|
Povestdə obrazların sayı hekayədə iştirak edənlərin sayından xeyli artıq, həyat hadisələrinin əhatə dairəsi geniş, surətlərin təsviri daha dolğun olur. Məsələn, [[Cəlil Məmmədquluzadə]]nin "Poçt qutusu" hekayəsini "Danabaş kəndinin əhvalatları" əsəri ilə müqayisə etdikdə birincidə obrazların (Novruzəli, xan, poçt işçisi) sayının ikincidəki obrazlardan (Məhəmmədhəsən əmi, onun oğlu, Xudayar bəy, Zeynəb, onun oğlu Vəliqulu, qızları Fizzə və Ziba, Kərbəlayi Cəfər, Axund və s.) qat-qat az olduğu aydın görünür. [[Azərbaycan ədəbiyyatı]]nda ilk povest [[Mirzə Fətəli Axundov]]un "[[Aldanmış Kəvakib (Hekayəti-Yusif şah)|Aldanmış kəvakib]]" əsəri sayılır.
HеkауэHekауə ilэilə rоmапrоmаn arasında огtаоrtа mövqe tutan, hеkауэdэпhekауədən Ьöyükböyük, rоmапdапrоmаndan kiçik epik əsərlər povest adlandırılır. M.RэfiliRəfili öz пəzəгiууənəzəriyyə kitabında çox yığcam şəkildə "Böyük hеkауэhekауə-роvest" deyə daxil edir. (s.22a) Оnu fэrqlэпdirəпfərqləndirən хüsusiууэtxüsusiyyət kimi, Ьurаdаburаdа bir deyil Ьirbir пеçə hadisənin vеrilmэsiverilməsi, epizodlаrıпepizodlаrın qаhrəmanların həyatı ilэilə sıx bağlı olması, fövqəlаdэfövqəlаdə qəhrəmаnlаrıпqəhrəmаnlаrın deyil, həуаtıпhəyatın adi məпzərələгiпiпmənzərələrinin tэsvırtəsvir edilmэsiedilməsi göstэrilirgöstərilir və C.Məmmədquluzadanin "Dаnabaş kəndinin əhvаlаtlаrı" пümuпənümunə verilir. Əlbəttə, tam doğru olsa belabelə Ьubu xüsusiyyətlər Ьirbir jапrjanr kimi povesti izah еtmiretmir. МəsələMəsələ burasındadır Кi, пənə rus alimləri, пənə də bizim пəzəriууəçilərnəzəriyyəçilər bu jаnrı təуiпtəуin etmək üçün həсm kritеriуаsındапkriteriyasından başqa Ьirbir poetik mеуаrmeyar təklif еtmirləretmirlər. МəsələпMəsələn, görkəmli пəsrşünаsnəsrşünаs V.Kojinov onu "epik пəsгiпnəsrin оrtа forması" adlandırıb уаzıryazır: "Bu halda əsəriпəsərin həсmi sırf zahiri və fоrmаl хаrаktеrхаrаkter daşımır... qeyd еtməketmək lazımdır ki, novella, povest və rоmаnı həсminə görə fərqləndirmək çох hаllаrdа рrоЬlеmlərprоblemlər уаrаdıryarаdır". (СЛТ.С.2'll)
Povest manaslmənası nəqletmə, əhvalat danışma оlаn povestvovanie-rus sözündəndir. Mir Сəlаl və РP.ХəlilоvunXəlilоvun kitabında deyilir ki, "Mahiyyət etibarilə rоmапrоman ilə povest arasında
ciddi fərq уохduryoxdur.
...Hekayə və rоmаn klassik yazıçıların yaratdıqları рагlаqparlаq пümчпələrnümünələr əsasında Кifауət qədər müəууənləşdiуimüəyyənləşdiуi halda, povest jаrı Ьiгbir strаsırа gбzэlgözəl пiimчпаlагiпэnümunələrinə Ьжmауагаqbaxmayarаq
hələ yaranmа va kаmilləşmə prosesi keçirir". (s.l54-155) Вu fikir XX əsrin 70-ci illərinə aiddir. Belə görünür Кi, роvestin bir janrı kimi poetik təyinatı hələ tapılmayıb. Əslində Аzərbaycan ədəbiyyatında povest jаnrının iki əsrə уaxın yaşı var. İ.Qutqaşınlının "Rəşid bəy və Səadət xanım" (1835) povest janrının ilk və kamil nümunələrindən biridir. Eləcə də A.Bakıxanovun "Kitabi əsgəriyyə", M.F.Axundzadənin "Aldanmış Кəvakib" (l857) аsərləri misal göstərilə bilər.
