Merkuri (planet): Redaktələr arasındakı fərq

'''Merkuri''' — [[Günəş sistemi]]ndə yerləşən ən kiçik və [[Günəş]]ə ən yaxın olan [[planet]]. [[Daxili planetlər|Yer qrupu planetlər]]ə aid olan Merkuri Günəş ətrafında ən sürətlə hərəkət edən planetdir və dövrəsini 88 günə tamamlayır. Buna baxmayaraq Merkuri öz oxu ətrafında çox yavaş hərəkət edir. 1 Merkuri günü [[Yer]]də keçən 116 günə bərabərdir. Merkurinin təbii [[peyk]]i yoxdur. Planetin adı [[Roma mifologiyası]]nda gəlir, ticarət və xəbər tanrısı hesab olunan [[Merkuri (mifologiya)|Merkurid]]ən qaynaqlanır.

Merkuri demək olar ki, istiliyi qoruya bilməyəcək dərəcədə çox nazik [[atmosfer]] qatına sahibdir. Bu səbəbdən də gecə və gündüz əvəzlənməsi zamanı planetin səthində kəskin istilik fərqləri yaranır. Merkurinin [[ekvator]]una yaxın yerlərdə gündüz vaxtı istilik 427 [[Selsi şkalası|°C]]-yə çatsa da, gecə vaxtı istilik -173 [[Selsi şkalası|°C]]-yə qədər düşə bilir. Merkurinin qütb bölgələrində istilik həmişə -93 [[Selsi şkalası|°C]]-dən aşağı olur. Merkuri [[Günəş sistemi]] planetləri arasında ən az meyilliyə sahib olandır. Buna baxmayaraq orbiti ellips formasındadır və Günəş sisteminə daxil olan planetlər içində ən kənarmərkəzli orbitə sahibdirmalikdir. Planetin orbitinin zamanla daha da kənarmərkəzli olacağı və kənarmərkəzlilik dərəcəsinin hal hazırkı göstərici olan 0,21-dən 0,5-ə yüksələcəyi düşünülür. Merkurinin [[Günəş]]ə ən uzaq məsafəsi ən yaxın məsafəsindən təxminən 1,5 dəfə çoxdur. Merkurinin səthi ağır zərbə [[Vulkan krateri|kraterl]]əri ilə örtülmüşdür və bu baxımdan [[Ay]]la oxşarlığı vardır. Səthində milyard illərdir ki, geoloji aktivlik dayanmışdır.

Merkuri [[Günəş sistemi]]ndəki dörd Yer tipli [[daxili planetlər|Yer qrupu planetlər]]dən biridir. O, qayalıq quruluşu ilə [[Yer]]i xatırladır. Merkuri Günəş sistemindəki ən kiçik planetdir. Onun radiusu 2439,7&nbsp;km-dir.<ref name="AAA" /> Günəş sisteminin ən böyük iki təbii peyki olan [[Qanimed]] və [[Titan]] ölçüsünə görə Merkuridən daha böyükdür. Merkurinin təxminən 70%-i metal, 30%-i isə silikat materiallarından ibarətdir.<ref name="ikl">Strom, Robert G.; Sprague, Ann L. (2003). Exploring Mercury: the iron planet. Springer. ISBN 1-85233-731-1.</ref> Merkuri Günəş sistemində 5,427&nbsp;g/sm³ sıxlıq göstəricisi ilə 5,515&nbsp;g/sm³ sıxlığa sahibmalik olan [[Yer]]dən sonra ikinci yerdədir.<ref name="AAA" /> Əgər cazibə qüvvəsinin təzyiq effekti nəzərə alınmasa, təzyiqsiz sıxlıq Merkuridə 5,3&nbsp;g/sm³, Yerdə isə 4,4&nbsp;g/sm³ olardı.<ref>Staff (May 8, 2003). [http://astrogeology.usgs.gov/maps "Mercury"]. US Geological Survey</ref>

Merkurinin sıxlığı onun daxili quruluşu haqqında nəticə çıxarmağa imkan verir. [[Yer]]in yüksək sıxlığa sahibmalik olmasına (xüsusən də nüvə) cazibə qüvvəsi təzyiqinin əsaslı təsiri olsa da, Merkuri çox kiçikdir və daxili bölgələrizonaları təzyiq səbəbindən o qədər də sıxışmır. Buna görə də onun belə bir yüksək sıxlığa sahib olması üçün böyük və [[dəmir]]lə zəngin nüvəsinin olması lazımdır.<ref>Lyttleton, R. A. (1969). "On the Internal Structures of Mercury and Venus". Astrophysics and Space Science. 5 (1): 18–35. Bibcode:1969Ap&SS...5...18L. doi:10.1007/BF00653933.</ref>

