Sələfilik: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k Agamirzezade.18.mirzeli Sələfilik səhifəsinin adını İlk dövr Sələfiyyə olaraq dəyişdi. |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 5:
Lüğətdə- əvvəl gəlmək,keçmək mənasında olan “sələf” ({{dil-ar|سلف}}) sözündən törəyən sələfiyyə, ilk [[İslam]] alimləri və keçmiş İslam böyükləri ilə onların yolunu tutanlar mənasına gəlir. Bəzən buna “yaxşı”, ”xeyirli” mənasında “salih” sözünü də əlavə edərək , “sələfi-salihin” ifadəsi ilə İslamın ilk dövrlərindəki İslam alimləri nəzərdə tutulur.
Termin olaraq isə sələfiyyə- [[inanc]] mövzularına aid məsələlərdə [[ayə]] və [[hədis|hədislərdəki]] zahiri ifadə ilə kifayətlənib, bunları olduğu kimi qəbul edən fərqli izahlardan uzaq qalaraq təşbih və [[təcsim|təcsimə]] düşməyən qruplar deməkdir<ref>Öz Mustafa, Üzüm İlyas, İslam Məzhəbləri Tarixi, Bakı, 2008, s.30.</ref>. İlk İslam böyükləri [[səhabə]] və [[tabiin|tabiindən]] çıxmışdır. Bu baxımından sələfiyyə, əshab və tabiinin yolunu tutanlar mənasına gələrək [[Əhli Sünnə|Əhli-sünnənin]] adı olaraq qarşımıza çıxmışdır. Ancaq sələfiyyə daha sonra “xələfiyyə” kimi bilinən Sünni [[kəlam]] məktəblərini əhatə etmədiyi üçün bəzi alimlər tərəfindən “Əhli sünnəyi-xassa” digərləri isə “Əhli sünneyi-ammə” şəklində tanınmışdır.
== Sələfiyyənin yaranma tarixi ==
Hz.[[Peyğəmbər|Peyğəmbərin]] vəfatından sonra inanc mövzuları və siyasi sahədəki ixtilaflar ətrafında firqələşmələr ortaya çıxdığı zaman, hər bir firqə özünəməxsus bir ad ilə bilinməyə başlamış, bunların xaricində [[müsəlmanlar|müsəlmanların]] əksəriyyəti xüsusi bir ad almadan varlığını davam etdirmişdir. Ancaq h. II/m.VIII əsrlərdən etibarən xüsusuilə inanc mövzularında fikir yürüdən və [[mütaşabih]] ayələri təvil edən [[Mötəzilə|Mötəzilənin]] ortaya çıxıb inkişaf etməsi ilə birlikdə müsəlmanların əksriyyətinə bağlı alimlər bunlara etiraz etmiş, doğru yolun səhabənin və tabiinin yolunu izləmək olduğunu bildirmişdir. Bəzən daha açıq şəkildə həqiqi yol “keçmiş alimlərin yoldur” ifadəsindən də istifadə etmişdir. Bu çərçivədə qeyd olunan qrupu ifadə etmək üçün, Sələfiyyə termini istifadə olunmağa başlanmışdır. Hicri üçünücü əsrin əvvələrində təşəkkül edən bu zümrənin yolunun [[Quran]] və [[Sünnə]] yolu olduğu bilinməkdədir.
[[Matüridilər|Maturidiyyə]] və [[Əşərilər|Əşəriyyənin]] yaranması və inkişafından sonra mühavizəkar sələf əqidəsi tərəfdarları islam dünyasının hər ölkəsində azalmağa başlamışdır. Ümumiyyətlə [[fiqh|fiqhdə]] [[Hənbəlilər|Hənbəli]] olanlar (dünya müsəlmanları arasındakı nisbəti % 1-2
dir) [[Əqidə|əqaiddə]] də sələfi olaraq qalmışdır. [[Hədis]] elmilə məşğul olan alimlərin əskəriyyəti sələfilik əqidəsini mənimsəmişdir. [[İslam tarixi|İslam tarixinin]] hər dövründə olduğu kimi sələf əqidəsi tərəfdarları az da olsa hər bir İslam ölkəsində mövcuddur. Bəzi ifratçılığa getməsinə baxmayaraq ən çox mövcud olduğu ölkə Səudi Ərəbistandır<ref>Bekir Topaloğlu, Kelam İlmi, İstanbul Tekin kitabevi Yayınları 1996</ref>.
== Sələfiyyənin düşüncə metodu ==
Ümumi olaraq düşüncə quruluşu, elm adamları tərəfindən inkişaf etdirilən və bütün elmi işlərində o elm adamlarına yol göstərdiyi kimi məhdudlaşdırıcı da olan ön qəbul etmə yumağı olaraq təyin oluna bilər. Bu qəbul etmə, elm adamının aldığı təhsil və sahib olduğu [[inanc]] istiqamətində formalaşması yanında çox qüvvətli strukturları və bütün düşüncəni maraqlandırdığı üçün dəyişməsi olduqca çətin hətta qeyri-mümkündür. Bu səbəblə [[elm]] adamları öz düşüncə strukturlarına uyğun gəlməyən fikirləri rədd edir və ya onu öz düşüncə quruluşuna uyğun hala gətirirlər. Necə ki ayələrin [[təfsir|təfsiri]] və hədislərin zəif görülüb əməl edilməməsinin təməlində bu yatar.