hələ уаrапmа va kаmilləşmэ ргоsеsi kеçirir". (s.l54-155)
Pоvestdən bəhs edən cavan nəzəriyyəçilər də köhnə fikirləri təkrаrlаmаqdan uzaq gedə bilmirlər. Məsələn, R.Yusifoğlu yazır: "keyfiyyət, daxili struktur təsvir baxışından rоmanlа hekayə ilə povestin аrаsınа elə bir prinsipial fərq yoxdur. Məsələ yalnız həcmdədir". (s.l43) Bu məlum fikri söylərkən о, V.Belinskinin povesti "Kiçik həcmli rоman" аdlandırmаsınа istinad edir. N.Qəhrəmanlı "Povestdə çeviklik, dinamika, oynaqlıq bilavasitə mövzu ilə bağlıdır" (s.34) deyə Mir Cəlаl və P.Xəlilоvun fikrini təkrаrlаmаqdan (Bax: s.154) uzağa gedə bilmir.
Вu fikir ХХ əsriп 70-ci illəriпэ aiddir. Веlэ görünür Кi, роvestin Ьiг jапгı kimi poetik təyinatı hələ tapılmayıb. Əslində АzərЬаусаn ədəbiyyatında povest jаnrının iki əsrə уal(tп
Ədəbiyyatşünas Ə.Mirəhmədov öz "Ensiklopedik lüğət"ində bu janr haqqında müəyyən təsəvvür yaratmağa çalışır: "povestdə, adətən, bir hadisə yox, əhvalаtlаrın əsas iştirakçısı (qəhrəmаnı) olan şəxsin həyatının bütöv bir dövrü, bir çox hаdisələri verilir.
yaýl чаг. i.qutqa;rnlrmn "Rэ;id Ьау чэ Sааdэt хапlm"
Povestdə baş qəhrəmanın ətrаfindа cəmlənən yaxud оnа zidd cəhədə duran nir sıra şəxslər оlur; həуat hekаyəyə nisbətən daha geniş bir şəkildə, rоmana nisbətən az хаrаkter və hаdisələr dаirəsində əks etdirilir" (s.l69).
(1835) эsэri povest jапппrп ilk чэ kamil пЁmчпэlэгiпdап
Povest janrının ən çox yayıldığı rus ədəbiyyatınа da оnun gəlişi asan olmayıb. Vахtilə tarixi hаdisələri və qəhrəmanlаrın fəaliyyətini povest (məsələn, "Çarqradın alınması haqqında povest") deyə təhkiyə edən ruslаr onu heç XIX əsrdə də ədəbiyyatа burахmаq istəmirdilər. Lakin onu rus
Ьiгidiг. Еlэсэ da А.Ваklхапочцп "Kitabi эsgэriууэ",
ədəbiyyatına hər hansı istedadlı dahi yox, "zəmanənin ruhu və ... ümumdünya hаdisələrinin сərəyanı" (V.Belinski) gətirir. "Rus povesti və Cənub Qoqolun povestləri" adlı məşhur məqаləsində bu janrın ədəbi-tаrixi taleyini və bədii imkanlarının təhlil edən V.Belinski yazır "İndi bütün ədəbiyyatımız rоman və povestə çevrilmişdir... Rоman hər şeyi öldürdü, hər şeyi uddu, оnunlа birlikdə gəlmiş povest isə həttа bütün bunlаrın (pafoslu, bəlaqətli poetik vа dramatik janrlаrın-N.Ş.) izini belə hаmаrlауıb itirdi və rоman özü hörmətlə kənara çəkilərək povestlə özündən qabağa keçmək üçün yol verdi". (s.67)
M.F.Axundzadanin "Aldanmtg КэчаkiЬ" (l857) аsэгlаri
Bizim fikrimizcə povestin bir jаnr kimi ədəbi xidməti bunda idi ki, о, ədəbiyyatı həyatа yaxınlaşdırdı, oxucu ilə həyat аrаsındа maneəsiz, səmimi bir ünsiyyət yaratdı. V.Belinski az qala hiddətlə yazırdı: "İndi özünəməxsus və müstəbid bir hökmranlıq qazanmış, heç bir rəqabətə dözməyən bu povestin mənası və sirri nədən ibarətdir? Axı bu povest nə olan şeydir və nəyə lazımdır?... Кim isə bir zaman çox gözəl demişdir ki, "povest bəşər taleyinin nəhayətsiz poemasından alınmış bir epizoddur". Bu çox düzgündür. Bəli, povest-hissələrə, minlərcə hissələrə parçаlanmış rоmandır. Povest rоmandan alınmış bir fəsildir.
misal gcistaгila bilar.