Geoloqlar belə hesab edir ki, Merkurinin nüvəsi planetin həcminin 42%-ni təşkil edir. Misal üçün deyək ki, bu göstərici [[Yer]]də 17%-ə bərabərdir. Merkuri haqqında [[2007]]-ci ildə dərc olunan tədqiqat yazısında onun ərimiş nüvəyə sahibmalik olduğu qeyd olunmuşdur.<ref>Gold, Lauren (May 3, 2007). "Mercury has molten core, Cornell researcher shows". Chronicle Online. Cornell University.</ref><ref name="tre">Finley, Dave (May 3, 2007). [http://www.nrao.edu/pr/2007/mercury/ "Mercury's Core Molten, Radar Study Shows"]. National Radio Astronomy Observatory.</ref> Nüvə təqribən 500–700&nbsp;km qalınlığında olan silikat tərkibli mantiya ilə əhatələnmişdir.<ref>Spohn, Tilman; Sohl, Frank; Wieczerkowski, Karin; Conzelmann, Vera (2001). "The interior structure of Mercury: what we know, what we expect from BepiColombo". Planetary and Space Science. 49 (14–15): 1561–1570. Bibcode:2001P&SS...49.1561S. doi:10.1016/S0032-0633(01)00093-9.</ref><ref>Gallant, R. 1986. The National Geographic Picture Atlas of Our Universe. National Geographic Society, 2nd edition.</ref> [[Mariner 10]] kosmik gəmisi və Yerdən aparılan müşahidələrdən əldə olunan məlumatlar Merkurinin təqribən 100–300&nbsp;km qalınlığa sahibmalik olan qabığının olduğunu göstərmişdir.<ref>Anderson, J. D.; Jurgens, R. F.; et al. (July 10, 1996). "Shape and Orientation of Mercury from Radar Ranging Data". Icarus. Academic press. 124 (2): 690–697. Bibcode:1996Icar..124..690A. doi:10.1006/icar.1996.0242.</ref> Merkurinin səthinin fərqləndirici bir xüsusiyyəti də vardır ki, səth üzərində yüzlərlə kilometr uzanan bir neçə dar silsilələr vardır. Bunun Merkurinin nüvə və mantiyasının soyuması səbəbindən formalaşdığı düşünülür. Soyuma baş verdikcə qabıq büzülmüş və dar silsilələr formalaşmışdır.<ref>Schenk, P.; Melosh, H. J. (March 1994). "Lobate Thrust Scarps and the Thickness of Mercury's Lithosphere". Abstracts of the 25th Lunar and Planetary Science Conference. 1994: 1994LPI....25.1203S. Bibcode:1994LPI....25.1203S.</ref>

Merkurinin nüvəsində [[Günəş sistemi]]nin digər böyük planetlərinin nüvəsində olandan daha çox dəmir tərkibi vardır. Bunun səbəbi bir sıra nəzəriyyələrlə izah olunmuşdur. Ən çox qəbul olunan nəzəriyyəyə görə Merkuri əvvəllər Günəş sisteminin qayalıq maddələrindən olan silikat-metal tərkibli kondrit meteorlarla eyni nisbətdə maddələrə sahibdimalik idi və indiki kütləsindən təqribən 2,25 dəfə artıq kütləsi vardı.<ref name="olk">Benz, W.; Slattery, W. L.; Cameron, A. G. W. (1988). "Collisional stripping of Mercury's mantle". Icarus. 74 (3): 516–528. Bibcode:1988Icar...74..516B. doi:10.1016/0019-1035(88)90118-2.</ref> [[Günəş sistemi]]nin ilkin dövrlərində Merkuri təqribən kütləsinin 6-da 1-i qədər kütləyə sahibmalik olan bir neçə min kilometr ölçüsündə planetlə toqquşdutoqquşmuşdur.<ref name="olk" /> Bu toqquşma nəticəsində planetin əsas hissəsi olan nüvə yerində qalsa da, qabıq və mantiyanın böyük hissəsi qoparaq planetdən ayrıldıayrılmışdır. Oxşar yanaşmaya [[Ay]]ın formalaşması ilə bağlı ortaya atılan Böyük toqquşma fərziyyəsində də rast gəlmək olur.<ref name="olk" /> Bu fərziyyəyə görə Ay [[Yer]]in ilkin dövrlərində onunla toqquşan təqribən [[Mars (planet)|Mars]] böyüklüyündə olan planetin Yerin qabıq və mantiyasından hissələr qoparması və bu hissələrin Yerin orbiti ətrafında hərəkət edərək tədricən Ayı meydana gətirməsi şəklində meydana gəlmişdir.<ref name="olk" />

Üçüncü nəzəriyyəyə görə Merkuri [[molekulyar bulud]]dan formalaşan zaman yüngül hissəcik və materialları özünə toplaya bilmədibilməmişdir.<ref>Weidenschilling, S. J. (1987). "Iron/silicate fractionation and the origin of Mercury". Icarus. 35 (1): 99–111. Bibcode:1978Icar...35...99W. doi:10.1016/0019-1035(78)90064-7.</ref> Bütün nəzəriyyələr planetin səthinin tərkibinə əsaslanaraq verilmişdi. [[MESSENGER]] və [[BepiKolombo]] kosmik missiyalarının qarşısına bu nəzəriyyələrin doğruluğunu yoxlamaq üçün müşahidələr aparmaq vəzifələri də qoyulmuşdu.<ref name="rtyu">Grayzeck, Ed. [http://messenger.jhuapl.edu/ "MESSENGER Web Site"]. Johns Hopkins University.</ref><ref>[http://sci.esa.int/bepicolombo/ "BepiColombo"]. ESA Science & Technology. European Space Agency.</ref> MESSENGER kosmik gəmisi planetin səthində daha çox [[Kalium]] və [[Kükürd]] miqdarı müəyyən etdi. Belə olan halda Böyük toqquşma və qabıqla mantiyanın buxarlaşması nəzəriyyələri baş verə bilməzdi, çünki [[Kalium]] və [[Kükürd]] yüksək istilikdən təsirlənərdi. Bu tapıntıların nəticəsi üçüncü nəzəriyyəyə üstünlük versə də, məlumatların daha dəqiq təhlilinə ehtiyac vardır.<ref>[https://www.chemistryworld.com/news/messenger-sheds-light-on-mercurys-formation/1011405.article "Messenger shines light on Mercury's formation"]. Chemistry World.</ref>