Sələfin düşüncəyə əhəmiyyət verməməsi və nassları əsas alması onların düşüncə quruluşunun ola bilməyəcəyi fikrinə istiqamət versə də nassları şərh etmədən və əqli istidlaldan çəkinməyə aparan bir sistemin olması lazımdır<ref>Mehmet Baktır.İsam.org “Mütekaddimun selefiyye ve metod anlayışı” c.VIII Sivas 2004 s 25-48</ref>. Unutmayaq ki sələfin düşüncə quruluşunu meydana gətirən ana qaydalardan biri olan "ayələrin yorumlarının edilməməsinin gərəyi" hökmü də bir əqli qaydadır. Çünki bu hökmü bir [[nass|nassa]] əsaslanaraq deyil şəxsən [[ictihad|ictihadlarına]] söykənərək verməkdədirlər. Beləcə [[Din|dində]] ilk əqli istidlali onlar etmiş olmaqda, özlərindən sonra gələn və əqli istidlal etdikləri üçün tənqid etdikləri hətta zındıq saydıqları kəlamçılara yol açmış olurlar. Onlar bu məhdudlaşdırmağı etməsə idilər və belə bir yol açmasa idilər özündən sonra gələn alimləri ən azından tənqid etmələri haqlı sayılabilərdi. Ancaq onlar bu qapını açan ilk alimlər olmuşlar.
== Sələfiyyənin əsas fikirləri ==
Sətir 22:
# [[Təsəvvüf|Təsəvvüfə]] qarşı təmkinli olmaq, bir çox [[Sufizm|sufinin]] irəli sürdüyü bəzi nəzəriyyələrə və fikirlərə etibar etməmək, Quran və [[Sünnə|Sünnədə]] yer almayan hər cür məfhum və düşüncələrdən uzaq durmaq.
# Əhli-sünnədən başqa etiqadi və kəlami xüsusiyyət daşıyan bütün firqələrdən uzaq durmaq və bu firqələrin Əhli sünnədən ayrıldıqları hər nöqtədə xəta etdiyini düşünmək.
# Ayə və hədislərdə yer alan mütəşabihat haqqında aşağıdakı yolu izləmək:<ref>İlyas Üzüm ,Mustafa Öz “İslam Məzhəbləri Tarixi” Bakı 2008 səh-33-34</ref>
''A. TƏQDİS'' : [[Allah-taala|Allah Təalaya]] Cəlal və əzəmətinə layiq olmayan hər şeydən tənzih etmək, layiq olmadığı şeylərdən münəzzəh olduğuna inanmaq. Məsələn
قَالَ يَٰٓإِبْلِيسُ مَا مَنَعَكَ أَن تَسْجُدَ لِمَا خَلَقْتُ بِيَدَىَّ
Allah buyurdu ki, “Ey [[İblis]]! Sənə mənim Öz əlimlə yaratdığıma [[səcdə]] etməyə nə mane oldu ?”
''Birincisi'', ət, sümük, və əzələlərdən meydana gəlmiş olan cisim. Qeyd, ayə və hədislərdə keçən “yəd” bu mənada istifadə olunmuş ola bilməz. Çünki Allah cism olmaqdan və cisimlərə məxsus xüsusiyyətlərlə vəsflənməkdən uzaqdır. ''ikincisi'', “Yəd”-in bir başqa mənası da “ filan ölkə filan hökmdarın əlindədir” cümləsində olduğu kimi məcazdır. Bu iki məna da cisimə əlavə edilməz. Deməli nəslərdə keçən və mənası açıq olmayan bu kimi sözlər üzərində düşünməmək və fikir bildirməmək lazımdır<ref>Şerafeddin Gölcük “Kelam” Konya 1991 səh-49-50</ref>.
''B.TƏSDİQ'' : Allahın Quran və Sünnətdə keçən [[sifət]] və [[İsim|isimlərinin]] Onun ucalığına və kamalına layiq mənaları olduğunu qəbul edib, Hz.[[Peyğəmbər]] Allahı necə təsvir etmişsə ona o şəkildə də inanmaqdır<ref>Ethem Ruhi Fığlal “Çağımızda İtikadi İslam Mezhebleri” 11.Baskı. İstanbul səh 70-71</ref>.
''C. ACİZLİYİ ETİRAF'' :[[Mütəşabih]] ayələrdə bildirilənlərdə həqiqi muradı Allaha tərk etmək, bunların bilinməsinin mümkün olmayacağını ifadə etməkdir.