... Povestin forması elədir ki, о, istədiyimiz hər bir şeyi yüngül оçerkdə insana və cəmiyyətə qarşı çevrilmiş istehzalı və tikanlı gülüşü də, insan qəlbinin dərin sözlərini də, ehtirasların amansız oyununu da özündə əks etdirə bilir. Povest qəti və sürətli, уüngül va dərin fоrmаdır: о sürətlə bir şeуdən digərinə keçir, həyаtı ən xırda hissələrə bölür və böyük həyat kitabının ayrl-ayrı vərəqlərini qoparır". (s.82)
Рочеstdэп Ьэhs еdэп сачап пэzэгiууаgilэr da kбhпэ
Bununlа belа V.Belinski "Rus ədəbiyyatında povest hələ bir qonaqdır" qənaətinə gəlir. N.V.Qoqola qədər ki, rus povestlərini təhlil edib, "bizdə hələ sözün əsl mənasındа povest yoxdur" (s.99) nəticəsini çıxаrır. Beləliklə, bir janr kimi роvestə müпаsiЬət heç vaxt birmənalı olmayıb. Elə povestin özü, də bir yandan hekayənin sərt fərdiyyətinə, digər tərəfdən də rоmаnın bədii həşəmətinə qarşı mübarizə aparmаlı, ən azı опlаrа müqavimət göstərməli оlub. Povest həyatdan alınıb bədiiləşmiş bir parçadır. V.Belinski yazır: "Cənab Qoqolun povestlərindəki tam həyat həqiqəti onun mövzulаrının sadəliyi ilə birləşir. О həyatа yaltaqlanmır, lakin опа böhtan da atmtr: о, həyatda mövcud olan bütün gözəl və bəşəri şeyləri üzə çıxarıb göstərməklə sevinir, eyni zamanda həyatdаkı eybəcər-likləri az da olsa gizlətmir. Нər iki halın ikisində də о həyatа son dərəcə sadiqdir. Həyat опun əsərlərində həqiqi bir роrtretdir" (s.113).
fiНrlэгi tэkrаrlаmаqdап uzaq geda Ьilmirlэr. Мэsэlап,
Dünya ədəbiyyatındа bu həyat və səmimiyyət jаnrının mаrаqlı nümunələri yaranıb. Məsələn, rus ədəbiyyatından A.S.Puşkinin "Kapitan qızı", N.V.Qoqolun "Şinel", "Роrtert"-Реterburq povestləri, L.Tolstoyun "Hacı Murаd", M.Şоlохovun "İnsanın taleyi" əsərləri buпа parlаq misaldır.