Merkurinin səthi görünüş baxımından [[Ay]]ın səthinə oxşayır. Burada da Aydakı kimi geniş [[bazalt]] dənizləri və ağır zərbə kraterləri vardır. Merkurinin səthində milyard illərdir ki, geoloji aktivlik dayanmışdır. Merkurinin geologiyası ilə bağlı əsas bilinənlərməlumatlar ilk dəfə [[1975]]-ci ildə [[Mariner 10]] kosmik gəmisinin uçuşu və [[Yer]]dən aparılan müşahidələr əsasında ətraflı öyrənilmişdi. Bu vaxta qədər Merkuri [[daxili planetlər]] arasında ən az öyrənilən planetdi.<ref name="tre" /> Daha sonra [[MESSENGER]] kosmik gəmisi tərəfindən aparılan müşahidələr nəticəsində Merkurinin səth geologiyası ilə bağlı yeni məlumatlar əldə olundu. Misal olaraq radiasiya yayan qeyri-adi zərbə krateri kəşf olunmuşdur. Bu krater görünüşü səbəbindən alimlər tərəfindən Hörümçək olaraq adlandırılsa da,<ref>Staff (February 28, 2008). [https://www.sciencedaily.com/releases/2008/02/080201093149.htm "Scientists see Mercury in a new light"]. Science Daily.</ref> daha sonra kraterə Apollodorus adı verilmişdir.<ref>[http://messenger.jhuapl.edu/gallery/sciencePhotos/image.php?gallery_id=2&image_id=182 "MESSENGER: MErcury Surface, Space ENvironment, GEochemistry, and Ranging".]</ref>

Merkuridəki adlar müxtəlif mənbələrdən gəlir. Adların çox az sayda hissəsi ölmüşgörkəmli insanların adları ilə bağlıdır. [[Krater]]lərə öz sahəsində görkəmli olan və başlıca töhfələr verən rəssamların, musiqiçilərin və yazıçıların adları verilmişdir. Silsilələrə Merkurinin öyrənilməsində əməyi olan alimlərin adları verilmişdir. Çökəklik və şırımlara memarların adları verilmişdir. Dağlar fərqli dillərdəki "isti" sözünün qarşılıqları ilə adlandırılmışdır. Düzənliklərə [[Roma mifologiyası]]ndakı [[Merkuri (mifologiya)|Merkurinin]] fərqli mifologiyalardakı qarşılıqlarının adları verilmişdir. Dik yamaclı uçurumlara elmi tədqiqatlarda iştirak edən gəmilərin adları verilmişdir. Vadilərə radio teleskopların adları verilmişdir.<ref>[http://planetarynames.wr.usgs.gov/Page/Categories "Categories for Naming Features on Planets and Satellites"]. US Geological Survey.</ref>

Merkurinin səthi təqribən 4,6 milyard il bundan əvvəldən etibarən [[kometa]] və [[asteroid]]lərin ağır zərbələrinə məruz qalmağa başladıbaşlamış və bu toqquşmalar [[Son dövr ağır toqquşmaları]]na, yəni 3,8 milyard il bundan əvvələ qədər davam etdietmişdir.<ref>Strom, Robert (1979). "Mercury: a post-Mariner assessment". Space Science Reviews. 24: 3–70. Bibcode:1979SSRv...24....3S. doi:10.1007/BF00221842.</ref> Bu toqquşmalar nəticəsində Merkurinin səthində görünən irili-xırdalı zərbə kraterləri formalaşmışdır.<ref name="qahk" /> Merkurinin sürtünmə təsiri yaradacaq qədər ciddi [[atmosfer]]i olmadığı üçün bu proses daha da asanlaşmışdır.<ref>Broadfoot, A. L.; S. Kumar; M. J. S. Belton; M. B. McElroy (July 12, 1974). "Mercury's Atmosphere from Mariner 10: Preliminary Results". Science. 185 (4146): 166–169. Bibcode:1974Sci...185..166B. doi:10.1126/science.185.4146.166. PMID 17810510.</ref> Bu müddət ərzində Merkuri vulkanik cəhətdən aktivdiaktiv idi. Kaloris hövzəsi kimi [[Ay]]dakı [[bazalt]] dənizlərinə bənzəyən yerlər [[maqma]] tərəfindən örtülmüşdür.<ref>Staff (August 5, 2003). [http://astrogeology.usgs.gov/maps "Mercury"]. U.S. Geological Survey.</ref><ref>Head, James W.; Solomon, Sean C. (1981). "Tectonic Evolution of the Terrestrial Planets". Science. 213 (4503): 62–76. Bibcode:1981Sci...213...62H. doi:10.1126/science.213.4503.62. PMID 17741171.</ref>