Sətir 38:
''F. KƏFF'': Mütəşabihatla qəlbən məşğul olmamaq və onlar üzərində düşünməməkdir. Bir əlilin və ya üzmə bilməyənin dənizə girməsi nə qədər təhlükəlidirsə, cahil bir kimsənin də, mənası qapalı olan nəsslərlə qəlbən məşğul olması və onları açıqlamağa çalışması ən az o qədər təhlükəlidir.
''G. MƏRİFƏT ƏHLİNƏ TƏSLİM'': Uca mövzular, Peyğəmbər və səhabəyə gizli deyildir. Bu baxımından onların hər kəsə qapalı olduğu qəbul edilməkdədir. Ancaq bunlar üzərində dayanmaq yerinə, təvilini ancaq Allah bilir deyərək onalrın elmini əhlinə buraxıb, təvilinə girməməkdir<ref>Ethem Ruhi Fığlal “Çağımızda İtikadi İslam Mezhebleri” 11-ci Baskı.İstanbul səh 71-72</ref>.
Sələfiyyə bu təməl fikirləri ilə özünü Əhli sünnənin tək təmsilçisi hesab etmiş, Əhli-sünnəni təşkil edən və “xələfiyyə” olaraq bilinən Sünni kəlam alimlərinin görüşlərinə də dəyər vermişdir<ref>İlyas Üzüm ,Mustafa Öz “İslam Məzhəbləri Tarixi” Bakı 2008 səh 34-35</ref>.
== Sələfiyyə ilə Əhli sünnə kəlamçıları arasında əsas fərqlər ==
Sətir 52 ⟶ 54:
=== Əhməd ibn Hənbəl ===
{| class="wikitable"
|-
! Ad !! Əhməd ibn Hənbəl
|-
| Tam adı|| Əbu Abdullah Əhməd ibn Məhəmməd ibn Hənbəl əəş-Şeybani əl-Mərvəzi
|-
| Toğum tarixi|| h.164 (m.780)
|-
| Doğulduğu yer|| [[Bağdad]]
|-
| Vəfatı|| 12 [[rəbiüləvvəl]] h. 241 Cümə günü (31 İyul 855)
|-
| Vəfat yeri|| Bağdad
|-
| Dini|| [[İslam]]
|-
| Məzhəbi|| [[Əhli-Sünnə]]
|-
| qurduğu məzhəb|| [[Hənbəli məzhəbi|Hənbəli]](fiqh məzhəbi)
|}
Əhməd ibn Həmbəl({{dil-ar|أحمد بن حنبل}}) 164.(780) – ci ildə Rəbiuləvvəl ayında (vəya Rəbiulssani) [[Bağdad|Bağdatda]] dünyaya gəlmişdir. Ailəsi [[Mərv|Mərvdən]] Bağdata köçərkən anası ona hamilə olduğu üçün Mərvdə doğulduğunu söyləyənlər də vardır.Oğlu Salihin rəvayət etdiyi [[Şəcərə|şəcərəyə]] görə nəsli Hz.[[Peyğəmbər|Peyğəmbərin]] babalarından Nizarla birləşərək Hz.[[İsmail peyğəmbər|İsmailə]] qədər uzanır. Əhməd ibn Həmbəl atası 30 yaşlarından öldüyünə görə Şeybanioğullarından olan anası Safiyyə bint Meymunənin himayəsi altında böyüdü. [[Qurani Kərim|Qurani Kərimi]] əzbərlikdən, Bağdatlı alimlərdən bir müddət [[qrammatika]] və [[fiqh]] öyrəndikdən sonra [[Hədis]] öyrənməyə başladı.İlk müəllimlərindən biri olan və onun haqqında çoxlu hədis yazdığı [[Hüşeym ibn Bəşir|Hüşeym ibn Bəşirdir]]. Bundan əlavə onun başqa müəllimləri də olmuşdur ki bunlardan Süfyan ibn Uyeynə, Yəhya ibn Said-əl Kattan, Abdurrahman ibn Mehdi, İmam Şafii və [[Əbdürrəzzaq Səmərqəndi|Əbdürrəzzaq]] kimi alimlər də vardır. İmam Şafii dən isə fiqh və üsuli-fiqh öyrənmişdir<ref>M.Yaşar Kandemir “Ahmed b Hanbel” TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: İSAM yayınları, 1989 cild 2, səh 75-80.</ref>. [[Əl-Müsnəd|Əl-Müsnəddəki]] rəvayətlərə görə müəllimlərinin sayısı 280-dir. Əhməd ibn Hənbəli yaxından tanıyan müəllimləri onun haqqında tərifə layiq sözlər işlətmişlər. Məsələn Yəhya ibn Said-əl Kattan onun bir dərya olduğunu tələbələri arasında onun bənzəri kimi bir tələbənin olmadığını söyləmiş və bunu bütün kitablarının və hədislərinin istifadəsinə icazə vermişdir. “[[Sünnə]]” termini sələflərin anlayışında, [[Bidət|bidətin]] əksi deməkdir. Sünnə, ilk müsəlmanların tabe olduqları əqidə və mənhəcdir. Mənhəc – metod, yol anlamına gəlməkdədir. Mənhəc yəni sünnə əhlinin, məxluqatın yaradılışı məqsədini həyata keçirmək üçün, tutduğu yol və metoddur. Bu məqsəd də yalnız tək olan Allaha [[ibadət]] etməkdir. Bu haqda Uca Allah buyurmuşdur: “Sizin hər biriniz üçün bir [[şəriət]] və bir yol (mənhəc) təyin etdik”<ref>Əl-Maidə,48</ref>. Bu səbəbdən ümmətin sələfləri əqidə və mənhəc məsələləri ilə bağlı hər bir şeyi sünnə adlandırırdılar<ref>Sünnə Əhlini İmamı Əhməd ibn Hənbəl Hazırlayan Əbu Muhammad Kazaxstani Qahirə 2006 səh.9-10.