12:59, 30 oktyabr 2019 tarixindəki versiya redaktə Drabdullayev17 (müzakirə \| töhfələr) Təcrübəli istifadəçilər, Patrullar, Rolbakerlər 19.439 redaktə k →‎top: clean up using AWB ← Əvvəlki redaktə		22:40, 16 noyabr 2019 tarixindəki versiya redaktə əvvəlki halına qaytar Eldarado (müzakirə \| töhfələr) Bürokratlar, İnzibatçılar 39.980 redaktə k →‎Xilafətdə iqtisadiyyat: texniki düzəliş, typos fixed: məhzul → məhsul using AWB Sonrakı redaktə →
Sətir 134: == Xilafətdə iqtisadiyyat == [[Abbasilər]]in hakimiyyətinin ilk illərində (8-9-cu əsrlər) [[İran]] və [[Orta Asiya]] feodalları xüsusi mövqeyə malik idilər. Ərəb zədəganları isə getdikcə öz mövqe və imtiyazlarını itirirdilər. Xilafətin əsas ~~məhzuldar~~məhsuldar qüvvələri asılı kəndlilər, əsas istehsal sahəsi [[süni suvarma]]ya əsaslanan əkinçilik idi. Maldarlıq da mühüm əhəmiyyət kəsb edirdi. Xilafətdə əsas torpaq mülkiyyət forması mülk idi. [[Ərəb dili]]ndə "mülkiyyət" malikanə deməkdir. Mülk sahibi mərkəzi hökumət qarşısında icbari xidmət və ya mükəlləfiyyət daşımırdı. Mülk şərti torpaq da sayılmırdı. Buna görə də sərbəst olaraq satıla, girov qoyula, bağışlana və ya irsən keçə bilərdi. [[İqta torpaq sahibliyi]] də geniş yayılmışdı. Bu, xidmət müqabilində feodallara verilmiş şərti olaraq mülkiyyət idi. İqta torpaqları dövlət torpaqları hesab edilsə də, 9-cu yüzillikdə faktiki olaraq feodal şəxsi torpaq mülkiyyətinə çevrilmişdi. İqta torpaqlarında vergilərin toplanması və onların idarə olunması iqtadarların əlində toplanmışdı. İqta dövründə meydana gələn vəqf, ərəbcə dini və ya xeyriyyə məqsədi ilə dövlətin və yaxud ayrı-ayrı vətəndaşların könüllü bağışladığı daşınan və daşınmaz əmlaka deyilirdi. Vəqf olunmuş torpaq satıla və ya bağışlana bilməzdi. Torpaq vergisi olan [[xərac]] da geniş yayılmışdı. Xərac pul və ya natura şəklində toplanırdı. Xərac bəzən bütün torpaq vergilərinin cəmi olurdu. [[Cizyə]] vergisi də Xilafət dövründə yayılmışdı. Bu vergi qeyri-müsəlman əhalidən orduda xidmət etmədiklərinin müqabilindən onlardan alınan vergi növü idi. Cizyə ancaq kişilərdən alınırdı və əsasən pul ilə ödənilirdi. Bundan başqa Xilafətdə dini vergilər olan [[zəkat]], [[xüms]] və [[titrə]] də alınırdı. Zəkat şəriət qanunu ilə əmlak və gəlir üzərinə qoyulan vergidir. Bu vergi icmanın ehtiyaclarına sərf olunur və yoxsul müsəlmanlar arasında bölüşdürülürdü. Zəkatın adi məbləği illik gəlirin 2,5%-ni təşkil edir. Bunu ailə başçısı ödəyirdi. Xüms (və ya xums) müxtəlif mülkiyyət və qənimət növlərindən (qazancadan, dəfinələrdən, hərbi qənimətlərdən) xəzinəyə ödənilirdi. Fitrə isə ailənin hər bir yaşlı üzvündən [[ramazan ayı]]nda orucluq olan gün alınır və paylanırdı. Bu vergi növü ancaq varlı şəhərlilərdən alınırdı. Xilafətdə şəhər əhalisi xırda ticarətlə əlaqədar olan müxtəlif peşələrlə məşğul idi. Toxuculuq, bəzək və zərgərlik malları istehsalı, metal emalı yüksək dərəcədə inkişaf etmişdi. Sənətkarlıq və ticarətin genişlənməsi şəhərlərin inkişaf etməsinə kömək edirdi. [[Bağdad]] və [[Qahirə]] mühüm sənətkarlıq və mədəniyyət mərkəzləri idi. Xarici ticaarəti varlı tacirlər aparırdılar. 8-ci əsrin sonunda ərəb və İran dəniz səyyahları [[İndoneziya]] və [[Malayya]] dəniz sahillərinə, sonra isə [[Sinqapur boğazı]] ilə [[Sakit okean]]a çıxaraq, [[Çin]]lə ticarət edirdilər. [[Quanşjou]] (Kanton) şəhərində xilafətdən gələn müsəlman tacirlərinin məhəlləsi var idi. [[Şərqi Avropa]] xalqları ilə də daimi ticarət əlaqələri yaradılmışdı. Xilafətdə feodal cəmiyyətinin xarakterik cəhəti burada güclü quldarlıq-patriarxal qaydaların uzun müddət qalması idi. Qul əməyindən geniş istifadə olunurdu.

Ərəb xilafəti: Redaktələr arasındakı fərq