III Osman: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
|||
Sətir 1:
[[Kateqoriya:Osmanlı sultanları]]▼
{{Dövlət xadimi|adı='''III Osman'''|atası=[[II Mustafa]]|monoqramı=Tughra of Osman III.JPG|əvvəlki adı=|sülalə=|dəfn yeri=[[Validə Turhan Sultan türbəsi]], [[İstanbul]]|dini=[[Sünni]], [[İslam]]|milliyəti=|varisi=|ləqəbi=|uşağı=|həyat yoldaşı=|anası=[[Şahsüvar Sultan]]|vəfat yeri=[[Topqapı sarayı]], [[İstanbul]], [[Osmanlı imperiyası]]|orijinal adı=عثمان ثالث|vəfat tarixi={{vəfat tarixi və yaşı|1757|30|10|1699|1|3}}|doğum yeri=[[Ədirnə]], [[Osmanlı imperiyası]]|doğum tarixi={{doğum tarixi|1699|1|3}}|xələfi=[[III Mustafa]]|sələfi=[[I Mahmud]]|dövr son=[[30 oktyabr]] [[1757]]|dövr əvvəl=[[14 dekabr]] [[1754]]|bayraq=Flag of the Ottoman Empire.svg|titul=[[Osmanlı sultanlarının siyahısı|25-ci Osmanlı sultanı]]|şəklin izahı=|şəklin ölçüsü=290|şəkil=Osman III.jpg|monoqramın adı=Tuğra}}'''III Osman''' ([[Osmanlı dili|Osmanlı türkcəsi]]:عثمان ثالث - ''Osman-i sālis'') (d. [[3 yanvar]] [[1699]] - ö. [[30 oktyabr]] [[1757]]) — [[Osmanlı sultanlarının siyahısı|25-ci Osmanlı sultanı]] və 104-cü [[İslam]] [[Xəlifə|xəlifəsi]].
== Həyatı ==
===
[[3 yanvar]] [[1699]]-cu ildə [[Ədirnə Sarayı|Ədirnə sarayı]]<nowiki/>nda dünyaya gəlmişdir. Atası [[II Mustafa]], anası isə [[Şahsüvar Sultan]]<nowiki/>dır. Atasının [[Ədirnə hadisələri (1703)|Ədirnə hadisəsi]]<nowiki/>nin ([[1703]]) ardından taxtdan endirilməsi ilə qardaşları ilə birlikdə [[Topqapı sarayı]]<nowiki/>na aparıldı və burada Şimşirlik bölümündə yaşamağa başladı. Burada ikən digər şahzadələrlə birlikdə [[17 aprel]] [[1705]]-ci ildə gizlicə sünnət edildi. [[1712]]-ci ilin [[Dekabr|dekabrı]]<nowiki/>nda səfərə çıxan [[III Əhməd|Sultan Əhməd]]<nowiki/>in şəxsi heyətiylə birlikdə [[Ədirnə]]<nowiki/>yə qədər aparıldı. Bundan başqa sultanın digər səyahətlərində də iştirak etdi. Böyük qardaşı [[I Mahmud]]<nowiki/>un taxta çıxmasının (1 oktyabr 1730) ardından ən böyük şahzadə olaraq vəliəhd edildi. 24 il davam edən vəliəhdlik dönəmi haqqında çox məlumat yoxdur.
=== Səltənəti ===
[[I Mahmud|Sultan Mahmud]]<nowiki/>un vəfatının ardından [[14 dekabr]] [[1754]]-cü il cümə günü 58 yaşında ikən taxta çıxdı. Osmanlı tarixi boyunca Şimşirlik bölümündə ən uzun saxlanılan şahzadə olaraq bilinir. Səltənətinin altıncı günündə ([[19 dekabr]]) anası [[Şahsüvar Sultan]] [[Köhnə Saray (İstanbul)|Köhnə saray]]<nowiki/>dan [[Topqapı sarayı]]<nowiki/>na gətirildi. Ertəsi gün [[Əyyub Sultan məscidi|Əyyub Sultan türbəsi]]<nowiki/>ndə keçirilən mərasimlə [[şeyxülislam]] [[Seyid Murtuz Əfəndi]]<nowiki/>nin əlindən qılınc qurşandı. [[25 dekabr]] günü baş tutan [[ülufə divanı]]<nowiki/>nın ardından xəzinədən çıxarılan 2394 kisə qızıl [[Cülus|cülus bəxşişi]] olaraq orduya və qapıqulu əsgərlərinə paylandı. Cülus xəbərini bildirmək üçün Lehistan, Rusiya və Avstriya-Macarıstana elçilər, digər ölkələrə isə məktublar göndərildi.