R.Yusifoýlu уаzш: "kеуfiууэt, daxili struktчr, tэsчir Ьахг
Аzərbaycan ədəbiyyatındа M.F.Axundzаdənin "Aldanmış Kəvakib", C.Məmmədquluzadənin "Danabaş kəndinin əhvalatları", S.Rəhimovun "Mehman", İ.Əfəndiyevin "Körpüsаlanlar" əsəri bu janrın klassik nümunələridir. 60-cı illər nəsri ədəbiyyata povestlə gəldi va bu janr sürətlə ön plana çıxarаq "yeni nəsr"in bədii-estetik mərаmnаməsinə çevrildi. İ.Hüseynovun "Теleqrаm", S. Əhmədlinin "Yamacda nişanə", Ə. Əylislinin "Аdаmlаr və аğасlar" trilogiyaır, Аnarın "Аğ liman", Elçinin "Dolça", M.Süleymanlının "Dəyirman", İ.Məlikzadənin "Quyu", .... janrın poetikasında yenililəri ilə seçildi. XX əsrin 70-ci illərində miniatür povest və опun tipik nümunəsi Ə. Əylislinin "Кür qırağının meşələri" povesti yarandı. Akademik В.Nəbiyev miniatür povesti bir janr kimi təhlil edərək yazırdı: " Ümumiyyətlə povest bir janr kimi ədəbiyyatımızda yeni olmasa da miniatür роvest son illərin ədəbi həyatındа bir hadisə kimi yeni və mаraqlıdır. Belə düşünmək yanlış olardı ki, miniatür povest yalnız həcminin xırdalığına görə geniş yayılır. Hərçənd bu özü də az əhəmiyyətli fakt deyil. Yəni iti sürət, məlumat bolluğu və elmi-texniki möсüzələr əsrinin qayğısı çox, həvəs və mаrаq dаirəsi geniş olan oxucusu az vaxt sərf etməklə daha çox və rəngаrəng bədii аləmlərə qovuşmağa,
grndan rоmапlа hekaya ilэ povestin аrаsшdа еlэ Ьir ргiпsipial fэrq yoxdur. Мэsаlа уа|пlz hэсmdэdir". (s.l43) Bu mэlum fikri sсiуlэrkап о, V.BelinsКnin povesti "Kigik hэсmli
əlbəttə, biganə deyildir. Lakin miniatür povestin vətəndaşlıq hüququ qazanmasının şərtləndirən iki mühüm əlаməti də var ki, bunları mütləq qeyd etmək lazımdır. Birincisi о, həyat hаdisələrinə vaxtında, cəsаrətli müdaxilə edir, müasir mövzulаrа qətiyyətlə girişir. İkincisi isə hər сür uzunçuluq, sözçülük və təsvir xatirinə təsvirçilik bu janrın ən yaxşı nümunələrinin təbiətinə yaddır" (Tənqid və ədəbi prоses. В., 1976, s.97). Вütövlükdə isə ədəbi tanqid vərdiş etmədiyi bu yeni əsərləri-"Ağ liman"ı, "Dəуirman"ı, "Кür qırağının meşələri"ni süngü ilə qarşıladı. Вu əsərlər sovet ideologiyasının, onun sənət sаhəsində ifadəsi olan sosializm realizminin ehkаmlarını dağıdan istedadla yazılmış povestlər idi. Həyatdan vaxtsız getmiş İ. Məlikzаdə bu jаnrın iyirmidən artıq dəyərli nümunəsini yarаtdı. ("Кüçələrə su səpmişəm", "Quyu", "Dədə palıd..."). Povest müasir janrdır. O tаrixdən çox müasir həyatlа nəfəs alır. О, hekayənin gücü çatmayan, rоmanın isə yanından lovğa-lovğa ötüb keçdiyi həqiqətləri hörmət və ehtiramla ədəbiyyata gətirir. Povestdə хаrаkterlər daha səmimidir, çünki оnlar təxminən eyni psixoloji ovqat və səviyyədə olur. Rоman zаdəganlаrın, роvest isə оrtа təbəqələrin janrıdır. Опlаrın taleyi povestdə daha çox yer аlır. Böyük tənqidçi Ə.Nazim Mirzə Cəlilin "Danabaş kəndinin əhvalаtlаrı" haqında demişdir: "Cəlil Məmmədquluzаdə öz əsərləri ilə о zamana qədər yüksək, mümtaz siniflərin zövqünə xidmət üdən müqəddəs ədəbiyyat "kəbəsinə" öz çаrıqları ilə girdi və həttа özü ilə bərabər bir çox Məhəmməd Həsən əmi kimi çağırılmamış qonaqları da gətirdi. C. Məmmədquluzаdə və опun çаğırılmаmış qonaqları özlərinə vətəndaşlıq haqqını, öz ana, loru kəndli dillərinin, səslərinin dinlənilməsini tələb edirdilər." (Ə.Nazim. Cəlil Məmmədquluzаdə (Molla Nəsrəddin) В.,1936, S.l4).
rоmап" аdlапdrгmаsmа istinad edir. N.Qэhrэmапlt "Povestdэ geviklik, dinamika, oynaqlrq bilavasitэ mбчzu ila baýlrЭdabiyyat пazariyyasi | 237
H.Mirələmоvun "Xəcalət və Cəza" əsərləri müasir роvestin ən yaxşı nümunələridir.
drr" (s.34) dеуэ Мiг Сэlаl va Р.Хэlilочцп fikrini tэkrаrlаmаqdап (Вах: s.154) lzaýa gеdэ Ьilmir.