Merkurinin səthində kiçik kasa böyüklüyündə olan çuxurlardan tutmuş yüzlərlə kilometr diametrə sahib olan zərbə hövzələrinə qədər müxtəlif ölçülərdə kraterlər vardır. Merkurinin bütün bölgələrində həddən artıq sıradan çıxmış qədim krater qalıqları ilə yanaşı, hələ də şüalanmalar müşahidə olunan nisbətən gənc kraterlər müşahidə etmək mümkündür. Merkurinin kraterləri ilə [[Ay]]ın kraterləri arasında fərqlər vardır. Merkurinin kraterləri ecekta ilə örtülmüşdür və Merkurinin Aydan daha güclü olan cazibə qüvvəsi səbəbindən kraterlər nisbətən kiçikdir.<ref name="lkmh">Spudis, P. D. (2001). "The Geological History of Mercury". Workshop on Mercury: Space Environment, Surface, and Interior, Chicago: 100. Bibcode:2001mses.conf..100S.</ref> [[Beynəlxalq Astronomiya İttifaqı]]nın qaydalarına görə yeni kəşf olunmuş kraterlərə ən azı üç il əvvəl ölmüşdünyasını dəyişmiş və 50 il məşhur rəssam olmuş şəxslərin adları verilə bilər.<ref>Ritzel, Rebecca (20 December 2012). [https://www.washingtonpost.com/entertainment/theater_dance/ballet-isnt-rocket-science-but-the-twoarentmutually-exclusive-either/2012/12/20/83fae9d6-3e2b-11e2-ae43-cf491b837f7b_story.html "Ballet isn't rocket science, but the two aren't mutually exclusive, either"]. Washington Post. Washington DC, United States.</ref>

Merkurinin səthində bilinənməlum olan ən böyük krater 1550&nbsp;km diametrə sahib olanmalik Kaloris hövzəsidir.<ref>Shiga, David (January 30, 2008). [https://www.newscientist.com/article/dn13257-bizarre-spider-scar-found-on-mercurys-surface/ "Bizarre spider scar found on Mercury's surface"]. NewScientist.com news service.</ref> Zərbə o qədər güclü olduolmuşdur ki, Kaloris hövzəsi yaranarkən lava püskürmələri baş verdivermiş və kraterin ətrafı 2&nbsp;km hündürlüyündə konsentrik halqa ilə əhatə olunduolunmuşdur. Kaloris hövzəsinin yerləşdiyi yarımkürədəki mövqeyinə uyğun olan əks yarımkürədəki yerdə Qəribə ərazi olaraq tanınan qeyri-adi dağlıq ərazi vardır. Bir nəzəriyyəyə görə Kaloris hövzəsini yaradan zərbənin səbəb olduğu şok dalğaları planetin səthi üzərində hərəkət edərək əks tərəfdə qabığın qırışmasına və bu Qəribə ərazinin yaranmasına səbəb olmuşdur.<ref>Schultz, Peter H.; Gault, Donald E. (1975). "Seismic effects from major basin formations on the moon and Mercury". Earth, Moon, and Planets. 12 (2): 159–175. Bibcode:1975Moon...12..159S. doi:10.1007/BF00577875.</ref> Başqa nəzəriyyəyə görə isə Qəribə ərazinin yaranmasına Kaloris hövzəsindəki ecekta səbəb olmuşdur.<ref>Wieczorek, Mark A.; Zuber, Maria T. (2001). [http://sites.agu.org/ "A Serenitatis origin for the Imbrian grooves and South Pole-Aitken thorium anomaly"]. Journal of Geophysical Research. 106 (E11): 27853–27864. Bibcode:2001JGR...10627853W. doi:10.1029/2000JE001384.</ref>

Merkuridə geoloji cəhətdən iki növ fərqli düzənlik bölgələrzonalar vardır.<ref name="lkmh" /><ref name="nmjh">Wagner, R. J.; Wolf, U.; Ivanov, B. A.; Neukum, G. (October 4–5, 2001). Application of an Updated Impact Cratering Chronology Model to Mercury' s Time-Stratigraphic System. Workshop on Mercury: Space Environment, Surface, and Interior. Proceedings of a workshop held at The Field Museum. Chicago, IL: Lunar and Planetary Science Institute. p. 106. Bibcode:2001mses.conf..106W.</ref> Bunlardan birincisi kraterlərin daxilində olan düzənliklərdir.<ref name="lkmh" /> İkinci növ olan hamar düzənliklər isə müxtəlif ölçülərdə çökəkliklərin [[lava]] ilə doldurulması nəticəsində yaranmışdır və [[Ay]]dakı [[bazalt]] dənizlərinə oxşayır. Xüsusilə də, Kaloris hövzəsinin ətrafı geniş ölçülü halqa ilə əhatələnmişdir. Aydakı bazalt dənizlərindən fərqli olaraq Merkurinin krater içində yerləşən düzənlikləri ilə hamar düzənliklər eyni albedoya sahibdirmalikdir. Bütün xüsusiyyətlərinin vulkanik olmamasına baxmayaraq yerləşməsi, quruluşu və yuvarlaqlığı vulkanik mənşəli olmasını deməyə əsas verir.<ref name="lkmh" /> Merkurinin bütün hamar düzənlikləri Kaloris hövzəsindən əhəmiyyətli dərəcədə gec formalaşıb. Kaloris hövzəsinin səthində geoloji olaraq ayrı dövrlərə aid mərtəbəli yerlər vardır. Bura çoxbucaqlı naxışlı silsilələr və qırıqlar tərəfindən hissələrə ayrılmışdır. Bunların vulkanik lavalar yoxsa zərbənin gücü səbəbindən formalaşması məsələsi dəqiq deyildir.<ref name="lkmh" />