</ref>. Onlardan bir çoxları əqidə və mənhəc haqqında kitablar yazarkən, bu kitabları “Sünnə” adlandırırdılar. Məsələn Əbu Asimin “Sünnə” kitabı, Abdullah bnu Əhmədin “Sünnə” kitabı, Mərvazinin “Sünnə” kitabı, ibnu Şahinin “Sünnə” kitabı, əl-Hallalın “Sünnə” kitabı və s. Zamanımızda [[Müsəlman|müsəlmanlar]] arasında baş vermiş parçalanma, onların məhs sələflərin əqidə və mənhəclərindən bəhs edən bu kitabları tərk etmələri ucbatındandır. Buna dəlil Uca Allahın kəlamıdır:“Hər kəs özünə doğru yol aşkar olandan sonra Peyğəmbərdən üz döndərib [[mömin|möminlərdən]] qeyrisinin yoluna uyarsa, onun istədiyi (özünün yönəldiyi) yola yönəldər və [[Cəhənnəm|Cəhənnəmə]] varid edərik. Ora necə də pis yerdir”<ref>Ən-Nisa,115.</ref>.
* ''Əsərləri''
Əhməb ibn Hənbəlin ən önəmli əsəri olan əl-Müsnəd xaricində özünə nisbət edilən kitabların heç birini şəxsən özü qələmə almamış, hətda öz söz və [[Fətva|fətvalarının]] yazılmasına icazə verməmişdir. Buna görə əsərləri başda oğlu Abdullah olmaq üzərə digər tələbələri tərəfindən və ölümündən sonra qələmə alınmışdır. Günümüzə çatan və demək olar ki, hamısı hədisə dair olan əsərləri bunlardır:
# “əl-Müsnəd”. Əhməd ibn Hənbəlin 700 min hədis arasından seçərək tərtib etdiyi 30 min qədər hadisə oğlu Abdullah ilə tələbəsi Əbu Bəkir əl Kattinin birçox hədis əlavə etməsilə meydana gələn bu əsər ən həcimli iki hədis külliyatından biridir ( digəri Bəkı ibn Mahledin əl-Müsnəd didir). Sadəcə səhih hədisləri ehtiva etməsi hədəf alınmadığından əsər zəyif hədisləri də əhatə edir.
#
# [[Kitabü-l-Vəra]] Əsər ilk öncə [[Qahirə|Qahirədə]] (1340), daha sonra Beyrutda (1403/1983) işıq üzü görmüşdür.
# [[Kitabül-İlel]].
Əhməd ibn Hənbəlin günümüzə qədər gəlib-gəlmədiyi bilinməyən [[ət-Təfsir]] və [[Kitabü-l-
=== Əbu Hənifə ===
{| class="wikitable"
|-
! Adı !! Əbu Hənifə
|-
| Tam adı|| Əbu Hənifə Numan ibn Sabit ibn Züta ibn Mah
|-
| Doğum tarixi|| h.80 (699)
|-
| Doğum yeri|| [[Kufə]], [[Əməvilər xilafəti|Əməvi xilafəti]]
|-
| Ölüm tarixi|| h.150 [[Şaban]] (Sentyabr 767)
|-
| Ölüm yeri|| [[Bağdad]], [[Abbasilər xilafəti|Əbbasi xilafəti]]
|-
| Milliyyəti|| [[Fars]]
|-
| Dini|| [[İslam]]
|-
| Məzhəb|| [[Əhli-Sünnə]]
|-
| Qurduğu məzhəb|| [[Hənəfi məzhəbi|Hənəfi]](fiqh məzhəbi)
|-
| İxtisas || [[Fiqh]] və [[Hədis]]
|}
Əbu Hənifə({{Dil-ar|أبو حنيفة}}) 80 (699) ildə Kufə şəhərində anadan olmuşdur. O, [[Hənəfi məzhəbi|Hənəfi məzhəbinin]] imamı böyük müctəhiddir.