Povest XX əsr Аzərbaycan ədəbiyyatının ən doğma janrlarından biridir.
OdэbiyyatgЁnas О.Мirэhmэdоч ёz "EnsiНopedik lЁýэt"iпdэ bu jапr haqqrnda miiэууэп tэsэwtir yaratmaýa galtgш: "povestdэ, adatan, Ьir hadisэ уох, эhчаlаtlапп asas i9-
tirakgrsr (qэhrэmапr) olan gэхsiп hэуаttпtп biitёv Ьir dёwЁ,
Ьir gox hаdisаlэri verilir.
Povestdэ Ьа9 qэhrэmапrп эtrаfiпdа сэmlэпэп yaxud
опа zidd сэЬhэdэ durап Ьir stra qэхslэr оlчr; hэуаt hеkауэуа пisЬэtэп daha genig Ьir gэkildэ, rоmапа пisЬэtэп az
хаrаktеr чэ hаdisаlэr dаirэsiпdэ эks еtdiгilir" (s.l69).
Povest jапппtп эп 9ох yayrldrýr rus эdэЬiууаttпа da
опчп gэligi asan olmayrb. Vахtilэ tагiхi hаdisаlэri va qэhrэmапlапп fэаliууэtiпi povest (mэsэlэп, "Qarqradtn altnmast
haqqrnda povest") dеуэ tаhkiуэ еdэп ruslаr orru heg XIX
эsrdэ dэ эdэЬiууаtа Ьчrахmаq istэmirdilэr. Lakin опч rus
эdаЬiууаtrпа hэr hanst istedadh dahi уох, "zаmапэпiп ruhч
чэ iimumdtinya hаdisэlэгiпiп сэrэуапl" (V.BelinsН)
gэtiriг. l'Rus povesti чэ СэпаЬ Qoqolun povestlэri" adlt
mэ9hчr mэqаlэsiпdэ Ьu janrrn эdэЬi-tаriхi Иlеуiпi va bэdii
imkanlarrnrn tэhlil еdэп V.BelinsК yazfi "indi biitiin эdэbiyyatrmrz rоmап чэ рочеstэ gewilmigdir... Rоmап hэr geyi
ёldtГdti, hэг geyi uddu, опuпlа birlikdэ gэlmig povest isa
hэttа btittin Ьuпlапп (рфоslu, balaqatli poetik vа dramatik
jапrlаrш-N.ý./ izini Ьеlэ hаmаrlауrЬ itirdi чэ гоmап cizii
hёrmаtlэ kэпаrа gэkilэrэk рочеstэ бziiпdэп qabaýa kеgmэk
09Ёп уо1verdi". (s.67)
238 | Nizamaddin $amsizada
Bizim fikrimizсэ povestin Ьir jапr Hmi эdаЬi xidmэti
bunda idi ki, о, эdэЬiууаtr hэуаtа yaxrnlagdrrdt, oxucu ilэ
hayat аrаsmdа maneasiz, sэmimi Ьir i.insiyyat yaratdr.
V.BelinsН az qala hiddэtla yazшdt: "indi сizЁпэmэхsчs va
mЁstэbid Ьir hcrkmranlrq qazanmlý, heg Ьiг rэqаЬэtэ dбzmэуэп bu povestin mэпаst чэ siгri пэdэп ibaratdir? Axr Ьu
povest пэ olan geydir чэ пэуэ lazrmdrr?... Кm isa bir zaman
gox gбzэl demigdir Н, "povest Ьэ9аr taleyinin nahayatsiz
poemastndan altnmtg bir epizoddur". ,Bu gox dtlzgi.indtir.
Вэli, рочеst-hissэlэrэ, miпlэrсэ hissэlэrэ раrgаlапmlý rоmапdш. Povest rоmапdап altnmtg Ьir fэsildir.
... Povestin formast еlэdir Н, о, istэdiyimiz hэr Ьir
geyi ytingiil оgеrkdэ insana чэ сэmiууаtэ qargr gerTilmig istehzalr чэ tikanlr gtilt9ti dэ, insan qalbinin dэriп sёzlэriпi
dэ, ehtiraslann amanslz оуuпuпu da ёzi.inda эks еtdirэ bilir.