Kaloris hövzəsinin cənub qərbində yerləşən əhatəsiz təzyiq bölgəsində diametri 8&nbsp;km olan və 9 vulkan kraterinə sahibmalik olan yer vardır.<ref name="asdf">Rothery, David A.; Thomas, Rebeca J.; Kerber, Laura (1 January 2014). [http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0012821X13005864 "Prolonged eruptive history of a compound volcano on Mercury: Volcanic and tectonic implications"]. Earth and Planetary Science Letters. 385: 59–67. Bibcode:2014E&PSL.385...59R. doi:10.1016/j.epsl.2013.10.023.</ref> Bu səbəbdən də bura kompleks vulkandır. Alimlər vulkanların dəqiq yaşını bilməsə də, onların milyardlarla il əvvəl formalaşdığı ehtimal olunur.<ref name="asdf" />

Merkurinin səth istiliyi orta enliklərdə -173 [[Selsi şkalası|°C]]-dən 427 [[Selsi şkalası|°C]]-yə qədər dəyişir.<ref>Prockter, Louise (2005). Ice in the Solar System (PDF). Volume 26. Johns Hopkins APL Technical Digest.</ref> Heç vaxt Günəş işığı düşməyən yerlərdə istilik -136 [[Selsi şkalası|°C]]-yə qədər düşür.<ref name="uhj" /> Bu qədər kəskin istilik fərqinin olmasının səbəbi Merkurinin istiliyi saxlaya biləcək dərəcədə ciddisıx [[atmosfer]]ə sahibmalik olmamasıdır. Merkuridə gündüz olduğu zaman səth həddən artıq isinir, gecə olduqda isə kəskin soyuyur. Qeydə alınmış ən yüksək istilik göstəricisi olan 427 [[Selsi şkalası|°C]]-yə Merkuri gündüz vaxtı [[Günəş]]ə ən yaxın olduğu zaman çatır.<ref>Lewis, John S. (2004). Physics and Chemistry of the Solar System (2nd ed.). Academic Press. p. 463. ISBN 0-12-446744-X.</ref> Merkurinin səthinə düşən Günəş işığı miqdarı 4,59-10,61 arasında dəyişir.<ref>Lewis, John S. (2004). [https://books.google.az/books?id=ERpMjmR1ErYC&pg=RA1-PA461&redir_esc=y&hl=en Physics and Chemistry of the Solar System]. Academic Press. ISBN 978-0-12-446744-6.</ref>

Merkuri səthindəki gündüz istiliyinin çox yüksək olmasına baxmayaraq, müşahidələr Merkuridə böyük ehtimalla [[buz]] ola biləcəyini göstərdi. Merkurinin qütb ərazilərində Günəş işığının heç vaxt birbaşa düşmədiyi dərin kraterlər vardır. Bu bölgələrdə istilik təqribən -170 [[Selsi şkalası|°C]]-dən aşağıdır ki, bu da [[Yer]]in orta istilik göstəricisindən çox aşağı bir göstəricidir.<ref>Ingersoll, Andrew P.; Svitek, Tomas; Murray, Bruce C. (1992). "Stability of polar frosts in spherical bowl-shaped craters on the moon, Mercury, and Mars". Icarus. 100 (1): 40–47. Bibcode:1992Icar..100...40I. doi:10.1016/0019-1035(92)90016-Z.</ref> Buz radarın göndərdiyi dalğaları yüksək əks etdirmə xüsusiyyətinə sahibdirmalikdir. 1990-cı illərin əvvəllərində 70 metrlik Qoldston Günəş Sistemi Radarı və VLA ({{Dil-en|Very Large Array}}) tərəfindən aparılan müşahidələr nəticəsində qütblərə yaxın yerlərdə radar dalğalarını yüksək əks etdirmə xüsusiyyətinə sahib yerlər olduğu məlum olmuşdur.<ref>Slade, M. A.; Butler, B. J.; Muhleman, D. O. (1992). "Mercury radar imaging – Evidence for polar ice". Science. 258 (5082): 635–640. Bibcode:1992Sci...258..635S. doi:10.1126/science.258.5082.635. PMID 17748898.</ref> Bu əks etdirmənin tək səbəbi [[buz]]un mövcudluğu ehtimalı olmasa da, [[astronom]]lar tərəfindən buzun olması ehtimalı yüksək qiymətləndirilir.<ref>Williams, David R. (June 2, 2005). [http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/ice/ice_mercury.html "Ice on Mercury"]. NASA Goddard Space Flight Center.</ref>