Əbu Hənifə ticarətlə məşğul olan varlı bir ailənin uşağıdır. Özü də elm öyrənməyə başlamazdan əvvəl parça tacirliyi edib. Kufədə Amr ibn Hureys bölgəsində bir mağazanın olduğundan bəhs edilir (Hatib, XIII, 325). Elm həyatına atılanda ticarət işini tərəfdaşları vasitəsilə davam etdirdiyi, onun bu sıralarda tələbələrinə və başqalarına etdiyi maddi yardımlardan anlaşılmaqdadır. Həyatı maddi sıxıntıdan uzaq olaraq keçmişdir. Kiçik yaşlarda Quranı əzbərlədiyi hesab edilən Əbu Hənifə, [[qiraət elmi|qiraət elmini]] qiraəti səba alimlərindən olan [[Asım ibn Bəhdələdən]] öyrənmişdir. Əslində Əbu Hənifənin anadan olub böyüdüyü Kufə ilə bölgənin ikinci böyük şəhəri olan [[Bəsrə]], digər millətlər və qədim sivilizasiyalarla əlaqəsi olan, yeni müsəlman olanlara [[İslam]] və [[Ərəb dili|Ərəb Dilinin]] öyrədildiyi, siyasi fəaliyyətlərin intensiv olduğu mühüm yaşayış məntəqələridir. Eyni zamanda, buralar bir çox [[fəqih]], [[dilçi]], ədib, [[şair]] və filosofun da olduğu bir elm mərkəzi idi. Belə bir şəraitdə ticarətlə məşğul olan, parlaq bir zəkaya sahib olan Əbu Hənifəyə ətrafındakı alimlər yaxın maraq göstərmişlər və onu elmə yönəltmişlər. Əbu Hənifəni də bu məsələ ilə bağlı olaraq Əbu Əmr əş-Şabinin onu çağırıb, "Səni ağıllı, qabiliyyətli və hərəkətli bir gənc olaraq görürəm. Elmə və alimlərin məclislərinə davam etməyi etinasızlıq etmə" dediyini, bu söhbətin ona təsir etdiyini, beləliklə, elm təhsilinə yönəldiyini bildirir. Əvvəl [[əqidə]] və cədəl elmini öyrənməyə başlayan, getdikcə bu elmdə müəyyən bir məsafə alan Əbu Hənifə, dövründəki inkarçı və [[Bidət|bidətçilərlə]] münaqişə etmiş, fərqli etiqadı düşüncəyə malik insanların və [[məzhəb|məzhəblərin]] olduğu Bəsrəyə zaman-zaman etdiyi səfərlərində də bu davranışını davam etdirmişdir. Dövrünün görkəmli alimlərinin bir çoxu ilə görüşmə və onlardan elmi cəhətdən istifadə etmək imkanı tapan Əbu Hənifənin əsl müəllimi, dövründə [[Kufə]] rəy məktəbinin ustadı qəbul edilən [[Həmməd ibn Əbu Süleyman|Həmməd ibn Əbu Süleymandır]]<ref>Mustafa Uzunpostalcı “Ebu Hanife” TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: İsamyayınları 1994, cild 10, səh. 131-138</ref>.
* ''Əsərləri''
# [[əl-Müsnəd
# [[əl-Fiqhu-l-əkbər]]. [[Əqidə|Əqaidə]] dair olub [[Əhli Sünnə|Əhli sünnətin]] fikirlərindən qısaca bəhs etmişdir<ref>Beyazizade (Tərcümə edən Çelebi İlyas) İmam Azam Ebu Hanifenin İtikadi Görüşleri,s.36</ref>. Başda birinci Goldziher olmaq üzrə bəzi [[şərqşünas|şərqşünaslar]] bu əsərin Əbu Hənifəyə nisbətini səhih görməsələr də, kitabın ona aid olduğuna İslam alimləri fikir birliyi içindədir. Bir çox şərhi olan əsər, bəzi [[Şərq]] və [[Qərb]] dillərinə də tərcümə edilərək dəfələrlə çap edilmişdir (məsələn, Dehli 1289; Qahirə 1323; Heydərabad 1342; Lahor 1890).
# [[əl-Fiqhu-l-əbsat]]. Əqaidlə bağlı olub oğlu Hamməd ilə tələbələri Əbu Yüsif və Əbu Muti əl-belhi tərəfindən rəvayət edilmişdir.
# [[əl-Alim-vəl-mütəallim]]. [[Əhli-Sünnət|Əhli sünnətin]] fikirlərini açıqlayıb müdafiə məqsədilə və sual-cavab üslubunda qələmə alınmış etiqada dair bir kitabdır.
# [[ər-Risalə]]. Əbu Hənifə, Bəsrə Qazisi [[Osman əl-
# [[Vasiyyə]]. Əqidə məsələlərini qısaca ələ alan bir kitabdır (Qahirə 1936).
Son beş əsərin əhatə etdiyi mövzular, [[Osmanlı]] alimlərindən [[Bəyazizadə Əhməd Əfəndi]] tərəfindən kəlam dərsliklərinin tərtibinə görə "Əl-usülül-münife" adı ilə bir araya gətirilmiş, yenə eyni müəllif tərəfindən "İşarətül-məram" adı ilə şərh edilmiştir. Əbu Hənifəyə nisbət edilən, oğluna və bəzi tələbələrinə xitabən yazılmış dini, elmi və əxlaqi ibrətləri ehtiva edən başqa risalələr də var.