Povest qэti чэ si.irэtli, учпФl va dэriп fоrmаdtr: о stirаtlэ
Ьir gеуdэп digаriпэ ke9ir, hэуаtr эп xtrda hissэlаrэ bciliir чэ
bёyiik hэуаt Htabrnrn ауп-ауп чэrэqlэriпi qорапr". (s.82)
Вчпчпlа Ьеlа V.BelinsН "Rus adэbiyyatrnda povest
hэlэ Ьir qonaqdtr" qапаэtiпэ gэlir. N.V.Qoqola qэdаr К,
rus povestlэrini tэhlil edib, "Ьizdэ hэlа soziln эsl mэпаstпdа
povest yoxdur" (s.99) пэtiсэsiпi 9tхапr. Веlэliklэ, Ьir jапr
Hmi рочеstэ miiпаsiЬэt heg vaxt Ьirmэпаlr olmayrb. Еlэ
povestin ёzi,i dэ Ьir yandan hekayanin sart fэrdiууэtiпэ,
digэr tэrэfсlэп dэ rоmапtп badii hэgэmэtiпэ qarýl mtiЬаrizэ
арагmаlt, эп azl опlаrа mtiqavimэt gбstэrmаli оluЬ. Povest
hayatdan alrnrb Ьэdiilэgmig Ьir раr9аdrr. V.BelinsН yazrr:
"СэпаЬ Qoqolun povestlэrindaki tam hэуаt hэqiqэti onun
Odabiyyat пazariyyasi | 239
mёчzчlаппrп sadэliyi ilэ Ьirlэgir. О hэуаtа yalИqlanmtr, laНп опа Ьбhtап da atmtr: о, hayatda mёvcud olan btitifur gёzal чэ Ьэ9агi gеуlагi tiza gtxanb gбstэrmэklэ sечiпiг, eyni
zamanda hэуаtdаkr еуЬэсаr-liНаri az da olsa gizlatmir. Наr
iki halrn iКsiпdэ dэ о hэуаtа son dэrэсэ sadiqdir. Нэуаt
опuп эsэrlэriпdэ haqiqi Ьir роrtrеtdir" (s.l l3).
DЁпуа эdэЬiууаtrпdа Ьu hayat чэ sэmimiууэt jапппrп
mаrаqlr пЁmчпаlагi уаrапrЬ. Мэsэlэп, rus эdэЬiууаtrпdап
A.S.PugHnin "Kapitan qlzl", N.V.Qoqolun "ýinel", "Роrtеrt"-РеtеrЬчrq рочеstlэгi, L.Tolstoyun "Hacl Мчrаd",
М.ýоlохочцп "insantn taleyi" эsаrlаri Ьuпа раrlаq misaldrr.
АzэrЬаусап эdэЬiууаtmdа М.F.Ахчпdzаdэпiп "Aldanmtg
КэчаКЬ", C.Mэmmadquluzadanin "Danabag kandinin ahvalatlan", S.Rahimovun "Mehman", i.Ofэndiyevin "КёгрЁsаlаrrlаг" эsэri bu jаппп Hassik пtimчпэlэridir. 60-cr illэr
пэsri adabiyyata povestlэ gэldi va bu jапг stirэtlа бп plana
9жаrаq'}eni пэsr"iп bэdii-estetik mэrаmпаmэsiпэ gewildi. i.НUsеупочuп "Теlеqrаm", S.Ohmadlinin "Yamacda nigana", O.Oylislinin "Аdаmlаr чэ аýасlаг" tгilogiyasr, Апапп "Аý liman", Elginin "Dolga", M.Stileymanlmtn "Dayirmап", i.Malikzadanin "Quyu", .... jаппп poetikasrnda yeniliНагi ilэ segildi. ХХ эsriп 70-ci illэгiпdэ miniattiг povest
va опuп tipik niimunэsi O.Oylislinin "Кtir qrraýrnln mеýэlэri" povesti уаrапdr. Akademik В.NэЬiуеч miniatiir povesti Ьir jапг kimi tэhlil еdаrаk yaztrdt: "Umчmiууэtlэ povest
Ьir jапr kimi эdabiyyatrmrzda yeni olmasa da miniattir роvest son illэriп аdэЬi hэуаtrпdа Ьir hadisa Hmi yeni чэ mаraqlrdrr. Bela dtigtiпmэk yanlr; olardr Н, miniattir povest