Merkuri uzun müddət ərzində əhəmiyyətli səviyyədə [[atmosfer]]i saxlaya bilməyəcək qədər isti və kiçik cazibə qüvvəsinə sahibmalik olan planetdir. Planetin sahibmalik olduğu incə ekzosfer təqribən 0,005 pikobar [[atmosfer təzyiqi]]nə sahibdir<ref name="sdbnh" /> və tərkibində [[Hidrogen]], [[Helium]], [[Oksigen]], [[Natrium]], [[Kalsium]], [[Kalium]] və az sayda digər maddələr vardır.<ref>Domingue DL, Koehn PL, et al. (2009). "Mercury's Atmosphere: A Surface-Bounded Exosphere". Space Science Reviews. 131 (1–4): 161–186. Bibcode:2007SSRv..131..161D. doi:10.1007/s11214-007-9260-9.</ref> Merkurinin ekzosferi sabit deyildir. SahibMalik olduğu maddələri daima itirir və itirilən maddələr müxtəlif mənbələrdən yenidən daxil olur. [[Hidrogen]] və [[Helium]] böyük ehtimalla [[Günəş küləyi]]ndən qaynaqlanır. Merkurinin qabığı içindəki [[radioaktivlik|radioaktiv]] maddələr zamanla çevrilərək [[Natrium]] və [[Kalium]] kimi maddələri əmələ gətirir. [[MESSENGER]] kosmik gəmisi tərəfindən yüksək miqdarda [[Kalsium]], [[Helium]], [[Hidroksid]], [[Maqnezium]], [[Oksigen]], [[Kalium]], [[Silisium]] və [[Natrium]] müəyyən edilmişdir. Su buxarının [[kometa]]lardan gəldiyi düşünülən [[buz]], qayalardan ayrılan [[Oksigen]] və [[Günəş küləyi]]nin təsirindən formalaşdığı ehtimal olunur. Merkuridə su ilə bağlı olan O⁺, OH⁻, and H₂O⁺ [[ion]]larının yüksək miqdarda müşahidə olunması təəccüblə qarşılanmışdır.<ref>Hunten, D. M.; Shemansky, D. E.; Morgan, T. H. (1988). [http://www.uapress.arizona.edu/onlinebks/Mercury/MercuryCh17.pdf "The Mercury atmosphere"] (PDF). Mercury. University of Arizona Press. ISBN 0-8165-1085-7.</ref><ref>Lakdawalla, Emily (July 3, 2008). [http://www.planetary.org/blogs/emily-lakdawalla/2008/1536.html "MESSENGER Scientists 'Astonished' to Find Water in Mercury's Thin Atmosphere"].</ref> Çünki alimlər bu [[ion]]ların [[Günəş küləyi]] tərəfindən Merkuridən uzaqlaşdırıldığını düşünürdü.<ref>Zurbuchen TH, Raines JM, et al. (2008). "MESSENGER Observations of the Composition of Mercury's Ionized Exosphere and Plasma Environment". Science. 321 (5885): 90–92. Bibcode:2008Sci...321...90Z. doi:10.1126/science.1159314. PMID 18599777.</ref><ref>[http://newswise.com/articles/view/542209/ "Instrument Shows What Planet Mercury Is Made Of"]. University of Michigan.</ref>

Merkuri kiçik ölçüsü və yavaş hərəkətinə baxmayaraq əhəmiyyətli və kürəvi [[maqnit sahəsi]]nə sahibdirmalikdir. [[Mariner 10]] kosmik gəmisinin apardığı müşahidələr nəticəsində Merkurinin maqnit sahəsinin [[Yer]]in maqnit sahəsinin 1,1%-i gücündə olduğu məlum olmuşdur. Maqnit sahəsinin gücü Merkurinin ekvatorial bölgələrində 300 [[Tesla (ölçü vahidi)|nT]]-ya bərabərdir.<ref>Seeds, Michael A. (2004). Astronomy: The Solar System and Beyond (4th ed.). Brooks Cole. ISBN 0-534-42111-3.</ref><ref>Williams, David R. (January 6, 2005). [http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/planetfact.html "Planetary Fact Sheets"]. NASA National Space Science Data Center.</ref> Yerin maqnit sahəsində olduğu kimi, Merkurinin maqnit sahəsi də ikiqütblüdür.<ref name="rfgty" /> Yerdən fərqli olaraq Merkurinin maqnit qütbləri demək olar ki, planetin öz oxu ətrafında dönməsifırlanması ilə nizamlanır.<ref name="mjnkl">Staff (January 30, 2008). [http://messenger.jhuapl.edu/gallery/sciencePhotos/image.php?page=2&gallery_id=2&image_id=152 "Mercury's Internal Magnetic Field"]. NASA.</ref> Həm Mariner 10, həm də MESSENGER kosmik gəmisinin apardığı müşahidələr nəticəsində Merkurinin maqnit sahəsinin güc və forma cəhətdən sabit olduğu məlum olmuşdur.<ref name="mjnkl" />