Hətda Onun fiqh elminə də böyük töhfəsi olmuşdur. Əbu Hənifənin fiqh elmi fikrinin inkişafına böyük töhfəsi, digər məzhəb imamları və İslam alimləri tərəfindən də müxtəlif üslublarda ifadə edilmişdir. İmam Şafinin, fiqhlə məşğul olan bütün alimlərin Əbu Hənifəyə təşəkkür borclu olduğunu dilə gətirən məşhur sözü ("İnsanlar fiqhdə Əbu Hənifənin iyalidir", İbn Abdülber, s. 136) onun fəqihlər yanındakı ehtiramını bildirməyə kifayətdir.
=== Şafii ===
{| class="wikitable"
|-
! Ad !! Məhəmməd ibn İdris
|-
| Tam adı || Əbu Abdullah Məhəmməd ibn İdris ibn Əbbas əş-Şafii
|-
| Doğum tarixi|| h.150 (9 avqust 767)
|-
| Doğum yeri|| [[Qəzza]]
|-
| Ölüm tarixi|| h.204 (19 yanvar 820)
|-
| Ölüm yeri|| [[Qahirə]]
|-
| Dini|| [[İslam]]
|-
| Məzəhəb|| [[Əhli-Sünnə]]
|-
| qurduğu məzhəb|| [[Şafi məzhəbi|Şafii]] (fiqh məzhəbi)
|}
Şafii məzhəbinin [[İmam|imamı]], böyük [[müctəhid|müctəhiddir]]. O, 150-ci ildə (767) [[Qəzza|Qəzzada]] dünyaya gəlib. Şafinin gözəl üzlü bir insan olduğu, [[Sünnə|sünnəyə]] tabe olmaq məqsədilə saç və saqqalını xınayla boyadığı, and içməkdən çox çəkindiyi, gecənin bir hissəsini ibadətlə keçirdiyi, daha çox Quran oxumaq üçün gecə [[Təravih namazı|təravih namazlarını]] evində tək qıldığı, beləliklə bir ayda çox xətm etdiyi, rəvayətə yol açıb işləməyə və ibadətə mane olduğu üçün çox yeməməyə xüsusilə diqqət etmişdir. Səmimi bir dindarlığı şüar tutan Şafiinin müxtəlif məlumatların xeyri haqqında belə dediyi nəql edilir: "[[Quran]] öyrənənin nüfuzu artar, fiqhlə məşğul olanın dəyəri yüksələr, hədis yazanın dəlilləri qüvvətlənər, dil üzərinə işləyənin təbiəti öyrənər, [[riyaziyyat]] örgənənin mühakiməsi güclənər, özünü qoruya bilməyənə isə elm fayda etməz"<ref>Aybakan Bilal “Şafii” TDV İslam Ansiklopedisi, cild 38 İstanbul 2010 s-223-233</ref> (Zəhəbi, X, 24).
* ''Tələbələri''
# Əhməd ibn Hənbəl
# [[İshaq ibn
# əz-Zəfərani
# Əbu Sevr İbrahim ibn Xalid
Sətir 91 ⟶ 159:
* Əsərləri
Şafiinin əsərlərinə gəlincə isə, Şafiinin [[fiqh]] təcrübəsi böyük nisbətdə şəxsən qələmə aldığı, qismən də tələbələrinə imla etdiyi əsərlər yolu ilə gəlmişdir. Busahədə ciddi bir dəyişiklik olmadan rəvayət edilmişdir. Şafiinin qövli qədim dövrəsinə aid təməl əsəri əl-Ḥuccə olub ən güclü ravisi Zəfəranidir. Kərabis və Əhməd ibn Yəhyanın bu əsərə aid [[Rəvayət|rəvayətləri]] uzun ömürlü olmamışdır. Qövli qədim ravilərindən [[Əbu Səvr]] isə Şafiinin müəllif sistemini əsas götürərək [[əl-Məbsut]] adlı bir əsər ortaya çıxartmış, bəzi xüsuslarda Şafiiyə müxalif çıxmış özünə aid bir [[məzhəb]] meydana gətirmiş, fiqhi fikirləri vəfatından sonra [[Azərbaycan]] və İrminiye xalqının əksəriyyəti tərəfindən mənimsənmişdir. İmam Şafinin əsərlərini belə sıralaya bilərik:
# [[əl-Umm]] . Bu əsər Şafii cədid dövrü fiqh düşüncəsini ən ətraflı şəkildə əks etdirir və [[Təriqət|təriqətin]] əsas mənbəyini təşkil edir. Süleyman və Zəfərani kiçik fərqlərlə bu əsəri ayrı-ayrılıqda rəvayət etmişdir<ref>Nail Okuyucu, Şafii mezhebinin teşekkül süreci s.190</ref>.
