyyətçilik) istifadə olunması təsir etmişdir. Belə sürətli inkişaf əhalinin həyat səviyyəsini bir qədər yaxşılaşdırmışdır. Son illər ölkədə Yerin süni peyklərinin buraxılışı üçün raket-kosmik sənayesi sürətlə inkişaf edir. Çin 2008-ci ildə ilk dəfə öz kosmonavtını açıq kosmosa göndərməklə [[Rusiya]] və [[ABŞ]]-dan sonra bu göstəricini əldə edən üçüncü dövlət olmuşdur. Çin [[daş kömür]] hasilatına, [[sement]], [[polad]], [[aliminium]], [[velosiped]], tikiş və paltaryuyan maşınlar, pambıq parça istehsalına görə dünyada birinci yeri tutur. İndi Çin əhalinin ərzaq məhzullarınaməhsullarına olan tələbatını təmin edir, bu da belə çoxsaylı dövlət üçün böyük nailiyyətdir.

Kənd təsərrüfatı üçün təbii şərait ilk əvvəl ölkənin relyef və iqlim xüsusiyyətlərilə müəyyən edilir. Təbii şəraitə görə ölkənin qərbi və şərqi arasında olduqca böyük fərqlər var. Çinin dənizkənarı hissəsi, şimal-şərqindəki ovalıqlar, təpəli düzənliklər və maili alçaq dağ yamacları mülayim iqlim [[kənd təsərrüfatı]] üçün daha əlverişlidir. Qərbin dağlıq relyefi ([[Tyan-Şan|Tyanşan]], [[Himalay]], [[Kunlun dağları|Kunlun]], [[Tibet]]), yarımsəhra və səhraları ([[Təklə-Məkan]]), kəskin kontinental iqlimi, yağıntının azlığı kənd təsərrüfatının (xüsusilə əkinçiliyin) inkişafını xeyli çətinləşdirir. Çin ərazisinin 90%-dən çoxu [[Şimal yarımkürəsi]]nin mülayim qurşağında və yalnız ucqar cənubu subtropik qurşaqda yerləşir. Şərq hissəsində [[Musson|musson iqlimdir]]. Buna görə də əkinçilik bir çox ərazilərdə süni suvarma tələb edir. Kənd təsərrüfatı [[Çin iqtisadiyyatı]]nın mühüm sahəsidir. Bu sahə nəinki 1 milyarddan artıq əhalini ərzaq məhzullarıməhsulları ilə, yeyinti və yüngül sənaye sahələrinin xammal ilə təmin edir, hətta bəzi məhzullarınıməhsullarını ixrac da edə bilir. 80-ci illərdən başlayaraq kənd təsərrüfatında [[Xalq kommunası]] adlanan tipdən ailə icarədarlığı sisteminə keçid bu sahədə məhzulməhsul istehsalının xeyli artmasına səbəb olmuşdur. Kənd təsərrüfatının başlıca sahəsi əkinçilikdir. Taxıl bitkiləri ümumi əkin sahələrinin 4/5 hissəsini tutur. Çinlilərin qidasında mühüm rol oynayan [[çəltik]] başlıca olaraq ölkənin cənubunda və [[Yanszı]] vadisində yetişdirilir. Çində çəltik samanından yem kimi heyvandarlıq və quşçuluqda, kağız, həsir, ip və s. hazırlanmasında istifadə olunur. Su ilə örtülmüş çəltik sahələrində balıq yetişdirilir. Buğda Çin düzənliyində, [[Xuanxe]] hövzəsində, pambıq [[Xuanxe]] hövzəsində, çay ölkənin cənub-şərqində və cənubunda becərilir. Təbii şəraiti imkan verən hər yerdə [[kartof]], [[batat]], tərəvəz, meyvə və tütün becərilir. Kənd təsərrüfatı məhzullarınınməhsullarının 60%-i ölkənin şərqində istehsal edilir.

Kənd təsərrüfatında heyvandarlıq ikinci dərəcəli rol oynayır. Lakin mal-qaranın sayına görə Çin dünyada birinci yeri tutur. Şərqdə saxlanılan qaramalın 2/3 hissəsindən iş heyvanı kimi istifadə olunur. Ət məhzullarınınməhsullarının 80%-dən çoxunu [[donuzçuluq]] verir. [[Daxili Monqolustan Muxtar Rayonu|Daxili Monqolustan]], [[Sintszyan-Uyğur Muxtar Rayonu|Sintszyan-Uyğur]] muxtar rayonlarında köçəri və yarımköçəri ekstensiv otlaq heyvandarlıq üstünlük təşkil edir. Yanszı çayı hövzəsində, həm də şimal-şərqdə və [[Şandun yarımadası]]nda baramaçılıq inkişaf etmişdir.