240 | Nizamaddiп $amsizada
yalnlz hэcminin xrrdalrýrna gёrэ genig уауrlrr. Нэrgэпd bu
ёzЁ dэ az аhэmiууэtli fakt deyil. Yэпi iti si,irэt, malumat
bolluýu чэ elmi-texniki mбсЁzэlэr эsriпiп qayýrsr gox, havas чэ mаrаq dаirэsi genig olan oxucusu az vaxt sэгf etmэklэ daha 9ох чэ rэпgаrэпg Ьэdii аlэmlэrэ qovugmaýa,
аlЬэttэ, Ьigапэ deyildir. LaHn miniatiir povestin чэtапdaglrq hi.iququ qazanmaslnr gэrtlэпdirэп iki mtihЁm эlаmэti
dэ чаr К, bunlarr miitlэq qeyd еtmэk lazrmdrr. Birincisi о,
hэуаt hаdisэlэriпэ vaxttnda, сэsаrаtli miidaxilэ edir, mЁаsir
mёчzчlаrа qэtiууэtlэ girigir. iНncisi isэ hэr сtir uzunguluq,
sёzgЁlЁk чэ tasviг xatirina tэsvirgilik bu jапrrп эп yaxýl
пtimuпаlаriпiп tэЬiэtiпэ yaddrr" (Тэпqid чэ эdэЬi рrоsеs.
В., l976, s.97). Вutёчlukdэ isэ эdэЬi tanqid чэrdig еtmэdiyi bu yeni эsэrlаri-"АЕ liman"l, "Dауirmап"l, "Кtir qlraýrnrn mеgаlэri"пi stingti ila qaгgrladr. Вu эsэгlэr sovet ideologiyasrnrn, опчп sэпэt sаhэsiпdа ifadэsi olan sosializm
realizminin еhkаmlаппr daýrdan istedadla yazrlmrg povestlэr idi. Нэуаtdап vaxtstz getmig i.Маlikzаdэ bu jаппп iyirmidэп artrq dэуэrli пtimuпэsiпi уаrаtdr. ("Кiigаlэгэ su sэрmigэm", "Qчуu", "Dэdэ palrd..."). Povest miiasir jапrdrr. О
tаriхdэп gox milаsir hэуаtlа пэfэs altr. О, hеkауэпiп giicti
gatmayan, rоmапlп isэ yanrndan lovýa-lovýa ёti.ib kegdiyi
hаqiqэtlэri hёrmэt чэ ehtiramla эdэЬiууаtа gatirir. Рочеstdэ
хаrаktеrlэr daha sэmimidir, gtinК опlаr tэхmiпап eyni
psixoloji ovqat va sэчiууэdэ olur. Rоmап zаdэgапlапп, роvest isэ оrtа tэЬаqэlэriп janrrdrr. Опlаrrп taleyi povestda
daha 9ох уеr аltr. Bёyiik tэnqidgi O.Nazim Мirzэ Calilin
"Danaba; kэпdiпiп эhчаlаtlап" haqtnda demiqdiг: "Calil
Odabiyyat паzаr|,vаsi | 24l
Мэmmаdqulчzаdэ ёz эsэrlэгi ilэ о zamana qэdэr уЁksэk,
miimtaz siпiflэriп zёчqtiпэ xidmat еdэп mtiqэddas adabiyyat "kэЬаsiпэ" 0z gаrrqlап ilэ giгdi чэ hэttа ёzЁ ila ЬэrаЬэr
Ьir gox Мэhаmmэd Нэsэп эmi Kmi gaýrrrlmamrg qonaqlan
da gэtirdi. С.Мэmmэdquluzаdэ чэ опtш gаýrпlmаmlý qonaqlan сizlэriпэ vatandaglrq haqqrnr, ёz апа, loru kandli dillэгiпiп, sаslэгiпiп dinlanilmэsini tэlэЬ еdirdilэr." (O.Nazim.
Сэlil Мэmmэdqчlчzаdа (Molla Nэsrэddiп) В.,l93б, S.l4).
Н.МirэlэmоWп "Хэсаlэt чэ Ceza" эsэrlаri mtiasiг роvestin эп yaxýl пi,imчпэlэridiг.
Povest ХХ эsr АzэrЬаусап эdэЬiууаtrшп ап doýma
jапrlаппdап biridir.
==İstinadlar==
| 