# [[ər-Risalə]] . Fiqh [[fəlsəfə|fəlsəfəsi]] haqqında Şafiinin fikirlərini ehtiva edən bu kitab, [[Fiqh üsulu]] sahəsində günümüzə çatan ilk kitab olması baxımından önəm daşıyan bu əsər müxtəlif dillərə tərcümə edilmiş və incələmə mövzusu olmuşdur.
# [[əl-İmla]] (əl-Əmali). Şafinnin şəxsən özü yazmayıb tələbələrinə diktə etdiyi kitablara əl-imla və ya əl-Əmali deyilir.
# [[Ər-Rəd]]. Şafii burada seçdiyi nümunələrlə [[İraq]] fəqihlərinin [[qiyas]] anlayışındakı nöqsanları göstərməklə bu fəqihlərin ən güclü bilinikləri nöqtədə müzakirə edilməkdədir.
Öz əsərlərindən əlavə ona nisbət edilən əsərlər də vardır. Həmin əsərlər bunlardır:
#
# [[əl-Müsnəd]]
# [[ər-Red
# [[Divanuş-Şafii]]
=== Malik ibn Ənəs ===
{| class="wikitable"
|-
! Ad !! Malik ibn Ənəs
|-
| Tam adı|| Əbi Abdullah Malik ibn Ənəs ibn Malik ibn Əbi Amir
|-
| Doğum tarixi|| h.93 (712)
|-
| Doğulduğu yer|| [[Mədinə]]
|-
| Ölüm tarixi|| h.179 (795)
|-
| Ölüm yeri|| [[Mədinə]]
|-
| Dini|| [[İslam]]
|-
| Məzhəbi|| [[Əhli-Sünnə]]
|-
| Qurduğu məzhəb|| [[Maliki məzhəbi|Maliki]] (fiqh məzhəbi)
|-
|}
Malik ibn Ənəs({{Dil-ar|مالك بن أنس}}), [[Maliki məzhəbi|Maliki məzhəbinin]] imamı, böyük müctəhid və mühəddis idi. İmam Malik, ən əhəmiyyətli elm mərkəzlərindən biri olan [[Mədinə|Mədinədə]] böyüdü.İmam malik [[Əməvilər xilafəti|Əməvilərin]] son dövrlərində, [[Abbasilər xilafəti|Abbasilərin]] ilk dövrlərində yaşamışdır<ref>İsa Yucer, Kelam hikmet ilişkisi s.68</ref>. Əvvəllər elm təhsilinə rəğbət etməyib göyərçinlərlə vaxt keçirərkən bir gün atasının soruşduğu bir suala qardaşı Nadirin doğru, özünün səhv cavab verməsi və atasının, "Göyərçinlər səni yola verdi" deməsi üzərinə təhsilə qərar verdiyini və ilk olaraq Əbdürrəhman ibn Hürmüz əl-Arəcdən [[hədis]] dərsi almağa başladığını söyləyir. [[Qurani Kərim|Qurani Kərimi]] də bu əsnada öyrənmiş olmalıdır. Böyük [[tabiin]] alimlərindən biri olan bu müəlliminin yanında keçirdiyi yeddi illik təhsil həyatından məşhur fəqih Rəbiatürreyinin dərslərinə qatıldı. Fiqhi mələkəsinin inkişafında və üsulunun formalaşmasında rəy tərəfdarı bu müəlliminin böyük təsiri olmaqla birlikdə özünün hədis və əsərə olan bağlılığı və Rəbianın sələfin fikirlərinə müxalifəti səbəbiylə son zamanlarda onun məclisini tərk etdiyi ifadə edilər. Bunun ardından özündən ən çox faydalandığı müəllimi [[İbn Şihab əz-Zühri|İbn Şihab əz-Zühridir]]. İstər Əməvilər istər Abbasilər dövründə [[Xəlifə|xəlifələr]] və qubernatorlarla yaxşı münasibət quran Malik bunu onlara haqqı və doğruyu tövsiyə etmənin bir vəsiləsi olaraq görmüş, şəxsi görüşmələrində və məktublarla onları irşada çalışmışdır. Dövlət adamları ilə tez-tez görüşməsi tənqid mövzusu olunduqda bunu bilərək etdiyini beləliklə onların layiq olmadığı şəxslərlə münasibətdə olmamasını istəmişdir. Xüsusilə [[həcc]] münasibətiylə Mədinəyə gələn xəlifələr ona böyük hörmət göstərir və özlərinə öyüd-nəsihət verməsini istəyərlərdi. Xəlifələr ondan hədis eşitdikləri kimi dərs almaları üçün uşaqlarını da onun yanına göndərərmişlər. Hədis dinləmək və ya uşaqlarına dərs keçmək üçün onu dəvət edən xəlifələrin təkliflərini qəbul etməmiş, elm bir kimsənin əyağına getməməlidir elmə gedilməsi lazım olduğunu söyləmişdir<ref>Özel Ahmet, “Malik b. Enes” TDV İslam Ansiklopedisi, Ankara: İsamyayınları, 2003, cild 27, səh.506-513.