Sultan Osmanın ilk gördüyü iş isə birlikdə çalışacağı dövlət adamlarını seçmək oldu. Səltənəti boyunca sədarət başda olmaqla, bir çox mühüm dövlət vəzifəsi tez-tez əl dəyişmişdir. Bununla da bu şəxslərin dövlət idarəsindəki gücünü azaltmağı planlaşdırırdı. [[Abdullah Vassaf Əfəndi]] [[12 yanvar]] [[1755]]-ci ildə [[şeyxülislam]], [[Həkimoğlu Əli paşa|Həkimoğlu Əli Paşa]] isə [[15 fevral]]<nowiki/>da [[sədrəzəm]] təyin olundu. Ancaq üçüncü dəfə bu vəzifəyə gətirilən [[Həkimoğlu Əli paşa|Əli Paşa]] 53 gün sonra Ayvansarayda baş verən dəhşətli yanğının ardından vəzifədən alındı. [[Qız qülləsi (İstanbul)|Qız qalası]]<nowiki/>nda həbs edildikdən bir gün sonra [[Validə sultan]]<nowiki/>ın xahişiylə edamdan xilas oldu və Maqosaya ([[Famaqusta|Famaqustaya]]) sürgün edildi. [[18 may]] [[1755]]-ci ildə [[Naili Abdullah Paşa]] [[sədrəzəm]], [[8 iyun]]<nowiki/>da isə [[Kürəkənzadə Feyzullah Əfəndi]] [[şeyxülislam]] təyin edildi. Sultan silahdarı olan [[Silahdar Əli Paşa|Bığlı Əli Paşa]]<nowiki/>nın [[24 avqust]] [[1755]]-ci ildə başlayan və 63 gün davam edən sədarəti isə paşanın edamıyla ([[25 oktyabr]] [[1755]]) nəticələndi.
Təqribən 5 ay sədarətdə qalan Mehmed Səid Paşanın ardından Bahir Mustafa Paşa, daha sonra isə Raqib Paşa [[sədrəzəm]] təyin edildi. Beləliklə, Sultan Osman 3 illik səltənəti ərzində 6 [[sədrəzəm]], 7 [[şeyxülislam]] və 2 [[kaptan-ı dərya]] dəyişdi. Sədrəzəmlərin vəzifədən alınma səbəbləri isə adlarının rüşvətə qarışması, sultana yalan danışmaq, çıxan yanğınlar və əhalinin şikayətləri oldu. Şimşirlikdəki qəfəs həyatı boyunca yaxından tanıdığı, taxta çıxdıqdan sonra isə Misirdən gətirdərək [[4 sentyabr]] [[1755]]-ci ildə [[Qızlar ağası|Darüssəadə ağası]] təyin etdiyi Əhməd ağa bütün bu təyin məsələlərinin pərdə arxasında mühüm rol oynadı.
▲[[Kateqoriya:Osmanlı sultanları]]
Sultan Osman səltənətinin ikinci ilində əvvəlcə dindarlığı ilə seçilən anası [[Şahsüvar Sultan|Validə Şahsüvar Sultan]]<nowiki/>ı itirdi ([[27 aprel]] [[1756]]). Ardından [[III Əhməd|Sultan Əhməd]]<nowiki/>in oğlu vəliəhd Şahzadə Orxan [[22 dekabr]] [[1756]]-ci ildə xəstəlik səbəbilə 42 yaşında vəfat etdi. Şahzadənin cənazəsi sədrəzəmin və şeyxülislamın da iştirakıyla, böyük bir mərasimlə dəfn edildi. Dövrün bir çox tarixçilərinin yazdığına görə, Sultan Osman ən böyük rəqibi olan şahzadəni Bahir Mustafa Paşanın əliylə zəhərləmişdi. Ancaq bu iddia heç vaxt sübut edilmədi.
