Sintaksis: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 1:
'''Sintaksis''' ({{lang-gr|syntaxis}}) — [[qrammatika]]nın bir bölməsi. Hərfi mənası yunancadan tərcümədə "tərtib etmək" deməkdir. Sintaksisdə söz birləşmələri və cümlələr öyrənilir.
İki ve daha artıq müstəqil leksik mənalı sözün məna ve qrammatik cəhətdən birləşməsinə söz birləşməsi deyilir. Məsələn : agıllı uşaq, Vətəni sevmək, Vətəni qoruyan əsgər və s.
 
{{iş gedir}}
Qeyd: söz birləşmələri ən az iki müstəqil leksik mənalı sözdən əmələ gəlir.Buna görə də tərkibi feillər ( dost olmaq, kömək etmək və s. ) , həmçinin "evə doğru , sənin üçün " və s.qoşmalı sözlər söz birləşməsi sayılmır.
'''Sintaksis''' ({{lang-gr|syntaxis}}) — [[qrammatika]]nın bir bölməsişöbəsidir. Hərfi mənası yunancadan tərcümədə "tərtib etmək" deməkdir. SintaksisdəSintaksis söz birləşmələri, cümləcümlələrmətni öyrəniliröyrənir.
 
== Etimologiyası ==
{{dilçilik-qaralama}}
Sintaksis sözü Qədim Yunan dilində σῠ́ντᾰξῐς (súntaxis) birləşmə, tərtibat deməkdir.
Sintaksis sözü dilin sintaktik quruluşu və dilin sintaktik quruluşundan bəhs edən elm mənalarında işlənir.
 
== Tarixi ==
Dilçilik tarixində Sintaksisə aid ilk məlumatlara Qədim Hind dilçiliyində rast gəlmək olar. Hind qrammatikalarında sintaksisə də müəyyən yer verilmişdir. Bu bölmədə hal, zaman və şəkil formalarının işlənmə qaydaları göstərilmişdir. Antik dilçiliyin ikinci qolunu təşkil edən İskəndəriyyə qrammatikası məktəbinin nümayəndələri sintaksis məsələləri ilə məşğul olmuşlar. Frakiyalı Dionisinin cümləyə verdiyi tərif 2000 ildən artıqdır ki, kiçik dəyişikliklələ normativ qrammatikalarda yaşamaqdadır.
 
Dilçilik elmində sintaksis məsələlərinə ilk dəfə XVII-XVIII əsrlədə Fransada folalaşmış Por-Royal qrammatikası nümayəndələri toxunmuşlar. Por-Royal monastrının rahibləri olan A.Arno məntiqçi, Lanslo isə dilçi idi. Onların 1660-cı ildə nəşr etdirdikləri “Ümumi rasional qrammatika” kitabı fonetika və qrammatika hissələrindən, qrammatika isə öz növbəsində, morfologiya və sintaksis bölmələrindən ibarətdir. Sintaksis bəhsində ikiüzvlü və üçüzvlü vahidlərdən danışılır.
 
1871-1888-ci illərdə Gənc qrammatiklər məktəbinin nümayəndəsi Bertold Delbryuk və F. Vindşin birlikdə yazdığı beşcildlik “Sintaktik tədqiqatlar” əsərində Sintaksis məsələlərinə gəniş yer verilmişdir.
 
Azərbaycan dilçiliyində isə K.Abdullayevin “Azərbaycan dili sintaksisinin nəzəri problemləri” , Q.Kazımovun “Müasir Azərbaycan dili. Sintaksis”, B.Xəlilovun “Müasir Azərbaycan dili (Sintaksis)” Ə.Abdullayev, Y.Seyidov və A.Həsənovun birgə yazdığı “Müasir Azərbaycan dili. Sintaksis” kitablarında və digər müəlliflərin əsərlərində, müxtəlif namizədlik dissertasiyalarında, müasir elmi ədəbiyyatda çap olunan məqalələrdə Sintqaksis məsələlərinə aydınlıq gətirilmişdir.
 
== Haqqında ==
Sintaksis dilin qrammatik quruluşu haqqında elm olub sintaktik vahidlər sistemini ( Söz birləşmələri, Cümlələr, mürəkkəb sintaktik bütövlər) sintaktik vahidlərin qurulması və bağlanma vasitələrini öyrənir.
Dilin sintaktik quruluşu sözlərin söz birləşməsi və cümlə şəklində əlaqələnməsi qaydalarının məcmusu və sistemidir. Qrammatikanın bir şöbəsi olan sintaksis isə sözlərin söz birləşməsi və cümlə, cümlələrin mətn şəklində əlaqələnməsi qaydalarından bəhs edən elmdir.
Söz birləşmələri- iki və daha atıq leksik mənalı sözün məna və qrammatik cəhətdən birləşməsinə deyilir. Köməkçi nitq hissələri də söz birləşməsində iştirak edə bilər, lakin söz birəşməsinin tərəfi ola bilməz.
Ayrı-ayrı sözlər kimi, söz birləşmələri də əşya və hadisələri adlandırır. Sintaksisi söz birləşmələrinin quruluş modelləri, növləri, qrammatik əlamətləri, mürəkkəb söz və cümlə yaradıcılığında rolu ətraflı nəzərdən keçirilir.
Sintaktik əlaqələr – Söz birləşməsi və cümlələr iki cür əlaqə ilə əlaqələnir. Məna əlaqəsi və Sintaktik əlaqə. Sintaktik əlaqələrin də iki növü var: tabesizlik əlaqəsi və tabelilik əlaqəsi.
Cümlə- bitmiş fikir ifadə edən söz və ya söz birləşməsinə deyilir. İntonasiyasına görə cümlənin 4 növü vardır: Nəqli, Sual, Əmr, Nida cümlələri.
Cümləni təşkil edən sözlər müəyyən cümlə üzvü olur. Mübtəda və Xəbər cümlənin baş üzvləri, Təyin, Tamamlıq, Zərflik isə cümlənin ikinci dəəcəli üzvləridir. Mübtəda və Xəbər cümlənin qrqammatik əsasını təşkil edir.
Cümlə quruluşuna görə sadə və mürəkkəb ola bilər. Mürəkkəb cümlələr də tabeli və tabesiz mürəkkəb cümlələrə ayrılır. Sadə cümlənin bir qrammatik əsası olur. Mürəkkəb cümlənin iki və daha artıq qrammatik əsası ola bilər.
 
[[Kateqoriya:Filologiya]]