Merkuri [[Günəş sistemi]]nə daxil olan [[planet]]lər içindəiçərisində ən elliptik orbitə sahib olandır. Merkurinin [[Günəş]]ə ən yaxın olduğu nöqtədə Günəşlə arasında 46 milyon km, ən uzaq olduğu nöqtədə isə 70 milyon km məsafə vardır. Merkuri Günəş ətrafında 87,969 günə (~88 gün) hərəkət edir. Merkuri öz oxu ətrafında [[Günəş]] ətrafındakı hərəkətinə nəzərən yavaş hərəkət edir. Merkurinin Günəş ətrafındakı hərəkəti öz oxu ətrafındakı hərəkəti ilə 3:2 nisbətində rezonansdadır.<ref name="ikl" /> Merkuri öz oxu ətrafında 176 Yer gününə uyğun olan bir vaxtda hərəkət edir və yavaş hərəkət kəskin istilik fərqinə səbəb olur.<ref>"Space Topics: Compare the Planets: Mercury, Venus, Earth, The Moon, and Mars". Planetary Society.</ref> Merkuri ekliptikin müstəvisi ilə 7°-li bucaq əmələ gətirir.<ref>Espenak, Fred (April 21, 2005). [http://eclipse.gsfc.nasa.gov/transit/catalog/MercuryCatalog.html "Transits of Mercury"]. NASA/Goddard Space Flight Center.</ref>

Merkurinin meyillik göstəricisi 0,027 kimi çox aşağı bir göstəricidirqiymətdir<ref name="adrtg">Margot, J. L.; Peale, S. J.; Jurgens, R. F.; Slade, M. A.; et al. (2007). "Large Longitude Libration of Mercury Reveals a Molten Core". Science. 316 (5825): 710–714. Bibcode:2007Sci...316..710M. doi:10.1126/science.1140514. PMID 17478713.</ref> və demək olar ki, sıfıra bərabərdir.<ref>Biswas, Sukumar (2000). Cosmic Perspectives in Space Physics. Astrophysics and Space Science Library. Springer. p. 176. ISBN 0-7923-5813-9.</ref> Misal üçün deyək ki, Merkuridən sonra ən az meyilliyə sahibmalik olan [[Yupiter (planet)|Yupiterd]]ə bu göstəricidi 3,1-ə bərabərdir. Bu səbəbdən də Merkurinin qütbləri ətrafındakı 2,1°-lik yerə heç vaxt Günəş işığı düşmür.<ref name="adrtg" />

Merkurinin qəribə dönüşününfırlanmasının maraqlı nəticələri vardır. Planet öz oxu ətrafında dönüşünüfırlanmasını tamamladığı 58,7 günlük müddətdə [[Günəş]] ətrafındakı hərəkətinin də ⅔-ni tamamladığı üçün Günəşin görünən hərəkəti daha yavaşdır.<ref name="ikl" /> Bu səbəbdən də Merkuridə Günəşin batdığı yerdə yenidən görünməsi üçün 176 [[Yer]] gününə bərabər bir müddət lazımdır.<ref name="ikl" /> Bir Yer ili iki Merkuri gününə bərabərdir. Bundan başqa həddən artıq elliptik orbit səbəbindən dəyişən orbit sürəti planetin [[Günəş]] ətrafındakı bucaq sürətinin bəzən öz oxu ətrafındakı bucaq sürətini keçməsinə, yəni Günəşin görünən hərəkətinin əks yönə dönməsinə səbəb olur. Planetin bu cür elliptik orbitə sahibmalik olması səbəbindən Merkuri Günəş ətrafında dönərkən Günəşin görünən ölçüsü də dəyişir. Bu səbəbdən Merkuridən keçən bir gün daha da mürəkkəb xarakter daşıyır.<ref name="dcvgb">Liu, Han-Shou; O'Keefe, John A. (1965). "Theory of Rotation for the Planet Mercury". Science. 150 (3704): 1717. Bibcode:1965Sci...150.1717L. doi:10.1126/science.150.3704.1717. PMID 17768871.</ref>