Sultan Osmanın səltənəti zəlzələ, sel fəlakəti, şiddətli şaxta və yanğınlar kimi bir çox təbii fəlakətlərlə keçdi. [[1755]]-ci ilin [[yanvar]]<nowiki/>ında Haliç boğazı donmuş, insanlar boğazı yeriyərək keçmişdir. Baş tutan 4 yanğın isə paytaxtda böyük dağıntılara səbəb oldu. Bunlardan ilki [[22 dekabr]] [[1754]]-cü ildə şənbə gecəsi Mahmudpaşa səmtində baş tutdu və 18 saat davam etdi. İkincisi isə [[12 iyul]] [[1755]]-ci ildə cümə günü Kadırqa limanında baş tutdu və 15 saat davam etdi. [[29 sentyabr]] [[1755]]-ci il bazar ertəsi günü çıxan növbəti yanğın isə 40 saat boyunca davam etdi və [[İstanbul]]<nowiki/>un bir neçə səmtini məhv etdi. [[6 iyul]] [[1756]]-cı il bazar ertəsi başlayan və 2 gün davam edən son yanğın isə şəhərin mərkəzi bölümü tamamilə xarabalığa çevrildi.
=== Son illəri ===
Sultan Osman mədə xəstəliyi səbəbilə əvvəlcə cümə salamlığına qatıla bilmədi. Daha sonra isə xəstəliyi daha da ağırlaşdı və [[30 oktyabr]] [[1757]] tarixində vəfat etdi. Bəzi Avropa mənbələrində uyruğundakı bir çibanı aldırdıqdan sonra yaranan [[infeksiya]] səbəbilə vəfat etdiyi qeyd olunur. Cənazəsi yeniçəri ağası, sekbanbaşı və kəndxudalar tərəfindən yoxlanıldıqdan sonra [[Nuruosmaniyə məscidi|Nuruosmaniyə]]<nowiki/>dəki türbəsinə deyil, [[Yeni məscid (İstanbul)|Yeni məscid]]<nowiki/>dəki Turhan Validə Sultan türbəsinə dəfn edildi. Bu dəyişiklik isə yeni padşah [[III Mustafa|Sultan Mustafa]]<nowiki/>nın əmriylə baş tutdu. Sultan Osmanın da, qardaşı [[I Mahmud|Sultan Mahmud]] kimi övladı olmamış, bu səbəblə təqribən 30 il boyunca sarayda müvafiq tədbirlər baş tutmamışdır.
== Ailəsi ==
=== Hərəmxanası ===
* Leyla Başqadınəfəndi
* Zevki Qadınəfəndi
* Fərxundə Əminə Qadınəfəndi
== Mənbə ==
* BA, Dîvân-ı Hümâyûn, Ruûs Defterleri, nr. 50, s. 251;
* Dîvân-ı Hümâyûn, Nâme-i Hümâyûn Defterleri, nr. 1, s. 75-78;
* Silâhdar, Nusretnâme: Tahlil ve Metin (haz. Mehmet Topal, doktora tezi, 2001), MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü;
* Uşşâkīzâde Tarihi (haz. Raşit Gündoğdu), İstanbul 2005, I, 352;
* Sırkâtibi Kahvecibaşı Ahmed Bey v.dğr., Rûznâme-i Sultân Osmân Hân-ı Sâlis, TSMA, nr. E. 12358, s. 1-5, 8-11;
* Rûzmerre, Arkeoloji Müzeleri Ktp., nr. 397, vr. 1<sup>a</sup>-33<sup>a</sup>, 37<sup>b</sup>;
* Rûzmerre, İÜ Ktp., TY, nr. 3580, vr. 31<sup>a</sup>-34<sup>b</sup>;
* Ahmed b. Mahmûd, Târih, Berlin Staatsbibliothek, Orientalische Abteilung, nr. 1209, vr. 367<sup>a</sup>-370<sup>b</sup>;