</ref>. Qaynaqlarda İmam Malikin yüz min ətrafında hədis əzbərləməklə birlikdə bu mövzudakı titizliyi səbəbiylə ancaq az bir qismini rəvayət etdiyi bilinir. [[Fətva]] mövzusunda olduğu kimi hədis rəvayəti barəsində da utancaq davranır, çox [[hədis]] rəvayət edənləri, hər bildiyini söyləyənləri qınayar, belə edənlərin insanların azmasına səbəb ola biləcəyini söyləyərdi. O öldükdə, evində hədis qutuları tapılmasına baxmayaraq, həyatda olarkən bunları rəvayət etməmişdi. Hədis mövzusunda [[əl-Muvatta|əl-Muvattası]] ilə ilk təsnif çalışması edənlər arasında əhəmiyyətli bir yeri olan Malik, bütün hədis nüfuzlarında bu elmin zirvələrindən biri qəbul edilmiş, "hafiz, hüccət, imam, Əmirəl-möminin fil-hədis(Hədisdə möminlərin Əmiri)" kimi xüsusiyyət və ünvanlarla xatırlanmışdır. Hədislərin səhihliyini və sənətlərin səhihliyini bilmək üçün şübhəsiz nümunəvi bir şəxsiyyət idi. Özü son dərəcə etibarlı olduğu kimi rəvayətdə olduğu kəslər haqqında da eyni titizliyi göstərməsi onun iştirak etdiyi sənədlərin etibarlılığını ən yüksək səviyyəyə çatdırmışdır. İmam Malik bir mövzuda məsləhətləşdiyində dərhal fikir bildirməzdi, mövzuyla əlaqəli uzun düşünər, araşdırma edər, sonra cavab verərdi. Tələbəsi İbnul-Qasim onun, "Bir məsələ haqqında on ildən bəri düşünməkdəyəm, hələ qəti bir görüşə vara bilmədim" dediyini nəql edər (Qazı İyaz, I, 144). [[Allah]] və [[Rəsulullah|Rəsulunun]] adına səhv bir hökm etməkdən çəkindiyini deyərdi. [[Quran]] və [[Sünnə|Sünnədə]] açıq hökm olmayan xüsuslarda görüş bildirərkən, "Zənnimizcə belədir, belə hesab edirik, qəti olaraq bilmərik" kimi ifadələr istifadə edər, müəyyən bir qənaətə çatmayıbsa çəkinmədən bunu da söyləyərdi. Bir dəfə ona qırx səkkiz məsələnin soruşulduğunu, onlardan otuz ikisinə "bilmirəm" deyə qarşılıq verər və bir dəfə soruşduğumuz qırx sualın yalnız beşinə cavab verdiyi deyilir.
* ''Tələbələri''
İmam Malikdən dərs almış şagirdlərin sayı minlərlə olmasına, baxmayaraq onların fikir və [[Məzhəb|məzhəbinin]] yayılmasında yalnız bir hissəsi qabaqcıl oldu.
# Abdullah ibn Vəhəb uzun müddət Malik ilə qaldı və [[Misir|Misirdə]] fikirlərini yaydı.
# Abdurrahman ibn Qasim, İbn Vəhəbdən sonra Qasim Malikin tələbəsi idi və onun əsas tələbəsi hesab edilir.
# İbnü əl-Qasim, məzhəb fiqh fəlsəfəsində böyük xidməti keçmişdir, Misirdə Əşhəb əl-Kaysın başqa bir tələbəsidir. Bu üç zattan faydalanan bir Misirli tələbə olan Əbu Məhəmməd ibn Əbdülhakəmdir. [[Şimali Afrika|Şimali Afrikada]] tarazlığın yayılmasına xidmət edənlər arasında İbn Ziyad əl-Absi, İbn Qənim əl-Kədi, Behlûl ibn. Əsəd b. Rəşid və İbn Fərrux, İbn əl-Kasımdan al-Əsəd və başqalarıda vardır.
* ''Əsərləri''
# [[əl-Muvatta]]. İmam Malikin ən mühüm əsəri əl-Muvatta olsa da,
# [[ət-Təfsir]].
# [[Risalə fil-qədər vər-rədd əla-l-qədəriyyə.]]
# [[Kitabun-Nüfum]].
# [[Kitabus-Sirr]]
== Həmçinin bax ==
* [[Əhli Sünnə]]
* [[Şafi məzhəbi]]
* [[Hənbəli məzhəbi]]
* [[Maliki məzhəbi]]
* [[Hənəfi məzhəbi]]
== Ədəbiyyat ==
Sətir 141 ⟶ 235:
* [https://islamansiklopedisi.org.tr/selefiyye Sələfiyyə]
[[Kateqoriya:İslam]]
== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}
| |||