Merkuri [[Günəş]] ətrafında təqribən 88 günlük hərəkəti və 116 günlük qovuşma dövrü ilə göydəki görünən hərəkətini ildə üç dəfə təkrarlayır. Merkuri Günəşə yaxın olduğu üçün parlaq işıq səbəbindən onu müşahidə etmək çətindir. Merkuri -1,9 [[görünməgörünən böyüklüyüulduz ölçüsü]]<nowiki/>nə çata bilən parlaqlığı ilə bəzən parlaq [[ulduz]]lar, [[Saturn (planet)|Saturn]], [[Mars (planet)|Mars]] və hətta [[Yupiter (planet)|Yupiterd]]ən də daha işıqlı görünə bilməsinə baxmayaraq, heç vaxt qaranlıq göydə görülə bilmədiyi üçün hər qovuşma dövrünün ən çox bir neçə gün davam edən hissəsində adi gözlə müşahidə oluna bilir. Bu müşahidə şəraiti şərq uzunluğunda [[Günəş]]in batışına uyğun olan, qərb uzunluğunda isə Günəşin çıxmasından bir az əvvəlki vaxta uyğun olan müddətdə həyata keçir.<ref name="dvxcbcn">Kelly, Patrick, ed. (2007). Observer's Handbook 2007. Royal Astronomical Society of Canada. ISBN 0-9738109-3-9.</ref> Bu səbəbdən də hər 116 günlük müddətdə Merkuri bir dəfə göydə "axşam ulduzu", bir dəfə də "səhər ulduzu" kimi görünür.<ref name="asfgty">Menzel, Donald H. (1964). A Field Guide to the Stars and Planets. The Peterson Field Guide Series. Boston: Houghton Mifflin Co. pp. 292–293.</ref> Merkurinin orbitinin ekssentrikliyinin çox olması səbəbindən [[Yer]]dən ən yüksəkdə göründüyü enliklər 17,9°-27,8° arasında dəyişir. Buna baxmayaraq 28° belə rahat müşahidə üçün yetərli deyildir.<ref name="sfcxa">Walker, John. [http://www.fourmilab.ch/images/3planets/elongation.html "Mercury Chaser's Calculator"]. Fourmilab Switzerland.</ref><ref>"Mercury Elongation and Distance". Numbers generated using the Solar System Dynamics Group, [http://ssd.jpl.nasa.gov/horizons.cgi?find_body=1&body_group=mb&sstr=1 Horizons On-Line Ephemeris System]</ref> Xüsusilə də ekliptikin üfüqə daha yaxın olduğu [[qütb sahələri]]nə yaxın enliklərdən Merkurinin görülməsi çox çətindir. Bu səbəbdən də [[Yer]]dən baxan müşahidəçi [[ekvator]]a yaxınlaşdıqca Merkurinin Yer səmasından görünən yüksəkliyi də artmış olur. Merkurinin orbitinin olduqca elliptik olması səbəbindən Yerin cənub yarımkürəsində payızın başlanğıcına uyğun olan vaxtda, planetin mümkün ən yüksək qərb uzunluğu ilə 7°-lik meyilliyinin üst-üstə düşməsinə görə Merkurini müşahidə etmək üçün ən əlverişli vəziyyət yaranır. Eyni zamanda ən yüksək şərq uzunluğu ilə orbit meyilliyinin üst-üstə düşməsi cənub yarımkürəsində qış aylarında Merkurinin daha rahat müşahidə olunmasına imkan verir. Merkurinin orbitinin olduqca ekssentrik olması səbəbindən orbit sürəti hərəkət ərzində çox dəyişir və qovuşma dövrü [[Yer]]in Merkurinin orbitinə nəzərən vəziyyətinə görə bir neçə gün fərqlənə bilir.

[[Yer]]dən teleskopla baxıldığı zaman Merkuridə də [[Ay]] və [[Venera (planet)|Veneradak]]ı kimi fazalar olduğu müşahidə olunur. [[Günəş]]in Yer və Merkuri arasında olduğu müddət ərzində Merkurinin bütün səthi aydınlandığından səthi bədirlənmiş fazada olur. Bu müddət həm də uzaqlıq səbəbindən Merkurinin [[görünməgörünən böyüklüyüulduz ölçüsü]]<nowiki/>nün ən azkiçik olduğu dövrdür. Planetin [[Yer]]dən ən əlverişli şəkildə müşahidə olunduğu dövrdə Merkuri yarım dairə formasında görünür. Merkuri [[Günəş]] və [[Yer]] arasında qaldığı dövrdə isə qaranlıq üzünü göstərərək aypara şəklində müşahidə olunur. Ayparanın ən incə olduğu dövrlər Merkurinin Yerə ən yaxın olduğu və [[görünməgörünən böyüklüyüulduz ölçüsü]]<nowiki/>nün ən çoxböyük olduğu dövrlərdir. Buna baxmayaraq bu dövrdə Günəş şüaları Merkurinin görünməsinə əngəl törədir.<ref>Three Ford, Dominic. The Observer's Guide to Planetary Motion: Explaining the Cycles of the Night Sky. Springer: Dordrecht, 2014.</ref><ref>One Schaaf, Fred. The 50 Best Sights in Astronomy and How to See Them: Observing Eclipses, Bright Comets, Meteor Showers, and Other Celestial Wonders. Hoboken, NJ: John Wiley, 2007.</ref>

Merkuriyə aid bilinənməlum olan ən qədim yazılı məlumatlar [[Mul.Apin]] [[mixi yazı]]lı gil lövhəciklərində tapılmışdır. Ehtimal olunur ki, bu tapıntı [[e.ə. XIV əsr]]ə aid [[Assuriya]] [[astronom]]larının müşahidələrinə əsaslanır.<ref>Schaefer, Bradley E. (2007). "The Latitude and Epoch for the Origin of the Astronomical Lore in Mul.Apin". American Astronomical Society Meeting 210, #42.05. American Astronomical Society. 38: 157. Bibcode:2007AAS...210.4205S.</ref> Mul.Apin gil lövhəciklərində Merkurini ifadə etmək üçün Udu.İdim.Gu\u4.Ud mixi yazılarından istifadə olunur ki, bu da ''tullanan planet'' mənasını verir.<ref>Hunger, Hermann; Pingree, David (1989). "MUL.APIN: An Astronomical Compendium in Cuneiform". Archiv für Orientforschung. Austria: Verlag Ferdinand Berger & Sohne Gesellschaft MBH. 24: 146.</ref> Merkuri haqqında [[Babil]] astronomlarının qeydləri [[e.ə. I minillik|e.ə. I minilliy]]ə aiddir. Babil mifologiyasında Merkuri [[Nabu]] adlanırdı və onun tanrılardan xəbər gətirdiyinə inanılırdı.<ref>Staff (2008). [http://www.messenger-education.org/elusive_planet/ancient_cultures_2.php "MESSENGER: Mercury and Ancient Cultures"].</ref>