* Şehrîzâde Mehmed Said, Târîh-i Nevpeydâ, İÜ Ktp., TY, nr. 3291, vr. 23<sup>b</sup>-28<sup>a</sup>;
* Mustafa Kesbî, İbretnümâ-yı Devlet (haz. Ahmet Öğreten), Ankara 2002, s. 38-42, 49-50, 133-137, 333;
* Hâkim Mehmed, Târih, TSMK, Bağdat Köşkü, nr. 231, vr. 89<sup>a</sup>, 91<sup>a</sup>-149<sup>b</sup>, 163<sup>a</sup>-234<sup>b</sup>, 240<sup>b</sup>-251<sup>a</sup>;
* Şem‘dânîzâde, Mür’i’t-tevârîh (Aktepe), I, 177-182;
* Ahmed Resmî Efendi’nin Hamîletü’l-küberâ’sı ve Müstakimzâde Zeyli (haz. Zeynep Aycibin, TTK Belgeler, XXII/26 [2002], içinde), s. 223-224;
* Hüseyin Ayvansarâyî, Mecmûa-i Tevârih (haz. Fahri Ç. Derin – Vahid Çabuk), İstanbul 1985, s. 12, 150, 170, 236, 320;
* a.mlf., Hadîkatü’l-cevâmi‘: İstanbul Câmileri ve Diğer Dînî-Sivil Mi‘mari Yapıları (haz. Ahmed Nezih Galitekin), İstanbul 2001, s. 63-64, 370, 481, 637-638;
* Ahmed Câvid, Vefeyât-ı kibâr, TSMK, Hazine, nr. 1295, vr. 35<sup>b</sup>-36<sup>a</sup>, 58<sup>a</sup>;
* Vâsıf, Târih, I, 41-92;
* Ferâizîzâde Mehmed Saîd, Gülşen-i Maârif, İstanbul 1252, II, 1491-1503;
* İsmâil Ziyâî, Metâliu’l-âliye fî gurreti’l-gāliye, İÜ Ktp., Nâdir Eserler, TY, nr. 2486, vr. 228<sup>b</sup>-231<sup>a</sup>, 253<sup>a</sup>-285<sup>a</sup>;
* Âkif Mehmed, Târîh-i Cülûs-i Sultân Mustafa-yı Sâlis, Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 2108, vr. 1<sup>a</sup>, 4<sup>b</sup>-6<sup>b</sup>;
* Hammer, GOR, IV, 483-505;
* Tayyarzâde Atâ Bey, Târih, İstanbul 1293, II, 103-104;
* Buyruldu Mecmûası, TTK Ktp., Yazma, nr. 70, vr. 7<sup>b</sup>, 92<sup>b</sup>;
* Mehmed Râif, Mir’ât-ı İstanbul I: Asya Yakası (haz. Günay Kut – Hatice Aynur), İstanbul 1996, s. 66, 106-109, 307;
* Hüseyin Vassâf, Sefîne, V, 57-62; Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, IV/1, s. 337-341;
* M. Çağatay Uluçay, Padişahların Kadınları ve Kızları, Ankara 1980, s. 97;
* Cevriye Artuk, “Osmanlı Padişahı 3. Osman’ın Sikkelerine Genel Bir Bakış”, Birinci Millî Türkoloji Kongresi: 6-9 Şubat 1978, Tebliğler, İstanbul 1980, s. 349-358;
* Kemal Beydilli, Büyük Friedrich ve Osmanlılar: XVIII. Yüzyılda Osmanlı-Prusya Münâsebetleri, İstanbul 1985, s. 32-36;
* François de Tott, Türkler ve Tatarlar Arasında (trc. Reşat Uzmen), İstanbul 1996, s. 17-21, 45;
* N. M. Penzer, Harem (trc. Doğan Şahin), İstanbul 2000, s. 245, 249-250;
* Mehmet Nermi Haskan, Yüzyıllar Boyunca Üsküdar, İstanbul 2001, I, 218-220, 465-466;
* Şinasi Altundağ, “Osman III.”, İA, IX, 448-450;
* J. H. Kramers, “ʿOthmān III”, EI<sup>2</sup>(İng.), VIII, 182-183.
| |||